Müasir muğam ifaçılığının Arif Babayev zirvəsi

Bu gün Azərbaycan telekanalında, radio dalğalarında Arif Babayevin səsi eşidiləndə inana bilmirəm ki, hər hansı bir azərbaycanlı ürək edib kanalı dəyişsin. Oxuyan Arifdir, - bu ecazkar səs hər bir insanın canına məlhəm kimi yayılır, ruhunu oxşayır, bir anlığa dayanır, alim olan qələmi yerə qoyur, kitab oxuyan əlini səhifənin üstündə saxlayır. Kənddə əlində yaba, o biri əlində əkinlərə su verən də belinə söykənib bu mahir sənətkarı, bu təbii və ecazkar sənət korifeyini eyni məhəbbətlə, sonsuz bir maraqla dinləyir, - oxuyur Arif Babayev!

Mən bu sətirlər üzərində düşünərkən görkəmli filosof, fəlsəfə elmləri doktoru Firudin Köçərlinin bir sözünü xatırladım.

Ötən əsrin səksəninci illərinin ortaları idi, çöllərdə pambıq, üzüm toplanışı başa çatmışdı, heyvandarlığın qış qayğıları gündəlikdə idi, həm də ilk partiya təşkilatlarında hesabat-seçki yığıncaqları keçirilirdi. O zaman belə bir qayda da vardı, kolxozlar, sovxozlar, zavodlar, tikinti idarələri, səhiyyə ocaqları və tədris müəssisələrində seçim aparırdılar. Raykomun birinci katibinin iştirak edəcəyi ilk partiya təşkilatları seçilirdi, həmin illərin birində də bizim Ağdam şəhərindəki 8 ¹-li orta məktəb də bu siyahıya düşmüşdü.

Hamı kimi biz də hazırlaşmışdıq, məktəbin fəal müəllimlərini də bu açıq partiya hesabat yığıncağına dəvət etmişilər. İşə hazırlıqla əlaqədar Ağdam RXMŞ-nin müdiri Qara Hüseynov, "Kommumist" qəzetinin zona müxbiri Tahir Məmmədov, "Lenin yolu" qəzetinin redaktoru Bəbir Hüseynov bir qədər tez gəlmişdilər. Noyabrın əvvəlləri idi, yağışdan sonra hava açılmışdı, gələn nümayəndələr hazırlıqdan razı qaldılar və bir sıra kiçik tövsiyələr verdikdən sonra həyətə çıxdıq. Bir azdan birinci katibin maşını gəldi, əvvəlcə birinci katib Sadıq Murtuzayev düşdü, sonra Azərbaycan KP MK-nın rayona təhkim olunan təşkilatçısı Kamil Bağırov düşdü, sonra da yuxarıda adını çəkdiyim Firudin Köçərli müəllim. "Müəllim" ona görə dedim ki, bir neçə dəfə təkmilləşdirmə kurslarında çox maraqlı və məzmunlu söhbətlərini dinləmişəm, habelə müxtəlif mövzulara dair televiziya çıxışlarını izləmişəm, oradan tanıyırdım.

Biz adəti üzrə irəli durduq, ev sahibi kimi xoş gəldin elədik. Kamil Bağırov mənim adımı bir dəfə təkrar edəndə Sadıq müəllim söz atdı:

- Bu nədir, Xanış müəllim, adı kim qoyub?

Sadıq müəllim bunları deyəndə Firudin müəllim ona tərəf dönüb qolumdan yapışdı.

- Xanış yaxşı seçilmiş bir addır, Xanış, yəni Xaqan iddiasında olan bir kişi, igid...

- İndi nə deyirsiniz, Firudin müəllim, könlünüzdən keçir ki, bu Qara Hüseynovu çıxarıb yerinə Xanışı göndərim?!

Hamı gülüşdü, sürücülərdən birinin radiosu işləyirmiş, Arif Babayev "Şur dəsgahı"nın "Simayi Şəms" bölməsində idi, səsə hamı dayandı, qurtaranda Firudin müəllim yenə də dilləndi:

- Mən qarabağlılara vurğunam, çoxlu dostlarım var, ən yaxşı dostlarımdan biri də Arif Babayevdir. Altmışıncı illərdə qardaşım Tofiqin ad gününə hazırlaşırdıq, özü də bir az nasaz idi, elmlər doktoru adını təzəcə almışdı, iki işi bir yerə cəm etmək istədik. Bizim elli, ailəmizin yaxın dostu, yazıçı Nahid Hacıyev Dövlət Radio Verilişləri Komitəsində ədəbi-dram redaksiyasının baş redaktoru idi. Onunla bir sıra işləri məsləhətləşdikdən sonra yaxşı, daha məhrəm oxuyub çalanların da gətirilməsini Nahidin boynuna qoyduq.

Bəli, vaxt-vədə çatanda hamımız Tofiqgilə yığışdıq, Nahid də gəldi, amma musiqi tutumlu adamlarsız. Səbəbini soruşduq, - narahat olmayın, elə bu saat...

Qapı döyüldü, orta yaşlı üç adam içəri girdi. Birinin əlində tar, o birinin əlində kamança, balaca kişinin də əlində qaval. Amma onlarla bərabər ucaboylu, qala bürcü kimi qamətli, qara qaş, qara göz, saçları gur bir oğlan da gəldi, Onlara yer göstərdilər. Biz də ora-bura vurnuxur, gələn adamları qəbul edirdik. Məclis başlanmazdan əvvəl uşaqlar musiqi səslənməsini eşitmək istədilər, ifaçılar öz yerlərinə keçdilər. "Qarabağ şikəstəsi" çalındı, bu ucaboy, qədd-qamətli oğlan qavalı əlinə aldı, bir-iki boğaz oxumuşdu ki, məni öz cazibəsinə aldı, bəmi bəm yerində, zili zil yerində, onun ifa tərzi, özünə məxsusluğu oturanları heyran etdi. Əyilib Nahiddən soruşdum:

- Bu oxuyan oğlan kimdir belə?

- Siz yaxşı oxuyan dediniz, mən də onu seçdim!

- Yox ey, ay Nahid, bu oxumaq deyil, bu oxuyanlara meydan sulamaqdır, yadında saxla, bu çox böyük bir müğənni olacaq, adı kimi Arif müğənni.

Bax budur, filosof uzaqgörənliyi, budur görkəmli akademikin sabahı daha parlaq görünən gəncə verdiyi qiymət! Kaş Firudin müəllim sağ olaydı, o da vaxtında Arifə düzgün qiymət verməyi ilə bir daha qürur duyardı.

O zaman şəhər 8 №-li orta məktəb dillərdən düşmürdü, qonşu rayonlardan, hətta Laçından və Qubadlıdan buraya dəstə-dəstə pedaqoji işçilər gəlirdilər. Məktəbdə o dövrün tələblərinə uyğun fənn kabinələri - "Qarabağ" muzeyi, "çörək" muzeyi, "İnsan və təbiət" aləmi, Əlifba dünyası, "Ədəbiyyat aləmi", "Hərbi vətənpərvərlik guşəsi" və s. yaratmışdıq.

Gələn nümayəndələrlə söhbət hələ də davam edirdi. Bu vaxt Qara müəllim ortalığa bir söz atdı.

- Baxıram ki, bir qədər də vaxtımız var, bəlkə Xanış müəllimin muzeylərinə bir baş çəkək, MK-nın katibi Svetlana Qasımova da həmin muzeylərdən razı qalıb.

Muzeydə televizor da vardı, işləyirdi. Onlar muzeyi gəzdilər, yüksək elmi və estetik cəhətdən hazırlanmış tablolar onları da razı saldı. Firudin müəllim Arif Babayev və Famil Mehdi üçün hazırlanmış bir lövhənin qarşısında dayandı. Arif Babayevin ayaqüstü şəklinə xeyli baxdı.

- Elə bilirəm ki, dünən bizdə Tofiqin ad günündə oxuyurdu, heç dəyişməyib Arif, mənə elə gəlir ki, Arif elə burda da "Qarabağ" şikəstəsi oxuyur.

Arif Babayev Sarhacılıda anadan olmuşdu, 8 №-li məktəb istifadəyə veriləndən xeyli əvvəl, 1958-ci ildə şəhər 5 nömrəli məktəbi bitirmişdi. Məktəbdə keçirilən özfəaliyyət məşğələlərində Arif tezliklə tanınmışdı. Bir dəfə də məktəbin direktoru Şahmar Kərimov valideynlər yığıтcağında Arifin atası İmran kişini ayağa qaldırıb demişdi:

- Özünün gözəl səsin olsa da bir gün ağlamadın! Ancaq oğlun Arif başqa aləmdir, ondan müəllim, həkim olmaz, ora-bura aparıb uşağın başını qatma, apar Bakıya, onun da alimləri var, baxıb qiymətini verəcəklər!

İmran kişi iş adamıydı, Ağdamdakı rayonlararası elektrik mərkəzində işləyirdi. Onda ora-bura getmək indiki kimi də asan deyildi, elə buna görə Arif bir müddət rayonda qalsa da, Ağdamdakı Xalq teatrında çalışır, arabir ad günlərinə, ailə şənliklərinə dəvət edilirdi. İstər teatr və ya incəsənətin hər hansı bir növü olsun, bunların hamısının etibarlı bir dayağı var - dövlət. Bir var uşağın doğma atası ola, biri də var ögey ata. Xalq teatrları da belədir. Əgər rayon partiya komitələrinin birinci katibləri bu sahəyə diqqət yetirirsə, hamı bu tərəfə baxır, amma bunun özü də hələ doğmalıq deyildi, təkrar edirəm, doğmalıq dövlətdir, dövlətin diqqətidir. O zaman Ağdamda Xalq teatrı ilə bərabər, məşhur "Şur" ansamblı da vardı. Elə məşhur Xosrov Fərəcov ona rəhbərlik edirdi, el arasında ona tarçalan Xosrov da deyirdilər. Həmin illərdə hamı kimi, Arif Babayev də "Şur" ansamblının konsertlərini dəfələrlə dinləmişdi. Ansamblın tanınmış ifaçıları Hafiz Məhəmməd oğlu, Barat müəllim, Aydın Niftəli oğlu, Aydın Məmmədov və başqaları ilə yaxınlığı da vardı. Əvvəllər onun da bu uşaqlarla birgə bu ansamblda işləməyə marağı vardı. Ancaq möhtəşəm Bakı həyatı, görkəmli musiqiçilərin onun yaradıcılığına göstərdikləri maraq Arifi cazibə qüvvəsi ilə Bakıda saxlamışdı. Bütün bunlara baxmayaraq, Arif bu nəcib, qeyri-adi istedadların öz xoşlarına, heç kəsdən, heç yerdən əmək haqqı almayan, hər hansı bir yerdən verilən köməyin tez-tez daşa düşdüyünü görəndə o da narahat olurdu.

Əslində "Şur" ansamblı çox gözəl təşkil edilmişdi, möhkəm daxili intizam vardj. Ansambl çıxışa başlayanda 300-400 nəfərlik salona dərin bir sükut çökürdü, çalan da ansambldı, oxuyan da, danışan da. "Şur"un "Simayi Şəms" bölməsi gələndə Arif yerindən atlanırdı. Arifə elə gəlirdi ki, oxuyan da onun özüdür, çalan da. "Simayi Şəms" "Şur"da çox ciddi bir mərhələdir, bunu hər müğənni oxuyur, yekunlaşdıra bilmir, ancaq çox adamlar hələ də bilmirdilər ki, "Simayi Şəms"in də vurğunları var, onunla nəfəs alanlar, onun eşqi ilə yaşayanlar var. Onlardan biri də Arif Babayevdir. 1958-ci ildən bu günədək dünyanın neçə-neçə ölkələrində, Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrında (1960), radio və televiziya verilişlərində bir muğam ulduzu kimi yanmaqda olan Arifimiz də vardır. Bəlkə elə buna görə də məşhur tarzən Əhmədxan Bakıxanov "Şur" dəsgahını hazırlayarkən Arifə müraciət etmiş və o da əsas bölmələrin ifaçısı, xüsusilə "Simayi Şəms" gələndə Arif elə Arif zirvəsinə də qalxmışdı.

Gəlmişəm, ey təbib, dərdimə dərman edəsən, Gəlməmişəm ki, bağrımı al-qan edəsən.

- deyə həmyerlisi, həmkəndlisi, qonşusu, yaxın dostu və əzizi şair-publisist Famil Mehdini dindirir, onun bədii və estetik cəhətdən daha zəngin daha cazibəli sözlərini dinləyicilərə, tamaşaçılara çatdırır.

Ağdamdakı "Şur" ansamblı Nadir Abbasov raykomun birinci katibliyindən gedəndən sonra baxımsızlıq ucbatından xeyli zəiflədi. Xosrov Fərəcovu vəzifədən götürdülər. "Şur"un ifaçılarından bir çoxu Üzeyir Hacıbəyov adına musiqi texnikumunda işləyirdi. Onları da ordan uzaqlaşdırdılar və beləliklə, "Şur"un adı qaldı. Ancaq dövlətin ciddi qəyyumluğu Arif Babayevə hər yerdə, hər işdə dayaq oldu.

O zaman Ağdamda çox cavanlar qaval tutub oxuyurdu, bəzən toylar da aparırdılar. Ancaq dünyaya gəlmiş ağsaqqallar, musiqi məktəbinin mütəxəssisləri Arifi yaxşı tanıyır və onun Bakıya getməsini məsləhət edirdilər.

Bakı həyatı, Bakı mühiti başqaları kimi, Arif Babayevin də qarşısında geniş üfüqlər açdı, musiqi məktəbini, sonra isə Bakı Musiqi Konservatoriyasını bitirdi. Arif Babayev başqa müğənnilərdən təkcə səsi, ifaçılıq mədəniyyəti ilə seçilmirdi, o həm də yaradıcı müğənniliyi, səsindəki təbiilik və doğmalığı ilə seçilirdi. Onu Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrında işə qəbul etdilər. 1966-ci ilə qədər Arif Babayev "Leyli və Məcnun"da Məcnun, "Əsli Kərəm"də Kərəm, Müslüm Maqomayevin "Şah İsmayıl" operasında Şah İsmayıl, Şəfiqə Axundovanın "Gəlin qayası" operasında Camal partiyalarının əvəzolunmaz ifaçısı oldu. Səhnədə olduğu otuz il ərzində o Leyli obrazının ifaçıları məşhur müğənnilər Rübabə Muradova, Zeynəb Xanlarova, Səkinə İsmayılova, Nəzakət Teymurova ilə çiyin-çiyinə işləmişdir.

Ancaq bunlar da Arif Babayevin silinməz xidmətlərini tam əhatə edə bilmir. Nəhayət ki, bir neçə adamla, yaradıcı təşkilatlarla məsləhətləşmələr apardıqdan sonra səksəninci illərin ortalarında Arif ali təhsil aldığı Bakı Musiqi Konservatoriyasının nəzdində tariximizdə ilk dəfə olaraq "Muğam" kafedrasını açmağa nail oldu. Düzdür, o vaxta qədər Arif Babayev pedaqoji işlə Bülbül adına məktəbdə məşğul olmuşdusa, indi bu fəaliyyətini bir mərhələ də artırdı. Bütün muğamsevərləri çayxanalardan, bulvarlardan və s. yerlərdən yığaraq "Muğam" kafedrası ətrafında birləşdirdi. Kafedra təkcə muğam ifaçılarının səsini, zəngulələrini hamarlayıb cilalamırdı, həm də onlara pedaqoji işçi, müəllimlik, uşaqlara xidməti, biliyini, gücünü gələcək nəslə vermək bacarığının, habelə oturuş-duruş, danışığın daha məsuliyyətli prinsiplərini öyrədirdi. Ancaq cavan muğam ifaçıları baxırlar ki, onların kafedrasına rəhbərlik edən Arif Babayevin oturuşu, duruşu, danışığı və adamlarla söhbəti onların dərs vəsaitlərindən heç də geridə qalmır. Onlar Arif müəllimi "Canlı dərs" kitabı kimi qəbul edir, hər kəlməsini eşidib yaddaşlarında saxlayırlar.

O vaxtlar artıq Arif Babayev inkişaf etmiş, püxtələşmiş arif bir müğənni idi. Onun başçılığı ilə "Rast", "Şur", "Çahargah", "Zabul" və s. muğamları dəsgah halında tamaşaçılara çatdırılmış və lentə köçürülmüşdü. Onun ifasında digər muğamları da heç zaman tamaşaçılar unutmurlar. Musiqiçilər arasında belə bir deyim də vardır, - əgər bütün muğamlar bir gül çələnginə bənzəyirsə, "Segah" bu çələngin tacıdır. Arif Babayev isə "Segah"ın ən mahir ifaçısıdır, Arif "Segah" muğamından manevr edib hər hansı muğama asanlıqla keçə bilir.

Azərbaycanda Musiqi Akademiyası yarananda Arif Babayev daha bir addım atdı. Akademiyada muğam kafedrası yaratdı və bu gün də Arif Babayev kafedraya rəhbərlik edir, kafedra Akademiyadan kənarda muğam sənətini daha da inkişaf etdirir, yeni-yeni ifaçılar aşkar etmək üçün son dövrlərdə daha ciddi addımlar atmışdır. Muğam müsabiqələri Təyyar Bayramov, İlkin Niftəliyev, Vəfa Orucova və başqa istedadlı ifaçıları ortaya çıxarmışdır. Bu müsabiqələrin hamısında münsiflər heyətinin tərkibində Arif Babayev olmaqla kafedranın digər əməkdaşları fəal iştirak etmişlər.

(Davamı var)

Xanış Məmmədov,

"Qızıl Qələm" mükafatı laureatı

Təzadlar.- 2011.- 17-19 fevral.- S.11.