Nizami Gəncəvinin 870 illik yubileyi Rusiyada keçirildi

Cabbar Məmmədov: “XX əsrin birinci yarısında məşhur rus-sovet şərqşünası akademik Bertels müəyyən etdi ki, Nizaminin əsərində İranın Qum şəhərində doğulması versiyası “İsgəndərnamə” əsərinə ideoloji motivlərdən irəli gələrək təəssübkeş İran mirzələri tərəfindən XVIII əsrdə əlavə olunub və açıq-aşkar saxtalaşdırmadır”

Bu günlərdə (23-27 noyabrda) Rusiyanın Çuvaş Respublikasının paytaxtı Çeboksarı şəhərində dahi Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri Nizami Gəncəvinin 870 illik yubileyi münasibəti ilə tədbirlər silsiləsi təşkil edilməsi barədə geniş məlumatlar verildi. Azərbaycan Respublikası Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsi, Ümumrusiya Azərbaycan Konqresi və konqresin yerli nümayəndəliyinin dəstəyi ilə təşkil olunmuş bu tədbirdə Azərbaycandan Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin şöbə müdiri Rizvan Əliyevin rəhbərliyi ilə geniş tərkibdə nümayəndə heyəti də getmişdi. Tədbirlərdə həmçinin, ÜAK-ın Moskva nümayəndəliyi və Rusiyanın müxtəlif regionlarının diaspor sədrləri iştirak edirdilər. Azərbaycandan gedən nümayəndə heyətinin tərkibinə qəzetimizin oxucularına yaxşı tanış olan, orta təhsilli olsa da, bir çox elmi kəşflərin müəllifi, Nizami Gəncəvinin Azərbaycan şairi olmasını ilk dəfə çox nadir bir sənədlə sübut edən Cabbar Məmmədov da daxil idi. Tədbir barədə onun səfər təəssüratlarını oxucuların diqqətinə çatdırırıq.

- Cabbar müəllim, bu səfər barədə təəssüratlarınızı bizimlə bölüşərdiniz...

- Səfərimiz çox yüksək səviyyədə keçdi. Səfərin əsas məqsədi dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvinin 870 illik yubileyinin qeyd edilməsi olsa da, biz orada həm də Çeboksarı şəhərinin azərbaycanlı sakinləri və respublikanın dövlət rəsmiləri və elm xadimləri ilə də görüşlər keçirdik.

İlk görüş Çuvaş Respublikasının Dövlət Şurasında oldu. Biz burada Çuvaş Respublikasının bir sıra dövlət və hökumət nümayəndələri ilə, o cümlədən Dövlət Şurasının sədri Yuri Popovla görüşdük. Azərbaycan nümayəndə heyətinin rəhbərliyi yüksək diplomatiya ilə Azərbaycan, onun mədəniyyəti, tarixi və bugünkü inkişafı barədə qarşı tərəfə ətraflı məlumat verdi. Eyni zamanda, Nizami barədə alimlərimiz fikir bildirdilər.

Sonrakı görüşümüz Humanitar Elmlər üzrə Çuvaş Dövlət İnstitutunda alimlərlə oldu. Orada hər iki xalqın müştərək qədim kökləri, tarixi bağlılığı barədə, eləcə də Nizami Gəncəvi irsinə dair yerli alimlərlə ətraflı müzakirələrimiz oldu.

Səfər müddətində şəhərin görməli yerləri, tarixi abidələri, muzeyləri ilə tanış olduq, ətraf regionlardan ora gəlmiş diaspora nümayəndələrimizlə görüşdük.

Nizamiyə həsr olunmuş tədbirdə Nizaminin həyat və yaradıcılığına barədə sənədli filmə baxış keçirildi, hər iki tərəfdən nüfuzlu alimlər çıxış edib, Nizami irsinin dəyərindən söhbət açdılar, Nizami şeirlərini çuvaş dilində səsləndirdilər, hər iki tərəfdən olan musiqiçilər Nizami şeirlərinə bəstələnmiş mahnılar ifa etdilər.

- Adətən belə təsəvvür var ki, azərbaycanlılar xaricdə bizi ancaq bazar əhli səviyyəsində tanıdırlar. Çeboksarıda azərbaycanlılara münasibət necə idi?- Çeboksarıda Azərbaycanlılar böyük biznes sahibləri, şəhər meriyasının və hətta Çuvaş Respublikasının dövlət xadimlərinin hörmət göstərdiyi, şəxsi münasibəti olan ziyalı insanlardır. Yerli diasporanın rəhbəri Əziz Bədirovun ünsiyyətcil şəxsi keyfiyyətləri sayəsində oradakı bütün digər diasporalar içərisində Azərbaycan diasporası xüsusi nüfuza malikdir.

- Bəs ümumilikdə Azərbaycan dövləti barədə sadə çuvaşların təsəvvürləri necə idi?

- Çox yüksək səviyyədə. Çeboksarının Milli Parkında hələ 1986-cı ildən ümumilli liderimiz Heydər Əliyevin şəxsən öz əli ilə əkdiyi ağac böyük ehtiramla qorunub saxlanılır, ona qulluq etmək şəhərin 11 saylı məktəbinə həvalə edilib. Ulu Öndərimizin 2000-ci ildə yenidən həmin şəhərdə səfərdə olması, keçirdiyi görüşlər hamı tərəfindən xoş xatirələrlə yad edilirdi və onun həmin səfər müddətində etdiyi çıxışları 2001-ci ildə çuvaş dilinə tərcümə edilərək, nəfis tərtibatla nəşr edilib. Şəhərin mərkəzində “Bakı”, “Gəncə”, “Nizami Gəncəvi” adına çoxlu sayda iri biznes və iaşə obyektləri, mədəniyyət ocaqları və küçə mövcuddur. Təbii ki, Azərbaycanın orada belə yüksək səviyyədə tanınmasında Diaspora Komitəmizin və yerli diaspora nümayəndələrinin indiyə qədər apardıqları gərgin işlərin rolu danılmazdır.

- Orada Nizamini tanıyırdılarmı?

- Çox yaxşı tanıyırdılar. Hələ 1956-cı ildən Çeboksarı şəhərinin mərkəzi küçələrindən birinə, eləcə də keçən əsrin sonlarından etibarən döngələrdən birinə Nizaminin adı verilib. 2004-cü ildən həmin küçədə Nizaminin büstü qoyulub. Nizaminin “Leyli və Məcnun” əsəri Çuvaşiyanın Yazıçılar İttifaqının sədri akademik Yuxma tərəfindən çuvaş dilinə tərcümə edilib və gözəl ön sözü ilə 2010-cu ildə çuvaş dilində nəşr edilib.

- Hələ bir neçə il bundan əvvəl “525-ci qəzet”də 2 nüfuzlu akademikimiz olan Bəkir Nəbiyev və Teymur Kərimlinin Nizami Gəncəviyə həsr olunan bir məqaləsində belə bir cümləyə rast gəlmişdik ki, “Nizami barədə daha dərin məlumat almaq istəyənlər “Sankt-Peterburq Universitetinin Xəbərləri” kimi mötəbər bir jurnalda Nizaminin milli mənsubiyyəti barədə çap olunmuş Cabbar Məmmədovun sanballı məqaləsinə nəzər yetirsin”. Nədən bəhs olunurdu bu işinizdə ki, ölkəmizin belə nüfuzlu akademikləri yüzlərlə digər ədəbiyyatşünaslarımızın deyil, Sizin bu sahədəki işinizi hamıya tövsiyyə edirdilər?

- Bəli, bu məqalə “525-ci qəzet”in 2011-ci ilin sentyabr nömrəsində, bir-neçə gün sonra da “Ədəbiyyat qəzetində” dərc olunmuşdu. Onların bu fikri sonradan 2012-ci ilin fevral ayında Rusiyanın “Literaturnaya qazeta”sının 2-ci nömrəsində də təkrarlanırdı. Həmin işim sonradan 14 mart 2012-ci il tarixdə təsdiq edilmiş dövlət proqramına daxil edildi və dövlət tərəfindən dünyanın aparıcı dillərinə tərcüməsinə qərar verildi.

Bədnam qonşularımızın universal taktikası Sizə məlumdur: nəyi mümkündürsə Azərbaycan xalqının əlindən almaq, ala bilmədiklərinisə elə etmək ki, nə bizə, nə də onlara qalmasın. Nizami məsələsində də belə bir iddiaya düşmüşdülər: bəzi yerlərdə məqalələr çap etdirirdilər ki, guya Nizami Azərbaycan yox, İran, Tacikistan, Hindistan, bəzən hətta Pakistan şairidir. Bu məqalə belə bir nüfuzlu tribunadan belə sərsəmlərə verilən elmi əsaslı və konkret arqumentlərə söykənən bir cavab idi.

- Ümumiyyətlə, ermənilərin Nizami məsələsinə kölgə salmaq cəhdinin əsas arqumentləri nədən ibarətdir? Və bu nə dərəcədə elmi əsasa malikdir?

- Qarabağımızın ermənilərə aid olmasını onlar necə “sübut” edirlərsə, bunu da eyni yolla! Burada incə bir taktikadan istifadə edirlər: Problem bundan ibarətdir ki, dünya şöhrətli Azərbaycan mütəfəkkiri Nizami Gəncəvinin poemalarından birinə XVIII əsrdə belə bir beyt əlavə edilmişdi ki, guya Nizami Gəncəvi öz əsərlərindən birində iddia edir ki, o, Azərbaycanda yox, İranın Qum şəhərində anadan olub. Məhz bu informasiyadan çıxış edərək XVIII əsrdən başlayaraq dünya şərqşünaslığı ilə yaxşı tanış olan insanlar İranı Nizaminin vətəni hesab etməyə başladılar.

Lakin XX əsrin birinci yarısında məşhur rus-sovet şərqşünası akademik Y.E.Bertels müəyyən etdi ki, qeyd olunmuş sətirlər Nizaminin həmin əsərinin digər əlyazmalarında, o cümlədən erkən köçürülən versiyalarında yoxdur, yəni, bu sətirlər şairin “İsgəndərnamə” əsərinə ideoloji motivlərdən irəli gələrək təəssübkeş İran mirzələri tərəfindən 18-ci əsrdə əlavə olunub və açıq-aşkar saxtalaşdırmadır. Bu kəşf digər sovet alimlərinin, o cümlədən, Azərbaycan alimlərinin də diqqətini cəlb etdi və onlar da bu kəşfi öz araşdırma və yeni tapıntıları ilə təsdiq etdilər, o cümlədən akademik Kraçkovski, akademik. Krımski, Azərbaycan alimləri Həmid Araslı, Cavad Heyət, Rüstəm Əliyev, İran alimləri Səid Nəfisi, Vəhid Dəstigirdi, erməni filoloqu Marietta Şaqinyan və b.

Bu elmi faktın aşkar edilməsindən sonra bütün məşhur sovet şərqşünasları, o cümlədən, əvvəllər Nizamini fars şairi hesab etmiş alimlər öz mövqelərini dəyişdilər və birdəfəlik olaraq şairin vətəninin Azərbaycan olmasını qəbul etdilər.

Lakin bu müzakirələrin hamısının İkinci Dünya Müharibəsi ərəfəsində və yalnız rusdilli jurnallarda baş verdiyindən, həmçinin, bu günə qədər Qərbin heç bir elmi jurnalında Bertelsin bu böyük kəşfi barədə heç bir məqalə dərc edilmədiyindən, ətalət üzrə Qərbdə hələ də Nizami barədə bir fars şairi kimi yazmaqda davam edirlər. Üstəlik də, 70 ilə qədər biz Rusiyanın tərkibində olduğumuza görə, Qərbdə ümumiyyətlə Azərbaycan adlı dövlət barədə heç kimin təsəvvürü yox idi. Bu gün biz müstəqil dövlətik və uğurla öz dəyərlərimizə sahib çıxırıq.

Qeyd edim ki, Nizaminin iranlaşdırılmasının əsasını təşkil edən izah etdiyim həmin bu saxtakarlıqdan hər bir azərbaycanlının xəbərdar olması, onun elmi şəkildə çoxdan təkzib olunduğunu bilməsi zəruridir ki, internetdə və digər yerlərdə bizim mədəniyyətimizə, tariximizə sahib çıxmaq istəyənlərə layiqli cavab verə bilsinlər.

- 2010-cu ildə Azərbaycan televiziyasında yenə də 2 akademikimizlə - Nizami Cəfərov və Teymur Kərimli ilə Nizami Gəncəviyə həsr olunmuş debatınızda dəfələrlə vurğulayırdınız ki, Nizaminin dünyaya tanıtdırılmasında dövlətimizin ciddi işlər görməsinə ehtiyac var. Bu həm də dövlətimiz üçün siyasi, mədəni, iqtisadi dividentlər gətirə bilən bir məsələdir. Bu gün dövlətimizin bu sahədəki fəaliyyəti Sizi qane edirmi?

- Çox yüksək səviyyədə qane edir. Əslində mən həmin verilişdə dediklərimi ondan bir-neçə ay əvvəl layihə şəklində tərtib edib, Azərbaycan mədəniyyətinin hamisi olan Heydər Əliyev Fondunun prezidenti çox hörmətli Mehriban xanım Əliyevaya göndərmişdim, orada bu problemi və onun həlli yollarını ətraflı təsvir edib, bu məsələdə dövlətimizin maraqlarını ortaya qoymağa çalışmışdım. Layihə həmin fondda 8/1-M/5637 nömrəsi ilə qeydə alınıb müxtəlif elmi dairələrə, o cümlədən AMEA-ya göndərildi, onların da, hamısında bu problemin aktuallığı və dövlət əhəmiyyəti kəsb etdiyi qəbul edildi və bu rəylə Fonda cavab verildi. Bundan bir müddət sonra Az.TV-dəki dediyiniz həmin veriliş təşkil olundu və mən də, dəvət olundum, bu problemin dövlət marağında olmasını lazımi formada diqqətə çatdırmağa çalışdım. Bundan da, bir-neçə ay sonra ölkə prezidenti tərəfindən Dahi Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri Nizami Gəncəvinin 870 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında sərəncam imzalandı və hərtərəfli işlərə başlanıldı. Dövlətimizin aktiv fəaliyyəti ilə bu gün Qərb və Şərqin bütün aparıcı dövlətlərində Nizami günləri keçirilir, bir çoxunda Nizamiyə büstlər qoyulur.

Amma bir az aşağı dairələrdə bu sərəncamın icrası istiqamətində aparılan işlər, bəzən məni qane etmir. Məsələn Nizami elmi mərkəzinin nəyə görə bütün alimlərin və əlyazmaların cəmləşdiyi Bakıda yox, Gəncədə yaradılması, bu mərkəzin nəşri olan Nizamişünaslıq dərgisinin elektron versiyasının niyə internetdə yerləşdirilməməsi, Nizamişünaslıq sahəsində indiyə qədər yazılmış elmi əsərlərin hələ də aparıcı dünya dillərinə tərcümə edilib, internetə yerləşdirilməməsi, Nizamiyə aid daxildə və xaricdə keçirilən tədbirlərin təşkilatçı və iştirakçıların bir çoxunun, bu tədbirlərin təkcə poeziya gecəsi olmayıb, həm də daha dərin məna kəsb etdiyini dərk etməməsi və s. məsələlər bəzən məni məyus edir.

- Müsahibəyə görə çox sağ olun!

Söhbətləşdi: Elçin Məmmədli

Təzadlar.- 2012.- 4 dekabr.- S.15