Borc
(Novella)
(Əvvəli ötən
saylarımızda)
...O, evə gəldi.
Anası onun evə belə tez gəlməsindən təəccüblənib
soruşdu:
- Nə əcəb bu gün
belə tez gəlmisən?
O, bəhanəni artıq əvvəldən
hazırlamışdı:
- Axşam bir evdə iş
görməyə gedəcəm.
- Nə işdir ki?
- Bir az santexnika işi var.
Bir
- Lap yaxşı, xeyirli
olsun.
- Tikintidə işləyəndə
geydiyim əlcəklər durur? Lomla işləyəcəm, əlcək
lazım olacaq.
- Hara qoymusan, orda olar. Mən
əlcək atmamışam.
O, tikintidə geydiyi
qumlu-sementli, qurumuş, köhnə əlcəklərini
tapdı. Bu, ona əslində lomla işləmək
üçün yox, barmaq izlərinin düşməməsi
üçün lazım idi. Evdən bir dənə də
yastı formalı yeyə götürdü. Bu ona kilidli
plastik qapını açmaq üçün lazım
olacaqdı. Mağazanın barmaqlığında
gördüyü çin qıfılından evdə də
vardı. Bu qıfılı o, əsgərlikdə olarkən
anası almışdı. O, hətta anasına bu
qıfılın çox etibarsız olduğunu demiş və
ondan istifadə etməməyi məsləhət
görmüşdü. İndi həmin qıfılın
açarı ona lazım olacaqdı.
O, hava qaralanda əlcəkləri,
yeyəni və açarı ciblərinə qoyub evdən
çıxdı. O, "girəcəyi" mağazanın
bağlanmasını gözləməliydi. Deməli, hələ
bir neçə saat şəhərin başqa yerlərində
vaxt öldürməli idi. O, evdən gec də çıxa
bilməzdi, axı anası şübhələnərdi. Zəif
yağış başlamışdı və get-gedə
güclənirdi. Əslində yağışlı hava da
onun şansını artırırdı. Sanki bütün
şərait, hətta təbiət də ona işləyirdi.
O, bir neçə saatı
dükanlarda, dayanacaqlarda, marşrutlarda və pıyada gəzməkdə
keçirdi. Pis hava şəraiti onun vecinə də deyildi. O,
ən tezi saat 11-12 arası "iş"ə gedəcəyini
düşünmüşdü. Həmin vaxt mağazanın
bağlanmış olacağını və oranın "yiyəsizlik"
olacağını ehtimal edirdi.
Saat 12-yə qalmış o,
mağazanın yerləşdiyi küçəyə gəldi.
Bütün obyektlər, o cümlədən "girmək"
istədiyi mağaza bəlkə də çoxdan
bağlanmışdı. Yağış davam edirdi.
Yaxınlıqda heç kim yox idi. Mağazanın
qabağında işıq yanırdı. O, əlcəkli əllərini
gödəkcəsinin uzun qollarında gizlətmişdi.
Başında idman papağı vardı. Mağazaya
yaxınlaşıb bağlı qapının düz qarşısında
üzü mağazaya doğru dayandı. ürəyi
döyünməyə başladı. O, özünü
mağazada işləyən şəxs kimi aparmalı idi.
Açarı çıxarıb qıfıla saldı. Bu
zaman arxadan ayaq səsləri eşitdi. Ürək
döyüntüləri bir az da artdı. Lakin
başını da döndərmədi. Sonra ayaq səslərinə
iki qadın səsinin qarışdığını duydu və
bu səs tədricən azalaraq itdi. Köndələn
küçədən iki qadın keçib gedirmiş. O, bir
az özünə gəldi. Açarı qıfılda
oynatmağa başladı. Qıfıl
açılmırdı. Əgər qıfıl
açılmasaydı, heç nə alınmayacaqdı və
o, qayıdıb evə gedəcək, başqa variantlar
düşünəcəkdi. O, qıfılı daha möhkəm
silkələməyə və dartmağa başladı. Nəhayət,
açıldığını gördü. Dərhal
qıfılı cibinə qoyub yeyəni çıxartdı.
Yeyənin iti saplığını kilidin tuşundan
qapının iki layının arasına saldı və onu var
gücü ilə sola qanırıb irəliyə doğru itələdi.
Plastik qapının elastikliyi hesabına əyilməsi
layların biri-birindən aralanmasına və kilidin dilinin
yuvasından çıxmasına kifayət etməli idi. Bu
zaman qapının şüşəsi çatlaya və
dükana "girildiyi" bilinə bilərdi. Əgər bu
yolla qapı açılmasaydı, o, qapının lambirinlərini
dağıdıb kilidi əli ilə içəridən
açmalı olacaqdı və bu da dükana oğru girdiyinə
heç kimdə şübhə qoymayacaqdı. Lakin qapı o
düşündüyündən də asan
açıldı. Çünki laylar arasındakı
boşluq çox olduğundan və kilid bağlanarkən
açar cəmi bir dövr fırladıldığından
kilidin dili yuvaya az daxil olmuşdu.
O, içəri daxil olub
kassa aparatına yaxınlaşdı. Siyirməni çəkdi.
Mobil telefonunun işığı ilə daxıla baxdı.
Burada o qədər də çox pul görünmürdü.
Pərakəndə atılmış qəpikliklər, bir,
beş və onmanatlıqlar vardı. Qıraqda isə yüz,
əlli və iyirmiliklərdən ibarət bir pul dəstəsi
gördü. Bu yəqin ki, min manat idi. O, əlcəkli əlləri
ilə yalnız həmin pul dəstəsini götürüb
içəridən çıxmağa tələsdi.
Güclü ürək döyüntüləri davam edirdi. O,
qapını açılmamışdan öncəki vəziyyətinə
qaytarmalı idi. Bu, bir az çətin olsa da o, bunu bacardı.
Yeyənin köməyi ilə kilidin çıxmış vəziyyətdə
olan dilinin yuvaya girməsinə nail oldu. Barmaqlığın
qıfılını bağlı vəziyyətə gətirməyi
də bacardı. O, vaxt itirmədən, yeyin addımlarla
yaxınlıqdakı marşrut dayanacağına doğru
getdi. Əgər avtobus olmasaydı evə qədər olan təxminən
7-10 kilometrlik yolu piyada getməyi düşünürdü. Çünki
taksi ilə getmək sonradan onun şübhəli şəxs
kimi axtarılmasına şərait yarada bilərdi. O, bu əməlindən
mümkün qədər heç bir iz qoymamağa
çalışırdı. Həbs olunmaqdan qorxmasa da, hər
halda, türməyə düşmək istəmirdi. Lakin hələ
avtobuslar az da olsa işləyirdi. O, vaxt itirmədən
dayanacaqda dayanmış avtobusa oturub onun tərpənməsini
gözlədi.
Ömründə oğurluq
etməmiş bir adam oğurluğu bəlkə də ən
peşəkar oğrular səviyyəsində etmişdi. O, bu əməlində
heç bir iz qoymadığını
düşünürdü. Lakin kassa aparatının
daxılına əlcəyindən qum-sement tozunun
töküldüyü ağlına gəlmirdi. O, ən
çox yaxınlıqdakı kafel-metlax mağazasına
telefon nömrəsini və adını verdiyinə görə
narahat idi. Bu, onun şübhəli şəxs kimi
axtarılmasına imkan verə bilərdi.
O, saat birin yarısına az
qalmış evə çatdı. Evə girəndə
anası sevıncək dedi:
- Gəldin
çıxdın? Nə oldu, işi qurtara bildin?
- Hə, qurtardım.
Anası bir az
qımışaraq soruşdu:
- Nə oldu, bir şey oldu?
- Hə, əlli manat verdilər.
- Allah bərəkət
versin.
O, yatağa girəndən
sonra qəribə hisslər keçirirdi. Etdiyi əməlin
bu qədər uğurlu sonuclandığına inana bilmirdi.
Şükür edirdi. Amma buna haqqı vardımı? Axı
o, günah əməl etmişdi.
***
O, səhər yerindən həmişəkindən
xeyli gec qalxmışdı. Bu gün nə edəcəyini hələ
dəqiqləşdirməmişdi. Anasından evə nə
almaq lazım olduğunu soruşdu. Anası isə evə pul xərcləməyə
tələsməməyi məsləhət gördü:
- Evə görə narahat
olma, əlinə pul gələn kimi evə xərcləməyəcəksən
ki. Hələ öz ehtiyaclarına, əyninə-başına
sərf elə.
O, israr etmək istəyəndə
mobil telefonuna zəng gəldi. Nömrə tanış deyildi.
Bir az qorxdu. çölə çıxıb zəngə
cavab verdi:
- Alo.
- Salaməleküm.
- Salaməleküm.
- Qaqaş, kafel
dükanındandı ey, nömrəni vermişdin ki, fəhlə
lazım olsa çağırarsan. İndi bura gələ bilərsən?
Onun ürəyi
döyünməyə başladı. Ya onu həqiqətən
işə çağırırdılar, ya da polis onu
oğurluqda şübhəli şəxs kimi axtarırdı.
Bəlkə onun barmaq izlərini götürəcəkdilər?
İstənilən halda çağırışın səbəbini
soruşmağın mənası yox idi. çünki onsuz da
o, polis tərəfindən axtarılsaydı, bunu telefonda ona
deyəsi deyildilər. Odur ki, zəng edən adama təxminən
yarım saata orada olacağını dedi.
O, cəld üst geyimini geyib
evdən çıxdı. Oğurluq pulu evdə qoymuşdu.
Anası arxadan hara getdiyini soruşdu. O, geri burulub tələsik
cavab verdi:
- Bir mağaza var, demişdim
işçi lazım olsa çağırarsınız.
İndi ordan çağırıblar. Mən də gedirəm,
görüm...
- Lap yaxşı, uğurun
xeyir olsun, get.
O, mağazaya çatanda
mağaza yiyəsi içəridə idi. Ona salam verdi.
Mağaza yiyəsi onu tanıdı və tez şərtləşməyə
başladı:
- Hə, gəldin, qaqaş?
Yəqin bilirsən dəə, işin nə olacaq, mal yükləyib-boşaltmaq...
Onun ürəyi sakitləşdi.
Amma dünənki əməlinə görə peşman
olmağa başladı.
Mağaza yiyəsi
sözünə davam edirdi:
- Zəhmət haqqın da
ki, gündəlik olacaq - 12 manat, "kliyent"lərə də
nə işləsən özünündür. Yəni əlavə
qazancın da olacaq. İstəyirsənsə, elə bu gün
başlaya bilərsən.
Əlbəttə, istəyirdi.
Bu, onunçün bu vəziyyətdə ən böyük
müjdə idi. O, işin şərtləri ilə
razılaşdığını və bu gündən işə
başlaya biləcəyini dedikdən sonra mağaza yiyəsi əlavə
etdi:
- Lap yaxşı. Amma sənə
bir köhnə paltar lazım olacaq.
- Gedib evdən gətirərəm.
- Evin yaxındır? Nə qədər
vaxta qayıda bilərsən?
- Uzaq başı bir saata
gedib qayıdaram
- Onda get. Amma
çalış gecikmə, çünki bir azdan mal gələsidir,
boşaltmaq lazımdır.
O, evə tərəf
yollandı. çox sevinirdi. Amma dünənki əməlinin
peşmançılığı sevincinə xeyli mane olurdu.
Bircə gün də səbr edə bilmədiyinə görə
çox təəssüflənirdi. "Bəlkə bu bir
imtahan imiş? Mən imanımı itirməməliydim", -
deyə özünü çox qınayırdı. O, bu
peşmançılıq hissini əməlinə görə
Allahdan cəza kimi qəbul edirdi və Allaha imanı daha da
güclənirdi. Amma qarşıda onu daha böyük vicdan əzabının
gözlədiyini hələ bilmirdi. O, hələ bilmirdi ki,
etdiyi əməlin cəzası kimi sadəcə
peşmançılıq hissi azdır və onu
qarşıda vicdanlı adamlar üçün ən
böyük əzab olan vicdan əzabı gözləyir.
O, evə çatıb
anasını da müjdələdi. Anası da çox
sevindi. Evdən bir dəst kohnə paltar götürüb
çıxdı. Mağazaya çatanda mal gətirmiş
yük maşınının artıq mağazanın
anbarının qarşısında dayandığını
gördü. İçəri girəndə mağaza yiyəsinin
yanında iş axtarmağa gələrkən
gördüyü həmin arıq bədənli adamı
gördü. Sən demə, həmin adam mağazaya işləyən
yük maşınının sürücüsü imiş.
Sürücü də maşından düşüb elə
yenicə içəri girmişdi. Mağaza yiyəsi onun gəldiyini
görən kimi içəridən anbara giriş
qapısını göstərib dedi:
- Keç orda dəyiş
paltarını. O biri dükandan bir nəfər də gələcək
köməyə.
O, anbara keçib
paltarını dəyişməyə başladı. Ara
qapı açıq idi və mağaza yiyəsi ilə
sürücünün söhbəti aydın eşidilirdi.
Sürücü mağaza
yiyəsindən soruşdu:
- Təzə fəhlə
götürmüsən?
- Hə.
- Bəs burda işləyən
uşaqlar necə oldu? Özləri getdilər, yoxsa sən
çıxatrdın.
- Mən çoxdan onları
burdan uzaqlaşdırmaq istəyirdim. İşləyən
uşaqlar deyildilər. İstədikləri vaxt
çıxıb gedirdilər, tapılmırdılar. Qohum
adam idilər, sərt də danışa bilmirdim. Amma elə
çox vaxt qohumlar adamı pis vəziyyətdə qoyur. Gah
deyirdilər ki, iş ağırdır, pulu az verirsən, gah
deyirdilər, başqa işə gedəcəyik. Deyirdim, mən
bundan artıq verə bilmərəm, qane eləmir, gedin. Öz
aramızdır, gündə 12 manat az deyil də, subay
uşaqlardılar, hələ ailə-uşaq dərdi çəkmirlər.
Hələ gündəlik əlavələri də olurdu.
Hamısı cəhənnəm ey, son vaxtlar dükandan
oğurluq da eləyirdilər. Məndən gizlin mal da
satırdılar, kassaya da "girirdilər". Neçə
dəfə üstünə də
çıxmışdım, xəbərdarlıq da eləmişdim,
xeyri yox idi. Bu səhər də şərikimnən təzə
açdığımız o "produkt"
mağazasının satıcısı gəlib deyir ki,
kassadan min manat yoxdur. Bildim ki, onların işidir...
O, bu sözləri eşidincə
bir anlığa donub qaldı, sanki şoka düşdü.
Son dəfə sevincdən döyünən ürəyi indi həyəcandan
döyünməyə başladı. Söhbətin
davamına diqqətlə qulaq asdı. Sürücü
mağaza yiyəsindən soruşurdu:
- Min manatın
olmadığını səhər görüblər?
- Hə.
- Axşam dükanı
bağlayanda pul yerində imiş?
- Ona dəqiq baxmayıb. Mən
baxdım, pul olan yerdə sement tozu, bir də əlcək
qırıntısı vardı. Dünən əlcəklə
sement boşaldan onlar olub. Özləri də axşama kimi ora
girib-çıxırdılar, tez-tez "ştuçnu"
siqaret götürürdülər. Yəqin elə orda əlcəyi
çıxardıb pulu götürəndə
tökülüb.
- Səndən əməlli
başlı müstəntiq çıxar ki. Deməli, pulu
gündüz götürüblər?
- Az yaşım yoxdur. Mən
o yolları çoxdan keçmişəm. Nə bilim, bəlkə
açarların üzünü çıxardıb gecə
giriblər. Mağaza açılmamışdan açarlar
onlarda çox olub. Amma hər halda, onların işidir.
- Bu gün gəlmişdilər?
- Bu səhər 11-in
yarısı gəlib çıxıblar. Yəqin
götür-dükləri pula o qədər yeyib-içiblər
ki, "paxmel"dən ayıla bilməyiblər. Gecikməklərini
də bəhanə eləyib acıqlı danışdım.
Açıq üzlərinə vurmasam da, dolayısı ilə
başa saldım ki, əliəyri adamlarla mən işləyə
bilmərəm. Öz sözlərini götürdülər.
Hələ mənə minnət də qoyurlar ki, onsuz da burda
işləmək bizə sərf eləmirdi,
çıxıb gedəcəkdik. Gərək onları
çoxdan uzaqlaşdıraydım, özü də bilirdim
ki, oğrudurlar. İndiyə qədər nə
götürüblər, "haram xoşları" olsun.
O, artıq iş
paltarını geyinib gözləyirdi. Mağaza yiyəsi
bilmirdi ki, min manatın həqiqi oğrusu yanında
dayanıb. Onlar çölə çıxdılar.
Sürücü yük maşınının arxasını
açıb malın boşaldılmalı olduğu yeri
göstərdi. O, ikinci fəhlənin gəlməsini gözləmədən
yükü boşaltmağa başladı. Ağır
qutuları götürüb-qoymasına baxmayaraq, əzələlərinin
ağrısını demək olar ki, hiss etmirdi. O, sanki yuxuda
idi. Sürücü onunla ilkin tanışlıq söhbətinə
başlamışdı. O, bu söhbətdə yalnız
sürücünün suallarına qısa cavablar verirdi.
Sürücü mağaza yiyəsinin "insan adam"
olmasından da danışırdı, ona
ağılla-başla işləməyi də məsləhət
görürdü. O, bu sözləri eşitdikcə vicdan əzabı
daha da artırdı.
Onu hələ uzun müddət
vicdan əzabı rahat buraxmayacaqdı. Dükanından
oğurluq etdiyi adam onu işə götürmüşdü,
hətta, məhz öz oğurluq əməli onun işə
götürülməsinə səbəb olmuşdu. üstəlik,
onun bu əməlində haqsız təqsirləndirilərək
işdən qovulan adamların yerinə işə
götürülmüşdü. Bütün bunlar ona
günah etdiyinə görə verilən "mükafat"
idimi? O, özünü mağaza yiyəsinə çox borclu
hiss edirdi və borcunu qaytarmaq istəyirdi. Amma necə
qaytaracaqdı? O, hətta mağazaya ikinci fəhlənin
tezliklə işə götürülməsini istəmirdi
ki, iki nəfər yerinə işləsin və mağaza yiyəsinə
borcunu bu yolla qaytaracağını düşünüb təskinlik
tapsın.
***
Onun artıq işi vardı.
Minimum maddi ehtiyacları - yemək və geymək ehtiyacı təmin
olunmuşdu. Gəliri ona hətta başqa ehtiyaclarını
da ödəməyə imkan verirdi. Oğurluğunun da
üstü açılmayacaqdı, buna görə həbs
olunmayacaqdı. Amma demək olmazdı ki, cinayəti cəzasız
qalıb. O, türməyə düşsəydi bunu özü
üçün cəza kimi qəbul etməyəcəkdi,
çünki o, orda gündəlik yemək haqqı
qazanacaqdı. O, oğurluqdan əvvəl özünü mənəvi
cəhətdən məhz belə hazırlamışdı.
O, türmə həyatını özü üçün
cəza kimi yox, əksinə, "mükafat" kimi qəbul
edəcəkdisə, deməli, əslində cəzasız
qalacaqdı. Cinayət isə cəzasız qalmır, ən
azı Tanrı tərəfindən. Sanki türmənin onun
üçün əsl cəza olmayacağından Tanrı
onun əməlini Onun üçün ən böyük əzab
olan vicdan əzabı ilə qarşılamışdı. Sanki
Tanrı özü onun oğurluqda ilişib və ya iz qoyub
tutulmasını istəməmişdi ki, cəzasız
qalmasın. O, bütün bunları özü də dərk
etdikcə həddən artıq peşmançılıq və
mənəvi əzab çəkirdi və imanı daha da
güclənirdi.
Kim bilir, bəlkə də
o, həbsə düşsəydi, heç də düzəlməyəcək,
daha da pozulacaqdı, sonradan bir cinayətkara çevriləcəkdi?
İndi isə o, o qədər peşman olmuşdu və o qədər
vicdan əzabı çəkirdi ki, indən sonra heç vaxt
oğurluq etməyəcəkdi, hətta acından ölsə
belə! Bəlkə də Tanrı bu "dərs"lə həm
də bir sevimli bəndəsini yolunu azmaqdan qorumuş və
hidayət etmişdi...
Şirvani Ədilli
Təzadlar.- 2011.- 22-24 fevral.- S.12.