Müasir muğam ifaçılığının Arif Babayev zirvəsi

(Əvvəli ötən saylarda)

...Arif Babayev təkcə xanəndəliyi, xalq mahnıları, muğam ifaçılığında fərqlənib seçilməyi ilə bərabər, həm də layiqli bir pedaqoq olub. Bu barədə öncə bəhs etdim. Ancaq Arif Babayev həm də dövlətin çox ciddi qayğısını görüb, onun əməyinin qiymətləndirilməsini, yüksək ordenlərlə təltifini demək olar ki, hamı bilir. Bu ad, bu mükafatlar dünyanın 60-dan çox ölkəsində əfsanəvi muğam ifaçılığı ilə tamaşaçıları ovsunlayan Arif İmran oğlu Babayev bəzi ölkələrdə 2-3 dəfə olub. Bütün bunlarla yanaşı, Arif Babayev 30-dan çox gözəl mahnı bəstələyib. Başın bir daha uca olsun, Arif müəllim, harda olmusansa, bütün Azərbaycana, o cümlədən doğma Qarabağa fəxarət və başucalığı gətirmisən. Dünyada Ariflər çoxdur, lakin Arif böyüklüyü, Arif ləyaqəti, şəxsiyyəti ilə yaradıcılığı üst-üstə düşən, ifaçılıqda təkkəbürlüyə, özündən razılığa yol verməyən Arif Babayev bu gün yeganə şəxsiyyətdir.

Arif Babayev bütün bunlarla bərabər, çox xeyirxah, mərhəmətli, darda qalanı dardan çıxaran, ehtiyacı olana əl uzadan, elinin-obasının, dostların və tanışların xeyrində-şərində iştirak edən bir ziyalıdır. Elinin-obasının dərdi ilə kədərlənir, sevincini onların sevinci ilə bölüşür. Ağdamdan onlarla ziyalı, alim, mütəfəkkir, müğənni, ifaçı saymaq olar, ancaq onların bir qismi Xudu Məmmədov, Famil Mehdi, Rafiq Əliyev, İxtiyar Bəxtiyarov, Arif Babayev, Süleyman Zeynalov, Bəxtiyar Həmzə oğlu, jurnalist Telman Qarayev və başqaları kimi irəli durub ağdamlıların dar günlərində onların səsinə səs vermədilər. İnsan fəal qüvvədir, insan yaradıcı olduğu, həm də bir-birinə dayaq olduğu üçün insandır. Mirzə Səməndər və onun kimilərinin ziyalı mövqeyi çoxdan ifşa olunub, amma heyif ki, hələ də Mirzə Səməndərlər var, "...canım, mənim nə işimə qalıb, istəyir dünya dağılsın, mən dərsimi deyib məvacibimi alıram, Allaha min şükür edirəm". Bu gün 2-3 ali məktəb bitirib diplomlarını sandıqda saxlayan, lakin heç yerdə işləməyənlər çoxdur, biz onlara ziyalı demirik, ziyalı həmişə mənsub olduğu xalqın içində yaşayır, onun ciyərləri ilə nəfəs alan, dar gündə sözü, işi ilə onlara dayaq olanlardır...

Bu gün bizim bir dərdimiz var - Qarabağ dərdi. Bu gün bizim yer üzündə bir düşmənimiz var - ermənilər. Biz Qarabağı ermənisiz Qarabağ etməliyik.

Dünyanın hər hansı bir guşəsindən Qarabağa gələnlər bu yerləri behiştin mərkəzi adlandırırlar, xüsusilə Şuşa, Turşsu, Saxsağanlı, insan bu yerlərdən ayrıla bilmir. Professor Bahadur Eyvazov Şuşanı havasına və suyuna görə dünyanın ən tanınmış sanatoriyası olan Davosdan daha üstün tuturdu. Yeri gəlmişkən, məşhur müğənni, dünyasını tez dəyişən, özü çalan, musiqisini və sözlərini çox zaman özü yaradan Qulu Əsgərov bir yay günündə Ağdama gəlir, Arif Babayevin qonağı olur. Arif Babayev qonaq getməyi də sevən adamdır, qonaq çağırmağı da. Ancaq deyirlər ki, Arif müəllim ikincini birincidən üstün tutur. O vaxtlar Arif Babayev öz doğma kəndləri Sarhacılıda şair-publisist, filologiya elmləri doktoru Famil Mehdi ilə çox dost idi və hər ikisi təmtəraqlı evlər tikdirmişdilər. Adam baxanda gözəlliyinə, memarlığına heyranlığını gizlədə bilmirdi. Bəli, Qulu Əsgərov öz həmkarı Arifin evini öz evi kimi hiss edirdi. Arifin onlarla dostu, necə deyərlər, Koroğlu kimi vurğunları vardı. Onlar tez xəbər tuturlar, səhəri günü Abdal-Gülablı tərəflərə çıxırlar, hələ erkən "Damcı bulaq" başında heyvan kəsib hazırlıq görən uşaqlar da Qulu müəllimi böyük hörmət və ehtiramla qarşılayırlar, otururlar, buz bulaqlardan içib, quzu kababından ləzzət alırlar. Eyvazalılar meşəsinə üz tuturlar, Abdal-Gülablının məşhur bağbanlarının neçə illər əvvəl salınan meşənin lap dərinliyindən cır alma, armud, gilas ağaclarına vurduqları calaqların meyvəsindən dərirlər, kef, nə kef...

Səhəri gün uşaqlar bu hörmətli kişiləri Şuşaya aparırlar, Səhər-səhər Cıdır düzünə çıxırlar. Qız-gəlin, yaşlı adamlar Cıdır düzündə hava qəbul edirlər. Birdən Qulu müəllim köynəyinin yaxasını dartıb açaraq, "ayə, ay mənim əzizlərim, qoymayırsınız bu havadan bir qurtum alıb Salyana aparım, hay?" - deyir.

Arif Babayev xoşbəxt sənətkardır, onun şəxsiyyəti ilə sənəti üst-üstə düşür. Ulu Tanrı ona uca boy, enli kürək, azərbaycanlı kişilərə məxsus görkəm verib. Məncə, vətəndaşlıq mövqeyi baxımından müğənnilik bəlkə də vasitədir, bəlkə də Arif Babayev müğənni olmasaydı, xalqına bu qədər yaxın olmazdı, xalqı da Arifi ürəkdən sevməzdi. Həyatda çox müğənnilər olub, özləri də yaradıcı, istedadlı, amma onlar doğma xalqdan ayrı düşüb. Arif Babayev özünü xalqına, elinə-obasına fəda edən vətəndaş müğənnidir. Bakıda, Sumqayıtda, Quzanlıda yaşayan ağdamlılarla Arif Babayev daim əlaqə saxlayır, xəbər tutur, çoxlarının xeyir-şər mərasimlərində iştirak edir...

Deyirlər, insanlar çaylara bənzəyir, dağların sinəsində qaynayan bulaqlar axır, axır, qayalardan süzülür, dərələrdən keçib çay olur, nəriltisi, gurultusu bir köçlüyə yayılır, düzənliyə çıxanda bir qədər toxdayır, bəzən də qollara ayrılır, sulu göllərin, geniş səhraların qoynundan keçə bilmir, batıb qalır qumlar arasında. Ancaq elə çay da var ki, onların mənbəyi çox güclüdür, qayalardan süzülür, dərinlərdən, odlu səhraların qoynundan keçərək dəryalarla qovuşur, istəyinə, arzusuna çatır, bax elə Arif Babayev çayı da belə çay idi, bu çayın mənbəyi isə doğma Qarabağdır.

- Arif müəllim, yəqin ki, "Xarı bülbül" beynəlxalq musiqi festivalını yaxşı xatırlayırsınız, onda festival iştirakçıları Ağdamda da oldular, onları Abdal-Gülablı sağlamlıq mərkəzinə də dəvət etdilər. Onda mən, Knyaz Quliyev, teatrşünas Yelmar Qasımov, Sabir Rəhimov və Ağdamın xeyli ziyalı qrupu ilə oradaydıq, biz yaranmış bir məqamdan istifadə edib Sara xanım Qədimova ilə də görüşdük.

O zaman sizinlə belə bir söhbətimiz oldu.

- Arif müəllim, məni bir şey maraqlandırır, sizdəki nəciblik, danışanda etikanı gözləmək, az danışmaq, daha çox eşitmək, başqalarını dinləmək mədəniyyətiniz belə bir sual doğurur: əgər siz xanəndə olmasaydınız hansı sənəti seçərdiniz?

- Vallah, nə deyim, gözümü açandan Sarhacılının geniş çöllərində dərsdən sonra öz quzularımı otarmışam, hərdən xalq mahnıları oxuyurdum, tay-tuşlarım başıma yığışıb səsimi yaxşı qiymətləndirirdilər, orda-burda çıxış etdim, o qədər əl çalıb alqışladılar ki, başqa peşə barədə fikirləşmədim.

- Arif müəllim, elə anların olubmu ki, yaranmış vəziyyətə doğru açılan yoldan qayıtmısan?

- Vallah, desəm ki, olmayıb, doğru olmaz. Mən müğənni, aktyor olsam da, həm də bir insanam, başqalarının başına gələnlər mənim də başıma gəlib, amma yanlış addım atmamışam, rəhmətlik atam çox oxumasa da, amma baxıram ki, ağıllı kişiymiş, mənə hey deyirdi: "Oğul, insan dünyada hər şeylə qarşılaşa bilər, amma gərək tamahını dişi ilə sıxıb saxlaya bilsin, indi artıq beş kişinin birisən, səni hörmətə, izzətə mindirən bir səbəb varsa o da sənin kişi kimi oturub-durmağındır".

- Arif müəllim, onlarla ölkədə olmusunuz, harada olmusunuzsa, böyük təmtəraqla qarşılanmısınız, hörmət-izzətlə də vətənə dönmüsünüz. Bunun sirrini nədə görürsünüz?

- Burada bir neçə tərəf var; ilk növbədə, peşəkarlıq, indi dünyada lal, kar adam yoxdur, hamı musiqinin ahəngini tutur və onu qiymətləndirir; ikinci tərəfdən, tamaşaçı hay-küy, süni təmtəraq sevmir, harada olmuşamsa Azərbaycan xalqının tamaşaçısını qarşımda görmüşəm, mahnılara və muğamlara çox həssaslıqla yanaşmışam, muğam ifaçılığında adi geyim formamı da dəyişməmişəm, necə varam, elə də görünmüşəm. Mən Azərbaycan xalqının oğluyam, amma Ağdamda doğulmuşam! Bunlar da şərtdi, kişi doğulduğu yeri, məkanı unutmaz, o ki Ağdam ola!

Bir dəfə yaxın rayonların birinə 2-3 günlük istirahətə getmişdim. Bir gün eşitdim ki, Bakıdan konsert truppası gəlib, ən məşhur xanəndələr, vokalçılar. Bulaq başında əyləşmişdik, iki nəfər yaşlı kişi də gəldi, əllərini yuyub su içəndə kənarda oturanlardan biri:

- Dadaş dayı, bu axşam konsertə gedəcəksənmi?

- Nə konsert, ay oğul?

- Bakıdan gəliblər.

- Bəs qoyunları kimə tapşırım, - sonra nə düşündüsə, - o qarabağlı oğlu oxuyacaqmı, Arifi deyirəm, o kişi oxusa, gedərəm, qoyun necə olursa-olsun!

- Görəsən, bu gün Azərbaycanda nə qədər müğənni var?

Arif müəlim gülümsədi:

- Nə qədər çox olursa-olsun! Dəvələrin belə bir təbiəti var, adətən, dəvəni xıxırdıb, yəni oturdub sonra yük vururlar, elə ki dəvə bu yükü qaldıra bildi, onda lap yaxşı, deməli, dəvə yükü mənzilbaşına aparacaq, yox, əgər dəvə həmin yükü qaldıra bilməsə, deməli, yük ağırdır, onu yüngülləşdirmək lazımdır. Oxuyanların çoxu cavandır, hələ ki orda-burda görünürlər, vaxt gələcək onlar hər şeyi anlayacaq və ikinci sənət arxasınca gedəcəklər, yaxşı olar ki, tez ayılsınlar.

***

UIu Tanrı Arif müəllimə çox gözəl, yumşaq, məlahətli bir səs verib, eşidənlər düşünürlər ki, bu səslə "Şur", "Mahuri-hindi", "Segah", "Rast" muğamları daha yaxşı mayalanır, onların zili də, bəmi də Arifin səsində çox doğmadır. "Segah"da sanki Arif müəllim Qarabağ döyüşlərində həlak olanların arasında oturub ağı deyir. Onun insanların qəlbini kövrəldən və arabir yüksələn fəryadına dözmək nə qədər də çətindir. Yaxşı ki, "Şur" varmış, yaxşı ki, "Şur"un "Simayi Şəms"i varmış, burada sanki başqa bir Arif qalib pəhləvanlar kimi qalibiyyətin bayrağını qaldırır, insanları vəcdə gətirir. "Qarabağ şikəstəsi", "Heyratı" zərb muğamları Arif müəllimin ifasında daha doğma, daha yapışıqlı və həm də yanıqlı görünür, başqa muğam və xalq mahnılarında da belədir.

Bu uğurlar təkcə səsin payıdır desək, doğru olmaz. Ulu Tanrı Arif müəllimə daha başqa iradi keyfiyyətlər verib, ağıl verib, kamal verib, səsi olub, ağlı özünü gizləməyən xanəndələr keçmişdə də olub, indi də var, gələcəkdə də olacaq, amma inana bilmirəm ki, ağlı özünü idarə edə bilməyən müğənni yüksək bir zirvəyə çatsın. Böyük Nizami demişkən:

İnsana arxadır onun kamalı,

Ağıldır hər kəsin dövləti, varı.

Arif Babayev hərdən Sumqayıt şəhərinə də gəlir, dost-tanış məclislərində iştirak edir. Bir dəfə də həmyerlimiz skripkaçı Kazbekin vəfatını eşidib gəlmişdi xalq artisti Canəli Əkbərovla. Yas mərasimi bizim yaşadığımız məhəllədə idi. Həyətdə oturacaqlar, stollar qoyulmuşdu. Arif müəllimin başına çox adam toplaşmışdı, məni görən kimi ayara qalxdı, görüşdük, yanında yer elədi, şirin söhbətlər davam edirdi. Canəli Əkbərov atası Xanəli ilə (o da adlı-sanlı bir xanəndə olub) Xan Şuşinskinin dostluğundan danışırdı. Söhbətdən bir az sonra Arif müəllimi və onun dostlarını evə qonaq dəvət etdim.

- Bax budur evimiz, üçüncü mərtəbədə şüşəbəndli balkon, gedək, rahatlanın, o tərəflərdən - Tərtər tərəfdən kəklikotu gətiriblər, yaxşı bir çay dəmləsinlər.

Arif müəllim təşəkkür etdi:

- Xanış müəllim, çox yaxşı bilirsiniz ki, Qarabağda yas mərasiminə gələndə başqa yerə getməyi irad sayıblar, ikincisi də, Qarabağ adətidir, süfrəyə ilk dəfə çay gələr, sonra da aləm olar...

- Orası düzdür, Arif müəllim, axı bura Ağdam deyil, bununla belə, heç bunun özü də qəbahət sayılmamalıdır. Mən Ağdamda çox görmüşəm, uzaq rayonlardan yas mərasiminə gələnlər üçün bəzən otaq ayrılardı. İlk növbədə, onların rahatlığı təmin edilirdi.

Bu vaxt Sumqayıt şəhərindəki musiqi kollecinin direktoru Rasim Quliyev söhbətə qarışdı:

- Vallah, bir saatdır təkid edirəm, yola gətirə bilmirəm...

Söhbətin istiqaməti dəyişdi, ordan-burdan kiçik atmacalar, xanəndələrin həyatından xatirələrə baş vuruldu, mən vəziyyətdən istifadə edib Arif müəllimə:

- Arif müəllim, bu gün siz belə şanlı-söhrəti bir zirvəyə yüksəlməniz üçün kimlərə minnətdarsınız, kimləri daha çox xatırlayırsınız?

- İlk növbədə, məni yaradan, mənə tükənmək bilməyən bu qiymətli səs sərvəti verən Ulu Tanrıya, sonra da atama, anama minnətdaram! Xanış müəllim, siz bizim Sarhacılı kəndini yaxşı tanıyırsınız, yaxşı oxuyanlardan ən çox tanınan, xalq artisti, sizin ən çox sevimli şagirdiniz Aygün Bayramovanı, Tacir Şahmalıoğlunu, gözəl tarzən, hərbi podpolkovnik Kazım Quliyevi, daha kimləri deyim, onların ortalığa çıxmasında sizin də az-çox xidmətiniz olub. Odur ki, bir minnətdarlığım da səsimi qiymətləndirən, mənə bitib tükənməyən hörmət gətirən xalqıma minnətdaram. Mərhum prezidentimiz Heydər Əliyevə, onun siyasətini cəsarətlə davam etdirən prezidentimiz İlham Əliyevə, neçə-neçə onilliklərdə tərki-vətən kimi dolaşan Azərbaycanın muğam ifaçıları üçün çox böyük bir iş gördüyünə görə millət vəkili, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban xanım Əliyevaya minnətdaram.

- Arif müəllim, orta məktəb müəllimlərindən kimləri daha çox xatırlayırsınız?

- O vaxtlardan əlli il keçməsinə baxmayaraq, çoxlarını xatırlayıram, məktəbin direktoru öz kəndçimiz idi, Daşkəsəndə raykomun birinci katibi, Ağdamda icraiyyə komitəsinin sədri işləyən Şahmar Kərimov idi, Əfqan Mikayılov, Xürrəm Quliyev, Zülfüqar Səfərəliyev, Hacı Hacızadə.

Axırıncı müəllimin adını deyəndə Arif müəllimin dodağı bir balaca qaçdı. Mən də Hacı müəllimi yaxşı tanıyırdım. Ağdamda xalq hakimi, sonralar Kənd Təsərrüfatı Texnikumunun direktoru olmuşdu. Çox düz və həm də sərt müəllim idi. Yüksək vəzifələrdə işləyən Hacı müəllim qəza vəziyyətində olan dövlət binasında yaşayırdı, amma bir balaca əlini "əysəydi", bəlkə də böyük bir imarətdə yaşayardı. Amma indi müəllim idi, sıravi müəllim. Arifin fizika müəllimi Arif müəllimlə paralel sinifdə oxuyan Əsgər Qurbanov mənə söylədi. Əllinci illərin axırları Arifin şanlı-şöhrətli günlərinə yol açıldı.

Toylara getmirdi, ad günlərinə, dost-tanış məclislərinə, Şuşaya, Turşsuya aparırdılar. Onda əsas minik maşınları "Moskviç", "Qaz-21" idi. Bir də baxırdıq ki, məktəbin doqqazında bir neçə maşın durub Arifi gözləyirlər. Atası İmran kişi də bir neçə dəfə məktəbə gəlib ki, heç kəs Arifə dərsdən icazə verməsin. Amma Arifin arxasınca mötəbər vəzifədə işləyən adamların oğlanları gəlirdi. Bir dəfə Şahmar müəllimdən icazə alırdılar, bir dəfə direktor müavinindən, bir dəfə Zülfüqar müəllimə üz tuturdular. Lakin iş bununla bitmirdi, növbəti gün Arifin yolunu yenə gözləyirdilər. Bu dəfə də Arif heç kəsə heç nə demədən aradan çıxırdı. Çox vaxt belə hadisələr Hacı müəllimin fizika dərsinə təsadüf edirdi. Hacı müəllim bu hərəkətin ona yad olduğunu bildirir, irad tutur, qiymətini endirir. Ancaq, insafən, Hacı müəllim indi olmasın, onu çox istəyirdi, səsinin vurğunu idi. Amma Hacı müəllim də bir Hacı müəllim idi, dinəndə deyirdi, - ay Arif, ay oğul, fizika dərsi də mənim səsimdir, mülkümdür, sənin kimi mən də onu çox istəyirəm...

Ancaq bununla iş bitsəydi nə vardı ki, amma bir dəfə Arifi möhkəm sıxdı.

- Bax, sənə bir sualım var, ancaq gərək kişi kimi cavab verəsən, əgər cavabın məni qane etsə, sənə qiymət verəcəyəm, yox, qane, təmin etməsə məndən qiymət gözləmə, - deyə Hacı müəllim yazı taxtasına tərəf döndü. Ortadan düz bir xətt çəkdi, sol tərəfdə yazdı:

APİ Musiqi texnkumu

ADU Musiqi Konservatoriyası

Politexnik İnstitutu Asəf Zeynallı adına musiqi məktəbi

Xalq Təsərrüfatı İnstitutu Bülbül adına musiqi məktəbi

Sonra Arifi ayağa qaldırıb soruşdu:

- Bax, bunlardan hansında oxumaq istəyirsən, birinci sıradakılarda, yoxsa ikincidəkilərdə?

Arif də heç fikirləşmədən, - ikinci sıradakılarda, - deyə cavab verdi. Bundan sonra Hacı müəllim onun bütün qaiblərini düzəltdi, ara-bərəyə müsbət qiymətlər atdı. Sən demə, Hacı müəllimin narahatlığı Arifin ali məktəbdə fizikadan imtahan verməsi imiş...

***

Bizim hamımızı yaradan Ulu Tanrıdır. Arif müəllim, siz Tanrının xoş günündə dünyaya gəlmisiniz. Muğam, xalq mahnıları taleyinizə yazılıb. Məcnun, Kərəm, Şah İsmayıl və digər ədəbi qəhrəmanlar sizin səsinizdə ən yüksək zirvəyə çatıb. Bu yolda sıxıntılarınız da olub, daşlı-kəsəkli yollardan keçmisiniz, çətinlikləri dözümünüzlə dəf etmisiniz...

Azərbaycanda ilk dəfə siz - Arif Babayev ali təhsil ocağında - Ü.Hacıbəyov adına Milli Konservatoriyada ilk dəfə muğam kafedrasını yaratdınız, orada sizə professor adı verildi və həmin kafedranın müdiri kimi şərəfli vəzifə də sizə verildi. Bu gün sizdən dərs alan və Azərbaycanda çox böyük hörmətlə qarşılanan Mənsum İbrahimov, Nəzakət Teymurova, Səkinə İsmayılova, Aygün Bayramova, Səbuhi İbayev, Feyruz Səxavət və digərləri dövlətin fəxri adlarına layiq görülsələr də Arif Babayev indi də onların ən sevimli ustadı olaraq qalır.

Hər yerdə böyük hörmətlə qarşılanan Arif Babayevin üzünə bu gün də bütün azərbaycanlıların qapıları açıqdır.

Bu sətirləri qələmə alanda qarşımda bir tablo canlandı. Ucaboylu Arif Babayevin özü boyda rəngli portreti: bir sinəsində şərəf ordeni, o biri sinəsində isə Azərbaycanın ən yüksək "İstiqlal" ordeni, Arif müəllimin qarşısında Azərbaycan Respublikasının prezidenti İlham Əliyev, arxasında isə böyük xalq dayanmışdı. Bu, dünyanın çox az sənətkarına nəsib olan xoşbəxtlikdir. Deyirlər, xoşbəxtliyin zirvəsi görünmür, amma biz görürük. Bu gün Arif Babayevin adı klassik muğam ifaçılarımızla - Cabbar Qaryardıoğlu, Seyid Şuşiniski, Xan Şuşiniski ilə bir sıradadır.

Deyirlər, bu dünyada mütləq xoşbəxtlik yoxdu. Sadə adamın da, şahların və hökmdarların da az-çox özlərinə məxsus dərdi olur. Arif Babayevin də dərdi, qayğıları ürəyindən asılan daş Qarabağdı. Sizə bir daha deyirəm: Allah adamısınız. Allah verdiyini almır, siz Ağdamı görəcəksiniz...

Xanış Məmmədov,

"Qızıl Qələm" mükafatı laureatı

Təzadlar.- 2011.- 22-24 fevral.- S.11.