"Bir çox Qərb siyasi xəritələrində Urmu bölgəsi "kürd məkanı" kimi qələmə verilir"

"Millətçilik" qəzetinin baş redaktoru, tanınmış yazar-araşdırmaçı Pərviz Elaylənin "Təzadlar"a müsahibəsi.

- Pərviz bəy, Urmu məsələsi ilə bağlı fikirləriniz nədən ibarətdir və rejim bununla nəyə nail olmaq istəyir?

- Hələ fars Pəhləvi sülaləsi dövründə (1924-1977) Güney Azərbaycan ərazisinin boşaldılması, türklərdən təmizlənməsi dövlət siyasətinin mühüm strateji hədəflərindən biri idi. Bunun üçün ən "məhsuldar" vasitə bölgənin iqtisadi inkişafını əngəlləmək və əhalini iqtisadi baxımdan digər bölgələrə köçməyə məcbur etmək kimi siyasət yeridilirdi. Bu baxımdan, Urmu hədəfdə öndə gəlir. Çünki Türkiyə və Quzey Azərbaycanın sərhəddindədir, bu iki müstəqil türk dövlətlərindən gələn azadlıq və türkçülük rüzgarını ilk içinə çəkən, PKK ilə üzbəüz olduğundan milli türk hissləri yüksək olan bir bölgədir. Həm də bölgənin coğrafi xüsusiyyəti (fars təhsil və idarə mərkəzlərindən uzaqlıq) fars təsirini azaldır.

İranda farsların kompakt yaşadığı bölgələrdə Azərbaycan türklərinin icmalarına nəzər yetirsək, onların əksəriyyəti məhz Güney Azərbaycanın qərbindən, ilk növbədə Urmudan olduğunu görərik. Soydaşlarımız dözülməz iqtisadi şəraitdən bezərək, iş və dolanışıq dalınca digər regionlara, xüsusilə iqtisadi cəhətdən inkişaf etdirilən fars bölgələrinə üz tuturlar. Bununla da fars rejimi istədiyinə nail olur. Farsların çoxluq təşkil etdiyi regionlara köç etmiş türklər ikinci nəsildə artıq farslaşmağa başlayırlar.

Urmu gölünün quruması məhz Pəhləvi dövründən başlamış, daha sonra ruhani qiyafəli fars şovinistləri dövründə davam etdirilən siyasətin nəticəsi kimi dəyərləndirilməlidir. Təsərrüfatın və iqtisadiyyatın qərəzlə inkişaf etdirilmədiyi yerlərdə ekoloji fəlakət qaçılmazdır.

Amma əminliklə demək olar ki, Tehrandakı farsçı rejim Azərbaycan türklərinin yüksək səviyyədə etiraz nümayiş etdirəcəyini gözləmirdi. Buna görə də bölgəyə təcili maliyyə yardımı artırılması barədə qərar əslində, az da olsa, Güney Azərbaycanın əldə etdiyi mühüm uğurdur.

- Sizcə, rejim Urmu gölünü qurutmağa nail olsa, proseslərin sonrakı mərhələsi necə ola bilər?

- Tarixən antidemokratik dövlətlərdə milli azlığın məhv edilməsi üçün insani və ya ekoloji fəlakətdən istifadə geniş yayılmış təcrübədir. Sovetlər dönəmində Kreml quraqlıq və məhsuldarsızlıqdan istifadə edərək Qazaxıstanda, Ukraynada ("qolodomor" soyqırımı) milyonlarla qazaxın və ukraynalının məhvinə nail olmuşdu. 1920-ci illərdə Güney Azərbaycanda milli hərəkatı yatırmaq üçün ingilislər və fars şovinistləri də böyük aclıq yaratdılar ki, bunun nəticəsində milyona qədər Azərbaycan türkü məhv edildi. Bu az öyrənilmiş tarixi faciə barədə hətta diplomatik (səfarət, elçilik) yazışmalar və digər sənədlər də var.

Mən bir tarixi faktı nəzərinizə çatdırmaq istəyirəm. Sovetlərin çinlə düşmənçiliyi dövründən SSRİ-nin dağılmasınadək çinin Rusiya ilə sərhəd bölgəsində yerli əhali mancurlar idi. çin şovinistləri bu bölgəni elə duruma gətirdilər ki, mancurların böyük bir qismi ölkənin içərilərinə doğru miqrasiya (köç) etdi, bölgə boşaldı. Sovetlər dağıldıqdan sonra Rusiya ilə sərhəd ticarəti gücləndi, onda bu bölgənin strateji və iqtisadi əhəmiyyəti də artdı. Çin şovinistləri boşalmış bu bölgəyə çinlilərin və çinli şirkətlərin kütləvi şəkildə yerləşməsi üçün şərait yaratdılar. İndi bu bölgədə mancurlar say azlığındadır və öz əzəli vətənlərində çinliləşirlər. Eyni siyasət Çinin Uyğurustan bölgəsində aparılır.

Zənnimcə, farsçı rejim tərəfindən Türkiyə və Azərbaycan arasında strateji əhəmiyyətə malik, yəni "Türk Dünyasının strateji qapısı" olan Urmu bölgəsi barədə də oxşar plan gerçəkləşdirilməkdədir.

- Necə düşünürsünüz, Güney Azərbaycan Milli Hərəkatı dünyada baş verən siyasi dəyişikliklərə hazırdımı?

- Son etiraz dalğasını təkcə Urmu gölünün quruması ilə bağlamaq düzgün olmazdı. Soydaşlarımızı xiyabanlara çıxaran fars şovinizminin yaratdığı, illərlə üst-üstə yüklənən milli zəmində aşağılama və türkə qarşı nifrət siyasətinə etiraz idi. Bu hərəkat göstərdi ki, artıq Azərbaycan türkləri sırf öz mənafeləri, öz milli mənliyi uğrunda mübarizə edə bilir. XX əsrin əvvəllərində və 70-ci illərində Güney Azərbaycan hərəkatı "irançılıq" kimi çərçivədən çox cüzi halda kənara çıxa bilirdi. Nəticədə, bir farsçı rejimini digəri əvəz edir, qazanan yenə farslar olurdu. İndi isə bu hərəkat Azərbaycan türkünün öz milli mənafeləri üçün mübarizə istiqaməti alıb. Beləliklə, artıq təşkilatlanan bu hərəkat konkret (əsas) və praqmatik (real) hədəfləri götürüb. Bu hədəflərə çatmaq üçün itkilər əbəs deyil.

Dünyada baş verən proseslərə gəldikdə, yenə də Azərbaycan Milli Hərəkatı bu proseslərdən nə gözlədiyini və nəyi əldə edəcəyini dəqiq bilməlidir.

- Bu gün ən çox səslənən fikirlərdən biri də odur ki, Qərb Amerika Milli Hərəkatını dəstəkləmir və s. Bəlkə onlar Milli Hərəkatı bir güc olaraq görmürlər?

- Daha doğrusu, Qərb və Amerika Güney Azərbaycan Milli Hərəkatını görmək istəmirlər. Hətta bir çox Qərb siyasi xəritələrində Urmu bölgəsi "kürd məkanı" kimi qələmə verilir. Bu, çox narahatedici faktdır.

Qərb və ABŞ bilməlidir ki, regionda Azərbaycan və türk faktorunu qulaqardına vurmaqla öz mənafelərini öncədən uçuruma yuvarladırlar. Urmu gölünün quruması ilə bağlı etiraz hərəkatından sonra da regionda türk faktorunu dışlayıb, PKK-PJAK-a, ermənilərə və ya fars islahatçılarına həlledici amil kimi baxmaq siyasi intihardır.

Bu cür qərəzli yanaşmada onlar Rusiyanın səhvini təkrar edirlər. Rusiya Güney Qafqazda erməniləri dəstəkləməklə gerçək olaraq öz təsir dairəsindən Gürcüstanı itirdi, potensial (bütöv) olaraq Azərbaycanı itirmək üzrədir və bu regionda Türkiyəni gücləndirdi. Qərbin antitürk dairələrinin bu cür siyasi korluğu ona gətirib çıxara bilər ki, Azərbaycan türkü onlara vacib olan anda onların gözləmədiyi gedişatı edə bilər. Ona görə də regionda marağı olan güclər Azərbaycan Türklərinin Milli Hərəkatı ilə hesablaşmalıdırlar.

Elnur Eltürk

Təzadlar.- 2011.- 7-10 oktyabr.- S.7.