Borc

Novella

O, işsiz qalmışdı. İki aydan çox idi ki, hərbi xidmətdən qayıtmışdı. Tələbə vaxtı və hərbi xidmətə qədər tikintidə ağır işlərdə çalışmışdı. İndi o iş də yox idi. Çünki iqtisadi böhran nəticəsində tikintilərdə iş dayanmışdı. Elə bir imkanlı, vəzifəli nə qohumu, nə də tanışı vardı ki, ona iş tapa bilsin. Atası o, hərbi xidmətdəykən qaraciyər xəstəliyindən vəfat etmişdi. Atası neftçi idi. Son vaxtlar həddən çox içirdi.

O da yeniyetmə vaxtlarında içkiyə meylli idi, son vaxtlar isə, demək olar ki, arağa nifrət edirdi, bəlkə də atasına baxaraq. özündən böyük iki bacısı ərdə idi. Anası ağır şəkər xəstəsi idi. Rəsmi olaraq heç bir yerdə işləməmişdi. Bir müddət bazarda xırda alverlə məşğul olmuşdu. İndi isə əlli manat sosial pensiya alırdı. Son aldığı pensiyanı da əsgərlikdən yenicə gəlmiş oğluna iş tapana qədər "fırlanmaq" üçün vermişdi.

Ailələri rayondan Bakıya gəlmə idi. Atası iyirmi ilə yaxın ev növbəsində olsa da, ev ala bilməmişdi. Neft Şirkətinin balansında olan, şəraiti o qədər də yaxşı olmayan, təxminən 50-60 kv.m-lik mənzildə yaşayırdılar. Atası vəfatından öncə işdən çıxarılmış olmasaydı, onu bəlkə də atasının yerinə işə götürərdilər. Neft müəssisələrində belə ənənə var idi. Amma təəssüf ki, atasını səhhətinin işləməyə imkan vermədiyini əsas gətirib işdən azad etmişdilər. Bu olmasa belə, atasını bir neçə ay sonra pensiya yaşı çatdığına görə işdən çıxaracaqdılar.

O, iş sorağı ilə demək olar ki, bütün qohumlarına, dost-tanışlarına ağız açmışdı. Ağız açdığı insanlardan az əhəmiyyət verənləri də, yanımcılları da, özünü yanımcıl göstərənləri də olmuşdu. Amma nəticə yox idi. Ona isə "bir şey olsa, xəbər edərəm", "soraqlayaram", "bir-iki aya iş açılacaq" və s. sözlərdən sonra ümid etmək qalırdı. Hətta ona mühasiblik, mühəndislik, "prorab"lıq, inzibatçılıq kimi vəzifələr söz verənlər də olmuşdu. Nəticə isə yox idi. ümid də get-gedə tükənirdi. Sözün hərfi mənasında acından ölmək vəziyyəti də yarana bilərdi.

Bəs nə etməli? O, beynində bütün mümkün variantları düşünməyə çalışırdı. Ali təhsilli inşaatçı kimi dövlətin məşqulluq idarəsinə müraciət edib ixtisasına uyğun iş tələb etmək reallıqda ona onsuz da çox mənasız və gülünc görünürdü. İndi tikintidə ən ağır fəhlə işinə keçmək belə, onun üçün ən böyük arzuya, az qala ən böyük xoşbəxtliyə çevrilmişdi. Rüşvət verib harasa işə girməkdən də söhbət gedə bilməzdi, axı onun ailəsində pul yox dərəcəsində idi. O, yalnız fiziki iş tapa biləcəyini bilirdi. Fiziki işin ağırlığından da qətiyyən qorxmurdu. Bu mənəvi keyfiyyət onda hərbi xidmətdən sonra daha da möhkəmlənmişdi. Belə ki, o, xidmətinin yarısını əsgər, yarısını manqa komandiri kimi keçirmişdi. Manqa komandiri keçdikdən sonra hər cür fiziki işdən azad olsa da, məsuliyyəti və mənəvi gərginliyi daha da artmışdı, əsgərlərinə görə komandirləri tərəfindən üzünə daha çox söz gəlirdi, daha çox danlanırdı, daha çox əsəbiləşirdi. Əsgər olanda tək öz işinə cavabdeh idisə, komandir olduqdan sonra 10-15, bəzən bütün tağımın əsgərlərinin işinə cavabdeh idi. Bəzən yenidən əsgər olmaq istəyirdi. O, bütün bunlardan sonra nə qədər ağır olsa da, "başı sakit" fiziki işlə məşğul olmağın mənəvi gərginlikli qeyri-fiziki işdən daha yaxşı olduğunu başa düşmüşdü. Ona görə də gücü çatacağı nə qədər ağır fiziki iş olsa, o, qəbul edərdi. Bəs o, hansı sənəti bacarırdı? O, az-çox inşaat və santexnika işinə bələd idi. Lakin onu usta kimi heç kim tanımırdı ki, gedib evlərdə işləsin. Bəs nə etməli? Yalnız hansısa şansamı ümid etməli? Bütün bu fikirlər hər dəqiqə, gecə, gündüz, küçədə, avtobusda onun beynində fırlanırdı.

***

İndi də avtobusda idi. Amma fikir onu elə aparmışdı ki, avtobusda oturduğunu tamamilə unutmuşdu. Əli zənbilli yaşlı bir qadının avtobusa minib onun yanında dayanması ona avtobusda olduğunu xatırlatdı. Qalxıb qadına yer verdi. Qadın yorğun-yorğun oturdu:

- Sağ ol, ay bala.

O, söz demək əvəzinə, başını iki dəfə aşağı-yuxarı yellədi. Üzü pəncərəyə tərəf dayandı. Yolqırağı düzülmüş saysız-hesabsız obyektlər - dəmirçi, dülgər, plastik qapı-pəncərə, mebel və şüşə sexləri, avtoservislər, tikinti materialları mağazaları və s. gözünün önündən keçməyə başladı. "Bunlar ki hamısı real iş yerləridir! Bəlkə işi adamlar vasitəsilə soraqlamaqdansa birbaşa bu obyektlərə müraciət etmək daha əlverişlidir? Çəkinməkdən keçib, mənə nə deyəcəklər ki, iş axtarıram də. İşçiyə ehtiyacları yoxdursa, desinlər yoxdur, onlardan nə gedir ki? Qoy düşüb bir-bir hamısından soruşum", - deyə düşündü.

O, avtobusda pul yığan yeniyetmə oğlanın növbəti dayanacaqda "düşən var?" sualına dərhal "var, var" deyərək iyirmi qəpikliyi oğlanın ovcuna qoyub yerə endi. Yaxınlaşdığı birinci obyektdə dəmir darvazalar, çənlər, kolonkalar və s. yığılırdı. O, yaxınlaşdıqda yerdə yeni yığılan darvazanın üstündə işləyən qaynaqçı qaynaq maskasını qaldırıb ona tərəf baxdı. Qaynaqçının geyimi, ayaqqabıları və əlcəkləri həddən artıq çirkli idi. Havada ayaz və bir az da külək vardı. Hər halda, boz ayın çıxmasına hələ bir-iki həftə qalırdı. Yəni hava şəraiti də qaynaqçı üçün o qədər də əlverişli deyildi. Bəlkə də kimlərinsə bu vəziyyətdə işləyən qaynaqçını görüb ona yazığı gələ bilərdi. Onun isə qaynaqçıya nəinki yazığı gəlmirdi, hətta ona qibtə edirdi. O, qaynaqçıya salam verdi:

- Salaməleyküm.

- Əleykəssalam.

- Qardaş, sizə işçi lazım deyil?

Qaynaqçı əli ilə arxadakı iki nəfəri göstərdi və maskasını endirib işinə davam etdi. O, adamların yanına yaxınlaşdı. Salam verib yenə həmin sualı verdi:

- Sizə işçi lazım deyil?

Adamlardan biri (geyimindən onun obyekti işlədən şəxs olduğunu ehtimal etmək olardı) cavab verdi:

- İşçi? Hə. "Svarşik" lazımdır.

- Ancaq "svarşik"?

- Hə, bizdə başqa elə bir iş yoxdur axı.

O, söhbətdən tez ayrılmamaq xatirinə bir sual da verdi:

- Sizdə zəhmət haqqı gündəlikdir, aylıqdır, yoxsa necə?

- İşə görədir, qaqaş. Hər işin öz qiyməti var. Baxır nə yığılır. Nədir ki, sən "svarşik"sən?

- Yox, mən "svarka" bacarmıram, elə-belə maraqlandım.

- "Svarşik" olsa, gəlib işləyə bilər.

- Oldu, sağ olun.

O, buradan ayrılıb növbəti obyektlərə doğru getdi. Hardasa bir-iki kilometr məsafədə demək olar ki, bütün obyektlərə toxundu. Hamısında da oxşar vəziyyətlərlə rastlaşdı. O obyektlərə ya ümumiyyətlə işçi lazım deyildi, ya da ancaq sənətkarlar - qaynaqçı, dülgər, mebel ustası, maşın ustası və s. lazım idi. Son ümid yalnız tikinti materialları mağazalarında mal yükləyib-boşaltma işi idi ki, onu yaxşı bacarardı. Müraciət etdiyi bütün mağazalarda isə belə işçiyə ehtiyacın olmadığını demişdilər. O, avtobusa minib şəhərin nisbətən mərkəz hissəsinə doğru getməyi qərara aldı. Bu axtarışdan sonra, hər halda, bir az ümidlənmişdi. Tanıdığı başqa "obyektlər silsilələri"ni də gəzməyi düşünürdü. Əhalinin nisbətən sıx yaşadığı yerdə bir dayanacaqda düşdü. Burada daha çox zəngin ərzaq mağazaları yerləşirdi. Həmçinin mobil telefon, disk, uşaq oyuncaqları, məktəb ləvazimatları mağazaları, apteklər, kafelər, dönərxanalar və s. də var idi. Bir sözlə, hər növ ticarət və biznes sahəsinə rast gəlmək olardı. Qapısının üzərində "İcarəyə verilir", "Satıcı qız tələb olunur", "Aptekçi qız tələb olunur" elanları olan obyektlər də var idi. Lakin bunların heç biri onluq deyildi. İrəlidə, nisbətən seyrəklikdə bir kafel-metlax dükanı da onun gözünə dəydi. Ora yaxınlaşdı, dükana daxil oldu. Dükan kifayət qədər zəngin idi, içəridə divara və yerə növbənöv və rəngbərəng kafel-metlax nümunələri düzülmüşdü. İçəridə bundan başqa kassa aparatı, jurnal stolu və iki balaca stul da vardı. Bu stullarda iki nəfər oturub çay içirdi. Yəqin ki, artıq nahar etmişdilər. Onlardan biri - ağbəniz, dolu bədənli, səliqəli geyimli, gənclik təravətini hələ tam itirməmiş kişi yəqin ki, dükanın yiyəsi idi. O birisi isə təxminən onunla eyni yaşda, lakin nisbətən arıq bədənli idi. İçəridə bir yaşlı qadın və gənc qız mallara baxırdı. O da özünü orada bir müştəri kimi aparırdı. Digər müştərilər dükandan çıxan kimi ona oturub çay içən adamlara müraciət etmək fürsəti yarandı. O, bu gün bu sahədə müəyyən təcrübə qazandığından artıq onlardan birbaşa nəyi soruşmalı olduğunu bilirdi. O, adamlara salam verib dərhal soruşdu:

- Sizdə mağazaya fəhlə lazım deyil?

Ağbəniz adam altdan yuxarı sanki heyrətlənmiş halda ona baxdı. O, dərhal cavab verilməməsindən istifadə edib sualına bu sözləri də əlavə etdi:

- Mal yükləyib-boşaltmağa.

Ağbəniz adam düşünə-düşünə cavab verdi:

- Ola bilər lazım olsun.

Yanındakı kişi astaca soruşdu:

- O biri obyektə?

- Yox, ora adam götürdük. Bəlkə bura lazım oldu.

- Bəs bu uşaqlar?

- Onlar gedəsidirlər.

Dükanın yiyəsi ondan soruşdu:

- Özün istəyirdin?

- Bəli.

- Hesabdan başın çıxır, kvadratı-zadı çıxartmaqdan?

- Hesablama barədən heç bir problem yoxdur, özüm ali təhsilliyəm.

Mağaza yiyəsinin yanındakı kişi gülümsünərək dedi:

- Ali təhsilli olmaqla deyil ki. Elə ali təhsillilər tanıyıram ki, heç vurma cədvəlini də düz-əməlli bilmir, pulnan girib, pulnan da oxuyub.

O da bir az gülümsünüb dedi:

- Yox, mən öz gücümə girib, öz gücümə də oxumuşam.

- Səni demirəm ey, ümumiyyətlə, deyirəm.

- Düz deyirsiniz.

Mağaza yiyəsi ondan soruşdu:

- Haranı qurtarmısan?

- İnşaatı. Əsgərlikdən təzə gəlmişəm. Əvvəl tikintidə fəhlə işləmişəm.

- Yaxşı, qaqaş. Bir-iki günə əlaqə saxlayarsan.

Yanındakı kişi yenə müdaxilə etdi:

- İstəyirsən, nömrəsini versin, lazım olsa çağırarsan.

- Hə, mobilini dee, qaqaş...

O, mobil telefonunun nömrəsini və adını mağaza yiyəsinə dedi. Mağaza yiyəsi nömrəni və adı kağız parçasına qeyd etdi. O, sağollaşıb dükandan çıxdı. Xeyli ümidlənmişdi. Axşama qədər başqa obyektlərə də toxundu. Amma bir şey çıxmadı.

Artıq onun günləri obyektləri gəzməklə keçirdi. Bir neçə başqa obyektdə də ondan telefon nömrəsi almışdılar. Ancaq çağıran yox idi. Günlər keçdikcə bıçaq sümüyə dirənirdi. Əsgərlikdən təzə döndüyü vaxt anası 50 manat verdikdən sonra heç kimdən bir qəpik də istəməmişdi, anası vermək istəsə də, götürməmişdi. O, anasının sosial pensiyasını da bankomatdan alan kimi özünə verirdi. Atasının yas mərasimində qohum-əqrəbanın yardımından sonra anasında iki-üç yüz manat pul vardı. İndi yəqin ki, o pulun da çoxu xərclənmişdi. O, evdə yemək yeməyə, hətta evdə oturmağa da utanırdı. O, adətən səhər tezdən evdən çıxıb, axşam qayıdırdı və demək olar ki, evdə yemək yemirdi. Bəzən gününü 20 qəpiklik bir "peraşki" ilə ötürürdü. Günlər biri-birini əvəz etdikcə son iş axtarışlarından sonra yaranmış ümidləri də ölürdü. Artıq gündəlik qidasını belə, təmin etmək üçün bir halal yol tapmaq qeyri-mümkün olmuşdu. Nə etməli? Haram yolamı əl atmalı? Oğurluqmu etməli? Bəs onu oğurluğa görə tutsalar necə? Onda hər halda, ona türmədə gündəlik verilən yeməyi ən azı minnətsiz yeyə biləcəkdi! Bəs anası? Onun onsuz da anasına heç bir maddi xeyri yox idi. Ən azından anasının ayda 50 manat gəliri vardı. O, bir gecə yataqda bunları düşündükcə sanki oğurluq etməyə əsas taparaq ürəklənirdi. O, təxminən iki-üç saat yata bilməyərək düşündü. Sonda sabahdan oğurluğa gedəcəyinə qəti qəqrar verdi! Nə vaxt yuxuya getdiyini bilmədi. Səhər oyanan kimi gecə verdiyi qərar haqqında düşündü və bir az tərəddüd etdi. Lakin düşdüyü vəziyyəti bir daha düşündükdə verdiyi qərara görə özünə "haqq" qazandıra bildi. Artıq onun düşdüyü vəziyyət oğurluq etmək üçün ona bəraət və cəsarət verirdi. O, imanlı adam idi. Haram gəlirin heç kəsə xeyir verməyəcəyinə, "Zəhmətsiz gələn ləzzətsiz gedər" deyiminə inanırdı və həmişə haramdan uzaq olmağa çalışırdı. Amma düşdüyü bu çətin vəziyyət onu haram yola əl atmağa məcbur edirdi.

O, səhər tezdən evdən çıxdı. Ən çox ümid etdiyi obyekt kafel-metlax mağazası idi. öncə həmin mağazaya getməyi qərara aldı. Oraya gedib yolun əks tərəfindən mağazaya baxdı. Təxminən 17-20 yaşlarında iki nəfər cavan uşaq yük maşınından mağazanın anbarına mal böşaldırdı. O, buraya işə götürüləcəyinə ümid etdiyinə görə bir anlığa özünü axmaq hesab etdi. "Nə çox qohum-əqrəbası, dost-tanışı, onlardan götürər də işə, daha tanımadığı bir adamı niyə işə götürür?" - deyə özünü qınadı. O, arxa küçəyə keçdi. Burada mağaza yiyəsinin o biri obyekti - tikinti materialları mağazası yerləşirdi. Oranın da fəhlələri yerində idi. O, məyus oldu. Artıq oğurluq qaçılmaz olacaqdı. Asta addımlarla mağazanın qarşısından keçib getdi. Bir az getmiş həmin sırada o qədər də böyük olmayan bir mağaza göründü. Bir cavan oğlan mağazanın qapısının qıfılını açıb içəri girirdi. Onun gözü dəmir barmaqlıqdakı çin istehsalı olan boz rəngli iri qıfıla sataşdı. Sanki səksəndi: "Bu qıfıl ki həddən artıq etibarsızdır, demək olar ki, hər açarla açılır!" Dəmir barmaqlıqdan sonra isə ikilaylı plastik qapı gəlirdi. Bu qapının yuxarı hissəsi şüşə, aşağı hissəsi lambirin idi. Axı belə plastik qapılar da o qədər etibarlı deyildi. O, tikintidə işləyərkən belə qapılar kilidli olduqda da onları açmağın mümkünlüyünü öyrənmişdi. Onun ürəyi döyünməyə başladı. Mağazaya döşənmiş metlaxların təzəliyindən və vitrinlərdəki malların seyrəkliyindən mağazanın təzə açıldığını bilmək olardı. O, mağazanı uzaqdan xeyli seyr etdi. Mağazada əsasən ərzaq malları satılırdı. İçəridə kassa aparatının olduğu da görünürdü. Təzə açılmasına və o qədər də zəngin olmamasına baxmayaraq, alver pis getmirdi. Axı bura yaşayış zonası idi. Amma o biri küçə kimi tünlük də yox idi. üzbəüz ağaclıq idi. Bəlkə bu şərait bir şans idi?

O, edəcəyi cinayəti beynində planlaşdırmağa başladı. Əslində gördüyü mənzərədən sonra oğurluq avtomatik olaraq asanlıqla beynində planlaşmışdı. Axı o, polis tərəfindən tutulmaqdan da qorxmurdu. Amma mülki insanlar tərəfindən yaxalanıb biabır olmaqdan çox qorxurdu

(Davamı var)

Şirvani Ədilli

Təzadlar.- 2011.- 12-15 fevral.- S.13.