Dünənin və bu
günün örnəyi
Həm də gələcəyin
aydını-Nurəddin Rza... İyunun
26-sı böyük insan,
böyük ziyalı Nurəddin Rzanın
doğum günüdür...
Nurəddin Rzayev - Nurəddin Rza. Bu
ad 60-cı illərdəki elm
adamları arasında, ondan az sonra isə ictimai fikirdə tanınmağa
başlamışdı. O illərdə bu gənc alimin
ensiklopedik bilgilərə sahib olması, fundamental elmi tədqiqatlar
apararaq mühüm nəticələr üzə
çıxarması, bunlarla yanaşı, elmi-təşkilati
rəhbərlik nümunəsi göstərməsi və...
millətsevərliyi-vətəndaşlığı elmi və
ictimai şüurda az qala əfsanələşmişdi.
Nurəddin
Məmmədbağır oğlu Rzayev 26 iyun 1929 - cu ildə Gədəbəy
rayonunun Gədəbəy qəsəbəsində (şəhərində)
həkim ailəsində doğulmuşdur. Atası Məmmədbağır,
zamanında Gədəbəydə böyük sənaye mərkəzi
yaratmış alman milliyyətli sahibkarlar Simens
qardaşlarının eyniadlı metallurgiya şirkətində
həkim işləmişdi.
N.Rzayev 1945 - ci ildə Gədəbəy
qəsəbə orta məktəbini ilk qızıl
medalçı kimi bitirərək, həmin ildə 16
yaşındaykən Nəriman Nərimanov adına Azərbaycan
Dövlət Tibb İnstitutuna (Tibb Universiteti) daxil olmuşdur.
O, Bakıda və Moskvada keçirilən Tələbə Elmi Konfranslarında mükafatlara
layiq görülmüş,
1950 - ci ildə ali məktəbi
fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir.
1961-ci
ildən Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Eksperimental və Klinik Təbabət
İnstitutunda əvvəlcə Elmi katib, az
sonra isə Elmi
işlər üzrə direktor müavini vəzifələrində işləmiş
N.Rzayev, 1963 - cü
ildən həmin institutda direktor
əvəzi, 1964 - cü ildən 1993 cü ilədək isə direktor
vəzifələrində işləmişdir.
İllərlə
Azərbaycan Cərrahlar Cəmiyyətinin sədri, Ümumittifaq Cərrahlıq Cəmiyyəti Rəyasət
Heyətinin üzvü, Beynəlxalq Cərrahlar
cəmiyyətinin üzvü, Avropa Təxirəsalınmaz Cərrahlıq və
Travma Cəmiyyətinin üzvü,
Nyu - York EA - nın üzvü və s. olmuş N.Rzayev dəfələrlə Azərbaycanla
yanaşı, həm də keçmiş
SSRİ - nin (Rusiya
Federasiyası, Ukrayna, Belorusiya,
Latviya, Özbəkistan, Moldova,
Ermənistan, Gürcüstan) və
dünyanın bir sıra (ABŞ,
İngiltərə, Polşa, Türkiyə,
İran və s. ) ünvanlarında keçirilmiş
konfrans, simpozium, qurultay və s. elmi toplantılarda təşkilatçı, həmsədr
olmuş, müxtəlif dillərdə məruzələr
oxumuşdur.
Məşhur
alim və elmi təşkilatçı
bir müddət Xəzər Universitetində
prorektor və Cərrahiyyə Departamentinin rəhbəri, Azərbaycan Tibb Universitetində professor,
Azərbaycan Universitetinin Şərq - Qərb
Elmi Mərkəzində professor,
Ali Diplomatiya Kollecində
(Avrasiya Universiteti) Türkoloji Araşdırmalar Mərkəzinin
rəhbəri olmuşdur.
Ensiklopedik bilgisi ilə də
dünya alimlərinin diqqətinə düşmüş alim təbabətlə
yanaşı, tarix, ədəbiyyat, musiqi və s. kimi sahələrdə də öz
istedadını göstərmişdir. Dünyanın
bir sıra ölkələrində təşkil
edilmiş simpoziumlarda
türkçülüyün coğrafi, fəlsəfi əsasları, təməl
və gələcək prinsipləri, ortaq
türk dili, şərq
- qərb məsələlərində milli
kimlik nümunələri, təbabətdə
musiqinin rolu və s. mövzularda
onun fikir,
çıxış və yazıları məlum sahə
mütəxəssisləri tərəfindən heyrət, eyni zamanda rəğbətlə
qarşılanmışdır. Alimin
müxtəlif ölkələrin mətbuatında onlarla yazısı dərc edilmişdir.
300 -dək elmi məqalənin müəllifi olan Azərbaycanın Əməkdar Elm xadimi olan
Nurəddin Rzanin rəhbərliyi ilə 40
-dək elmlər namizədi və doktoru
hazırlanmışdır.
N.Rza o alimlərdəndir
ki, onun nəzəri
fikirləri, dərin məntiqi təfəkkürü ilə
apardığı elmi tədqiqatları praktikada öz təsdiqini
tapıb. O, Azərbaycanda tibb elminin, məxsusi olaraq cərrahiyyənin
güvənc olunan simalarından biri olaraq, zamanında Sovet İttifaqı kimi respublikalar birliyində və dünyanın daha neçə-neçə ölkələrində
tanınmışdır. Bu gün də onun
özünəməxsus cərrahi əməliyyatları,
yenilikləri istinad olunaraq
xatırlanır.
N.Rza o ictimai xadimlərdəndir ki,
onun fəaliyyətinin əsas qayəsi
dövlətlə millət arasındakı birliyə xidmət
etməsidir. Hələ sovetlər
dövründəki məlum ictimai - siyasi bir mühitdə
xalqın milli özünüdərk incəliklərini
yığıncaqlarda, söhbətlərdə, televiziyada və s. dilə
gətirən N.Rza səmimiyyət dolu məsuliyyətini də ortaya
qoymuşdur. Onun məslək və həyat
dostları - ünlü simalar
Bəxtiyar Vahabzadə və Xudu Məmmədovla
birgə Azərbaycan televiziyasında təxminən 35 - 40 il əvvəl apardıqları verilişlər
öz kamilliyi,
aktuallığı, milli və bəşəri
dünyabaxışı ilə hələ yaddaşlarda
qalmaqdadır. O məşhur dostluğun özününümayiş
təzahürlərinin, milli məfkurə
görüntülərinin sonrakı illərin məşhur Meydan hərəkatına az
təsiri olmamışdı. Məlum milli
hərəkatda və sonrakı illərdə də Nurəddin
Rzanın ictimai-siyasi mövqeyi,
vətəndaşlıq nümunəsi, ziyalı həssaslığı
ilə diqqətlərdə idi.
N.Rza o insanlardan idi ki, adət-ənənələri
milli möhür qədərində dəyərləndirir və
bunu özəl nümunəsi ilə yaşadırdı. O,
dostluğun bir saf modelini yaratmış azsaylı örnəklərdən
biri olmuşdur. Elə bir model ki, burada dostluq təməldən
tutmuş əmələdək milli mənəvi dəyərlərə
söykənirdi. Bu dostluqda səmimi mənəmlik,
qarşılıqlı hörmət, adiliyin alilik
görüntüsü, mənəviyyatdan qidalanan mədəniyyət,
coğrafi ünvanları üstələyən milli birlik,
bir sözlə, aydınlıq - ziyalılıq vardı.
Böyük vətəndaş (zənnimcə
onun bütün titullarından ucada məhz bu ifadə durur) Bəxtiyar
Vahabzadə bu dostluq barədə zamanında yazmışdı:
Hərənin ayrıca bir xasiyyəti,
Hərəmiz bir başqa aləm idik
biz.
Hərənin ayrıca qədər -
qisməti,
Üçümüz bir yerdə bir tam
idik biz.
Bütün keyfiyyətləri ilə
Nurəddin Rza - Bəxtiyar Vahabzadə - Xudu Məmmədov
dostluğu bir alicənab dostluq nümunəsi idi. Məlum
dostluqda bir istinad olaraq dədəlik də nəzərdə
tutulmuşdu. Dostlar öz aralarında Nurəddin Rzaya ¸dədə"
deyə üz tutarmışlar. Allah - Allah,
ziyalılığın nə qədər sadə, nə qədər
yatımlı nüansları varmış ...
***
Nurəddin Rzanın bir məşhur sima
olaraq örnək həyat yaşamasında onun ailəsinin də
mütləq payı vardır. Söz o ailədən gedir ki,
orada kökə bağlılıq da vardı, müasir
dünyagörüş tamlığı da... Orada məqamında
sərt ailəvi qayda - qanunlar da, qarşılıqlı səmimiyyət
də vardı... Orada bir çox həssas məsələlərdə
mühafizəkarlıq da vardı, zamana yönəlik
inteqrasiya da... Orada dil və din məsələlərinə
prinsipial yanaşma da vardı, digər dil və dinlərə
qarşı obyektiv nünasibət də...
***
Nurəddin Rza haqqında bundan sonra
yazacaqlarımı onun kimliyini aydın təzahür etdirən
ünlü simaların fikirləri ilə əvəzləmək
qərarına gəldim. Nədəni çox sadədir. Nadir
insanlar sırasında olan böyük alim, böyük vətəndaş
Nurəddin Rza haqqında bu yazını yazarkən dillərdə
olan və əslində, sadə səslənişində belə
dərin fəlsəfi yozumu olan bir deyimi xatırladım: "Dostunu
söylə kimliyini deyim...". Bu mənada ünlülərin
yazdıqlarına yönələk:
Bəxtiyar
Vahabzadə:
- "Nurəddin sənin
üçün kimdir?" sualına ikicə sözlə-
"ehtiyacdır, zərurətdir" cavabını verərdim.
Cavad Heyət, professor
(İran İR):
- Nurəddin Rza təkcə o taylı - bu taylı Azərbaycanın
deyil, bütün Şərqin ürəyidir. Ondakı fitri istedadı, zəkanı çox az
adamda görmüşəm.
O, ensiklopedik biliyə
sahibdir. O, xalq deyimi ilə söyləsəm, qonaq qarşısına çıxartmalı
bir şəxsiyyətdir.
O, millətini və milliyyətini hər şeydən üstün tutar, dininə, xalqına aşiqdir...
İbrahim Yıldırım, professor(Türkiyə):
- O, türk dünyasının nadir tapılacaq
birləşdirici bir şəxsiyyətidir. Məncə, o, bu günün deyil, gələcəyin aydınıdır.
Çingiz Aytmatov:
- Sizdən aldığım gözəl
məktubdqan (N.Rzayevdən
aldığı məktub
- E.N.) mən özümün
düşüncələrimlə səsləşən çox
maraqlı fikirlər və mülahizələr
əxz etdim. İnsan ömrü boyu həyat təcrübəsi yığır
və bu təcrübə yaxın
adamların bilgilərini
zənginləşdirməlidir, əldə edilən müdrikliyin mənasını
mən bunda görürəm...
Zinovi Barkaqan, akademik (Rusiya Fed.):
- Mənə elə gəlir ki, Nurəddinin insanları yalnız özünə deyil, həm də öz xalqına, öz mədəniyyətinə
məftun etmək bacarığı unikal və tamamilə qeyri-adi bir fenomendir.
Süleyman Əliyarlı, professor :
- Sadəcə, bir aydın dünyasıdır Nurəddin
dünyası ...
Şirməməd Hüseynov,
professor:
- ...Bəxtiyar, Xudu, Nurəddin - bu üçlük mənən, ruhən bir - birini, həm
də bizim hamımızı birləşdirir,
azərbaycançılıq, müstəqillik, sosial ədalət uğrunda mübarizəyə səsləyirdi...
Etibar Nadiroğlu,
H.B.Zərdabi mükafatı laureatı
Təzadlar.- 2012.- 19 iyun.-
S.7.