"Sənin baban kim olub?"

Bu günlərdə "Qanun nəşriyyatı " tərəfindən işıq üzü görən kitab belə adlanır .

Kitabın redaktoru və tərtibçisi tanınmış jurnalist Asif Mərzili, rəy verən neftçi alim-professor Yusif Səmədov, məsləhətçi Valeh Hacıyevdir.

Kitabda Qarabağın qədim adlı-sanlı kəndlərindən olan Mərzilinin və mərzililərin yetirməsi, bu gün üçün elin ağsaqqalı olan dünənki Cəlil müəllimin, bugünkü Hacı Cəlilin həyat və fəaliyyətindən bəhs edilir. Əsərin əsas qəhrəmanı Cəlil İbrahimovdur. Cəlil 7 illik təhsilini Mərzilidə, orta təhsilini Novruzlu kənd orta məktəbində, ali riyaziyyat təhsilini Bakıda APİ-də almışdır. Elmin çətin sahəsi olan ali riyaziyyat təhsilini alandan sonra o, bir müddət Ağdama qonşu olan Ağcabədi rayonunda işləyir, orada ailə qurur. Sonra doğma Ağdamın Mərzili kəndinə gəlir. İlk günlərdən iş yoldaşlarının, valideyinlərin, şagirdlərin dərin hörmətini qazanır.

Qarabağın, Ağdamın, Mərzilinin yetirməsi və fəxri olan dünya şöhrətli alim Xudu Məmmədov, onunla birlikdə dostları - Bəxtiyar Vahabzadə, Nürəddin Rza, Sadiq Murtuzayev, Şahmar Əkbərzadə, Zeynal Məmmədov, Qara Hüseynov tez-tez kəndə gəlir, elm məbədi olan məktəbdə olur, gənclərlə görüşür, onları elmə-maarifə istiqamətləndirir, maraqlandırırdılar. Az müddətdə təhsildə fərqlənənlər ali məktəblərə oxumağa göndərilir. Habelə, pedaqoji kollektiv arasında öz tədris bacarığı, işgüzarlığı, təşkilatçılığı, yenilikci ideyaları ilə seçilən Cəlil İbrahimov Xudu Məmmədovun, Ağdam rayon Partiya Komitəsinin 1-ci katibi Sadiq Murtuzayevin, rayon Təhsil Şöbəsinin müdiri Qara Hüseynovun diqqətini çəkir. Cəlil İbrahimov Mərzili kənd orta məktəbinin direktoru vəzifəsinə irəli çəkilir.

C.İbrahimov yaxşı bilirdi ki, direktor olmaq asan, vəzifəni icra etmək çətindir. Direktor müəllimlərin müəllimi, təpədən dırnağa qüsursuz olmalı, yaradıcı işləməli, yeni pedaqoji fikirləri məktəbə gətirməli, təlim-tərbiyədə uğurlar qazanmalıdır. Cəlil müəllim yaxşıların yaxşısı olmaq üçün qonşu məktəblərə, Respublika Təhsil Nazirliyinə ezam olunur, yenilikləri öyrənir, məktəbə yeni fikirlərlə qayıdır. O, hər şeydən əvvəl məktəbdə internat yaradır, günüuzadılmış qrup təşkil edir. Xudu Məmmədovun, Sadiq Murtuzayevin, Qara Hüseynovun köməkliyi ilə orta məktəb üçün yeni layihə ilə 684 yerlik yeni məktəb binasının tikintisinə nail olur.

C.İbrahimov təcrübəli müəllimlərə arxalanmaqla, gənc müəllimlərə köməyini əsirgəmirdi. Açıq dərslər təşkil edirdi. Dərslərdə öyrədici, tərbiyə edici, inkişaf etdirici tələbləri qarşıya məqsəd qoyurdu. Təkcə müəllimlər, tərbiyəçilər deyil, şagirdlər qarşısına da böyük tələblər qoyurdu. "İlin ən yaxşı şagirdi" devizi altında yarışlar keçirilirdi. İstedadlı şagirdlərin səsi rayonda və respublikada keçirilən olimpiadalardan gəlirdi.

Gənc direktor ixtisasca riyaziyyatçı olsa da, müəllim və şagirdlərin, hətta valideynlərin kitab mütaliəsinə ciddi fikir verirdi. Özü fənn dərnəklərində, pedaqoji şurada, valideyin iclasında vətənə, torpağa, ata-anaya yazdığı şeirlərini oxuyurdu. Cəlil müəllim hər sahədə çalışırdı ki, gənclərə nümunə olsun. O, vaxtilə orta məktəbdə dərs dediyi şagirdlərin bugünkü həyatı ilə maraqlanır, onları axtarır, tapırdı. Vaxtilə dərs dediyi Ağdam RPŞ-nin rəis müavini, polis polkovnik-leytenantı Tofiq Abdullayev, texnika elmləri doktoru, dünya şöhrətli alim-professor Valeh Baxşəli, şair-publisist, "Qızıl Qələm" mükafatı laureyatı Yusif Millətoğlu, Rusiya Federasiyasının əməkdar rəssamı Əsgər Məmmədov, Bakı şəhərindəki 287 saylı liseyin direktoru Aygun Əhmədli, müəllim Əvəz İbrahimli, həkim-cərrah Sadiq Əzimov, bu kitabın redaktoru, "Təzadlar" qəzetinin baş redaktoru Asif Mərzili, sevimli sagirdi Aqil Yavər oğlu, tikinti mühəndisi Xalıqverdi Məmmədov, Novruz Bayramov və başqaları ilə fəxr edir.

Kitabın giriş hissəsində dünya şöhrətli alim Xudu Məmmədovun ölməz bir fikri qırmızı xətlə keçir: "Dünya başıma dolanmasın deyə, özüm dünyanı dolanmağa başladım. Ancaq haraya üz tuturamsa-tutum, yolum Qarabağdan, Ağdamdan, kəndimizdən keçirdi..."

Bu fikirləri əldə rəhbər tutaraq müəllif dədə-babalarımızın uyuduğu müqəddəs and yerimiz, qoynunda göz açdığımız, şirin uşaqlıq yadigarı, uzun illər həsrətini çəkdiyimiz yurd yeri olan Mərzilinin tarixi, dünəni, bu günü, habelə, Mərzili və Mərzililər tayfası, məhlələri, adamları haqqında geniş məlumat verir. Bu məlumatın verilməsi ona görə zəruridir ki, 1988-1990-cı illərdən sonra doğulan uşaqlar Mərzilini görməyiblər, indiki gənclər Mərzili haqqında məlumatsızdırlar. Bu mənada, Mərzili haqqında son vaxtlar yazılan hər hansı bir kitab çox faydalıdır.

Kitab Hacı Cəlilin şəhid oğlu Amilin xatirəsinə həsr olunmuşdur. Amil 2000-ci ildə mənim direktor işlədiyim 71 saylı Ağdam köçkün orta məktəbini bitirmişdir. Amil İbrahimov 2001-ci ildə orduya getmiş, 2003-cü ildə xidmətini başa vurduqdan sonra Səbail RPŞ-də işə düzəlmiş, xidmət müddətində 2 dəfə mükafata layiq görülmüşdür. Lakin xidməti vəzifəsini icra edərkən, o, cinayətkarlar tərəfindən qətlə yetirilmişdir. Ölümündən sonra "İgidliyə görə" medalla təltif olunmuşdur.

Kitabda Cəlil müəllimin yaxın dostu - Sovet dövründə çox böyük hörmət və nüfuz sahibi olan neftçi-alim Yusif Səmədovun, texnika elmləri doktoru, professor Valeh Baxşəlinin, tələbə yoldaşı İldırım Səfərovun, qardaşı oğlu İlqar İbrahimovun, Ağdamlı - Ağdamsız Hacı Cəlil haqqında Asif Mərzilinin, bu məqalənin müəllifi, vaxtilə müəllim-şagird, direktor-direktor, müəllim-direktor kimi bir yerdə işləmiş Səlim Əzimovun, Novruz Bayramovun və digərlərinin xatirələri yer alıb.

Kitabda tarixi hadisələri əks etdirən xatirə şəkilləri var. Cəlil müəlimin ailə üzvlərinin, qohumlarının, dostlarının, xüsusilə vaxtsız dünyasını dəyişən şəhid balası Amilin, habelə, 57 il əvvəl Cəlil müəllim Novruzlu orta məktəbində oxuyarkən onun sinif yoldaşları, müəllimləri ilə çəkdirdiyi kollektiv şəkil illərin yadigarıdır.

"Sənin baban kim olub?" - sualına kitabda çoxlu cavab var. Müəllif yazır ki, ata babası - Hacı İbrahim, ana babası Molla Əbdüləzim məşhur olub. Hazırda hər iki nəslin çox böyük nümayəndələri var.

İnsanı öyrənmək üçün onun mahiyyətini, keyfiyyətini arayıb ortaya qoymaq lazımdır. Hər bir insanın iki aləmi var: daxili və xarici. Xoşbəxt o adamdır ki, belə xüsusiyyətin hər ikisi onda ola. Belə bir insan Mərzili Qoca kişidir. Sadəcə, Qoca kişi.

Belə bir deyim var: "Hər insan bir aləm, bir dünyadır". Gəldiyi gündən dünyadan köçənə qədər özünəməxsus yol keçir, özünəməxsus tarix yaradır. Belə insan ülvi əməllərə, haqqa-ədalətə tapınır, cəmiyyətə xeyir gətirir. Əsas vəzifəsi özünə, xalqına, cəmiyyətə vicdanla xidmət etmək, nəsə yaratmaq, özü ilə birlikdə başqalarını da yaşatmaqdır.

Kimdən soruşsan Qoca kişi kimdir? Cavab belə olacaq:

- Kəndimizin şöhrətidir;

- Dünyanın şərəfidir;

- Peyğəmbər qüdrətli varlıqdır;

- İnsanların könül quşudur;

- Gözəl əxlaq sahibi olan insandır;

- Düşünən - müdrik varlıqdır;

- Cəsarətlidir, səxavətlidir, çürəkli adamdır; - Allahın xoşbəxt bəndəsidir və s.

Təsadüfi deyildir ki, Cəlil müəllim özü də cəsarət tapıb ona poema yazıb. Cəlil müəllimin həyatında, yaradıcılığında yer alan əsas məqamlardan biri onun Allaha, peyğəmbərlərə inamı, bağlılığıdır.

6-7 yaşından dayısı Əbdüləhəd ona Quran dərsi deyib, dayısı oğlu Ənvər Cümə sürəsini öyrədib, dayısı oğlu Əsgər Qurana and verib ki, namaz qıl. 30 ildən çoxdur ki, namaz qılır. Allah yuxuda Hacı Həmidi ona müəllim ərməğan edir. Hacı Həmid onu Həccə, Kərbəlaya aparır. Habelə, Məşhəd, Tehran, Qum şəhərlərinə də gedir. İçəri şəhərdə "Cümə" məscidində orta məktəb yoldaşı Namazov Nadirlə namaz qılır. Ailə çətinliyinə baxmayaraq, 1999-cu ildə dostu Nadirlə ziyarətini başa vurur. Həm də hara gedirsə, nə iş görürsə həyat yoldaşı Məşədi Ayna ilə birlikdə olur. Hacı Cəlil deyir ki, insanın imanı ilə əməli vəhdət təşkil etməlidir, bunlar bir-birinin meyarıdır. Haqq-iman yalnız əməldə təzahir edir. Əməl yoxdursa, haqq-iman da yoxdur. Hacı Cəlil Quranın çox ayələrini əzbər bilir. O, Quranı əzbərləməyi yuxuda görür və əməl edir. Kərbəla ziyarətində o, Qarabağın işğaldan azad olmasını Allahdan diləyir.

Mən demirəm ki, Cəlil müəllimi İslam dünyasına mən yönəltmişəm. Orta məktəbdə ona ədəbiyyat dərsini mən deyirdim, az da olsa, leksikasında haqq-ədalət, düzgünlük, böyüklük, inam-etiqad ifadələri çox işlənirdi. Yadımadı, şərq dünyasının dahi şairi Nizami yaradıcılığını keçəndə onun şeirlərini bir nəfəsə mənimsəyirdi..Ədəbiyyat müntəxabatından "Yaradanın təkliyi haqqında" ixtisarla verilmiş hissəni oxuyanda o, sanki ayrı aləmdə özünü hiss edirdi. Şeir belə idi:

Bu qara torpağa sükunət verən,

O sonsuz fələyə hərəkət verən.

Dilimdə hər şeydən uca bir ad var,

Bu ada bağlıdır bütün varlıqlar.

Yaranmışlar ona səcdə edərək,

Deyirlər ki, odur yeganə gerçək.

- Böyüklər eyləyib bizləri agah:

- "Birdir, misilsizdir, ucadır Allah!"

Göyləri xəlq edib yaraşıq verən,

Saysız ulduzlara nur, işıq verən,

İnsan şüuruna hikmət öyrədən,

İncə xəyallara sənət öyrədən,

Şair ilhamına çıraq yandıran,

Zülmət gecələri işıqlandıran,

Bizə qorxu, ümid, şadlıq, qəm verən,

Günəşli və aylı bir aləm verən,

Bu yeri, bu göyü odur saxlayan,

Onun varlığına şahiddir cahan.

İdrakın çatırsa vahid Allaha,

Nədir və necədir? - soruşma daha.

Hər işə elə bir son verər dərhal,

Onu dərk etməyə acizdir kamal.

Özün də axtarma Allahlığı sən,

Yüksəkdir o, şahlıqdan və hakimlikdən.

"Yox ol" desə, hər şey birdən məhv olar,

Odur varlıqlara yenə səbəbkar.

Səxavət bəxş edən, bəxş elətdirən,

Odur ilk mayeyə dirilik verən.

Tanrı şəriksizdir, təkdir, uludur,

Bütün məxluqat onun quludur...

Allah-Təala bütün iman sahiblərini imandan əskik etməsin, Hacı Cəlil!

Allah bütün haqq dünyasına qovuşanlara rəhmət, qalanlara pak nəfəsini xalqın üstündən əskik etməsin, Hacı Cəlil!

Sizə yeni-yeni yaradıcılıq uğurları arzu edirəm Cəlil müəllim!

Ağdamda görüşmək arzusu ilə;

Səlim ƏZİMOV,

Respublikanın Əməkdar müəllimi,

"Ustad sənətkar" media mükafatçısı

Təzadlar.- 2012.- 5 iyun.- S.15.