İnsanlığın zirvəsində

Cəbhəyə yollanan elmlər doktoru Salman Rzayev tariximizin yaddaşına ilk döyüşçü alim kimi düşdü

Yaxşı insan, dəyərli şəxsiyyət, mənəviyyatlı ziyalı... Bu keyfiyyətlərə malik nəcib, xeyirxah, mərd oğullarımızla daim fərəhlənib, qürur duymuşuq. Belə insanlar həyatda mərdliklə yaşamaq, özündən sonra iz qoymaq üçün insana ləyaqət və şərəf hissinin yetərli olduğunu sübuta yetiriblər. Onlar həmişə cəmiyyətdə sağlam mənəvi idealların möhkəmlənməsinə önəm vermiş, çevrəsindəkiləri nəcib məqsədlərə yönəltmək məramı ilə yaşayıblar.

Fəaliyyəti ilə cəmiyyətə böyük fayda verən dəyərli ziyalılar respublikamızda da daim rəğbətlə, ehtiramla anılır, onların xatirəsi əziz tutulur. Belə insanlardan biri də dəyərli ziyalı, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, Nyu-York Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü, professor Salman Rzayevdir.

İnsanın formalaşmasında, kamillik zirvəsinə ucalmasında istedadla, biliklə yanaşı, yaşadığı mühit, mənsub olduğu nəsil də öz sözünü deyir. Salman müəllimin nəcib şəxsiyyət və dəyərli ziyalı kimi formalaşmasında bu məfhumlar da istisnalıq daşımır. Görkəmli şəxsiyyət, alovlu vətənpərvər və böyük alim S.Rzayevin xatirəsinə həsr olunan və bu günlərdə işıq üzü görən "Salman" kitabında da məhz yuxarıda toxunduğumuz keyfiyyətlər çözələnir, həyat və ömür yoluna işıq salınır. Kitabda həmçinin şərəf tariximizə ilk döyüşçü alim kimi adını əbədi həkk etmiş S.Rzayevin doğmalarının, onu tanıyanların fikirləri və xatirələri toplanıb.

Kitaba ön sözü Azərbaycan Dövlət Aqrar Universitetinin rektoru, əməkdar elm xadimi, professor Mirdamət Sadıqov yazıb. Kitabın məsləhətçiləri Kamran Rzazadə və Fərman Rzayeı, tərtib edəni Ehtiram İlham, redaktoru Həmid Qaralovdur (Həmid Ormanlı). Kitab qardaşlarından və bacısından Salman Rzayevin ruhuna ərməğan edilib.

Ön söz müəllifi görkəmli ziyalı ilə tanışlığının xoş bir təsadüflə bağlı olduğunu qeyd edir. Və bu tanışlıq hətta onları bir yerdə işləməyə gətirib çıxarıb. Təhsil sisteminin də bir cəbhə olduğunu vurğulayan M.Sadıqov Salman müəllimin regional təhsilə çox böyük qayğı ilə yanaşdığını bildirir: "Öz rahat iş yerini -Elmlər Akademiyasındakı vəzifəsini qoyub Gəncəyə gəlib buradakı təhsil mühitini formalaşdırmağı, ziyalılığa önəm verməyi onun yüksək vətənpərvərliyindən irəli gəlirdi. O, əsl vətən oğlu kimi cəbhədə əlinə silah alıb vuruşduğu illəri ömrünün ən xoş illəri kimi xatırlayırdı. Elə insanlar həyatda tək-tək olur. Elmlər doktoru olasan, cəbhədə uzun müddət vuruşasan və hər yerdə öz mənəviyyatını qoruyasan...

O, auditoriya qarşısında da özünün Allaha, millətə və torpağa bağlı olduğunu göstərə bilirdi. O, əsl mənəvi tərbiyə məktəbi idi. Gənclər onun şərəfli ömür yoluna baxıb, vətəni qorumağa həmişə hazır olduqlarıını bildirirdilər. Aqrar fizika və riyaziyyat kafedrasının özü də elmdə bir yenilikdir. "Salman Rzayevin məktəbi" deyirdilər bura. Onun bu sahədə gördüyü işlər təqdirəlayiqdir. Azərbaycan Dövlət Aqrar üniversitetinin müəllimləri və tələbələri bu işıqlı insandan ancaq xoş əməllər öyrənə bilərlər.

Bir gün söhbətimizdə mənə bildirmişdi ki, regionlarda ziyalılıq səviyyəsini artırmaq üçün ölkənin ən yaxşı ziyalıları dəvət edilməli və Gəncə təhsilinin əvvəlki şöhrətini özünə qaytarmaq üçün daha genişmiqyaslı işlər görülməlidir.

Salman müəllim kimi insanlar dünyaya az-az gəlir...

Salman müəllimin yolu Azərbaycan elmində - aqrar fizika və riyaziyyat sahəsində həmişə qalacaqdır... Qoy indiki və gələcək nəsillər onun ömür yolundan ibrət alsınlar".

...Zaman-zaman tarixin müxtəlif sınaqları ilə üz-üzə dayanmış uca məmləkətimiz ötən əsrin 80-ci illərinin sonunda da növbəti bir fəlakətlə qarşılaşmal oldu. Mənfur erməni daşnaklarının torpaqlarımıza təcavüzü yenidən xalqımızı səfərbər etdi.

Qeyrətli vətən oğulları silaha sarılaraq müsəlləh əsgər kimi vətənin keşiyində dayandılar. Bunların arasında adları fəxrlə çəkiləcək təəssübkeş və torpaqcanlı Azərbaycan övladları olan Salman, Kamran və Fərman Rzayev qardaşlarının xüsusi yeri var.

Məmləkətimizin əsrarəngiz yerlərindən biri olan Gədəbəydə bu qardaşları, onların atası, əsl el ağsaqqalı olmuş Qədimalı kişini yaxşı xatırlayır, tanıyır və sevirlər.

El arasında "Doktor Qədimalı" adı ilə tanınan Tomiyev Qədimalı Rza oğlu oğlanları hələ yeniyetmə olarkən onların qabiliyyət və istedadlarını nəzərə alıb belə bir uzaqgörən söz işlədib: "Salman alim, Kamran raykom, Fərman isə prokuror olacaq". Və sonradan zaman bu müdrik atanın bəlkə də arzu və istək dolu bu öncəgörüşünü təsdiq etdi. Salman alim oldu, özü də böyük alim... Kamran öz doğma rayonunun icra başçısı seçildi. Fərman isə prinsipial və nüfuzlu prokuror vəzifəsində çalışdı...

Salman Qədimalı oğlu Rzayev 1949-cu ildə Gədəbəy rayonunun Qızıl Torpaq kəndində anadan olub. Ailəsi Novoivanovka kəndinə köçdüyündon orta məktəbi də burada bitirib. 1971-ci ildə Şimali Osetiya Universitetini fərqlənmə diplomu ilə bitirdikdən sonra doğma rayonuna dönüb. Bir müddət burada müəllim kimi fəaliyyət göstərdikdən sonra Bakıya üz tutan S.Rzayev "yarımkeçiricilər və dielektriklər fizikası" ixtisası üzrə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Fizika İnstitutunun aspiranturasına daxil olub. Eyni zamanda Moskva Molekulyar Elektronika Elmi Tədqiqat İstitutunda defektlərin silisium inteqral mikrosxemlərdə elektrik aktivliyinə dair tədqiqatlar aparıb və bu sahə üzrə 1980-ci ildə namizədlik dissertasiyası müdafiə edib.

1980-ci illərin əvvəllərində Azərbaycan Elmlər Akademiyasının toplantısında qurumun prezidenti, akademik Həsən Abdullayev SSRİ EA-nın yekun iclası barədə məlumat verərək bildirir ki, Yuri Osipyan adlı erməni alimi həmin qurumun vitse-prezidenti seçilib və o öz sahəsini bundan sonra inhisara alaraq heç kimin qabağa getməsinə imkan verməyəcək. Erməni xislətinə yaxşı bələd olan akademik H.Abdullayevin bu sözləri gənc Salmana təsir edir və məhz həmin sahə üzrə fəəliyyətini daha da genişləndirib elmi axtarışlara başlayır.

Uzunmüddətli gərgin fəaliyyətdən sonra həmin sahə üzrə - kristallarda defektlərin elektrik aktivliyi ilə bağlı olan problemin həllinə nail olan S.Rzayevin apardığı elmi axtarışlar və təcrübələr çox böyük maraq doğurur. Moskvanın və Sankt-Peterburqun ən görkəmli alimləri fakt qarşısında qalırlar. Azərbaycanlı alimin həllinə nail olduğu və müəyyənləşdirdiyi mexanizm Osipyanın irəli sürdüyü elmi nəticələrdən dəha dəqiq və əhatəli olur. Nəhəyət, 1992-ci ildə çox böyük müvəffəqiyyətlə S.Rzayev doktorluq dissertasiyasını müdafiə edir. Onu da qeyd edək ki, Azərbaycan fizikləri içərisində öz düsturu olan ilk alim kimi Salman Rzayev həmçinin təklənmiş dislokasiyanın keçiriciliyini öyrənmiş və onun yarımkeçiricilərdə elektron proseslərə təsirinin modeli və mikromexanizmini dünyada ilk dəfə olaraq irəli sürmüşdür.

Bu dövr artıq o zamanlar idi ki, ermənilər təkcə Dağlıq Qarabağa yox, digər həmsərhəd rayonlarımıza da ardıcıl hücumlara başlamışdılar və Azərbaycan torpaqlarında müharibə başlanmışdı. Böyük elmi uğurlara imza atsa da, doğma Gədəbəydə vəziyyətin gərgin olması S.Rzayevi bir an belə rahat buraxmır. öz yaxınlarına təkidlə müharibəyə getmək fikrində olduğunu bildirən Salman müəllim, nəhayət, arzusuna nail olur. 1993-ci ilin sonunda fizika-riyaziyyat elmləri doktoru Salman Rzayev əyninə hərbi libas geyinərək cəbhənin odlu nöqtələrindən biri olan Gədəbəyə yollanır. Doğma qardaşları - həmin dövrdə Gədəbəy rayon Milli Müdafiə Şurasının sədri vəzifəsini şərəflə daşıyan Kamran Rzazadə və Uzaq Şərqin Xabarovsk diyarında 12 rayona prokurorluq edən, lakin doğma vətənindəki hadisələrdən narahatlıq keçirərək Azərbaycana dönən və çox böyük təkid və əziyyətdən sonra Qazax hərbi prokurorunun böyük köməkçisi vəzifəsinə göndərilən Fərman Rzayevlə birgə sərhədin ən qaynar yerlərində torpaqlarımızın müdafiəsində dayanır. Onlar təkcə Gədəbəyin deyil, həmçinin Qazaxın və Tovuzun qorunmasında da köməkliklərini əsirgəmirlər. Baş leytenant rütbəsində hərbi hissə komandirinin şəxsi heyətlə iş üzrə müavini vəzifəsini daşısa da, əlində silah bütün döyüşlərdə həmişə ön cərgədə vuruşur Salman müəllim. Döyüşlərdə göstərdiyi böyük şücaətə görə komandanlıq tərəfindən "Şah İsmayıl Xətai" Fəxri Fərmənına layiq görülür.

Beləliklə, 44 yaşında fizika-riyaziyyat elmləri doktoru olaraq cəbhə bölgəsinə döyüşməyə yollanan Salman Rzayev həm də tariximizin yaddaşına ilk döyüşçü alim kimi düşür.

1996-cı ilin yayında ordudan tərxis olan Salman müəllim yenidən Fizika İnstitutuna qayıdıb baş elmi işçi kim fəaliyyətini davam etdirir. Eyni zamanda Azərbaycan Milli Ensiklopediyasında redaksiya müdiri kimi də fəaliyyət göstərir. Bir müddət də Azərbaycan Dövlət Aqrar Universitetində kafedra müdiri olaraq çalışır. Onu da qeyd edək ki, böyük elmi uğurlarına görə Salman Rzayev hələ 1995-ci ildə ölkəmizin fizikləri arasında ilk dəfə Nyu-York Elmlər Akademiyasına həqiqi üzv seçilir.

Salman müəllim eləcə də İslam dini və onun mahiyyəti ilə dərindən maraqlanmağa başlayır. Bu mövzuda öz fundamental kitab ("Quran həqiqətləri" "Quran həqiqət meyarıdır" və "Quran və müasir elm") yazan alim, dinin elmi cəhətdən izahını çox dəqiqliklə ifadə edə bilib.

Salman müəllim həm də gözəl ailə başçısı olub. Oğlu Əli Moskvada Bloxin adına Beynəlxalq Onkoloji Mərkəzdə çalışır. Elmi işlə də məşğul olan Əli Salman oğlu Rzayev namizədlik dissertasiyasını müdafiə etməyə hazırlaşır. Salman müəllimin qızı Əzət xanım isə ailəsi ilə birlikdə Rusiyada yaşayır.

Dağlar qartalı kimi həmişə ucalarda olmağı xoşlayan görkəmli şəxsiyyət, alovlu vətənpərvər və böyük alim Salman Qədimalı oğlu Rzayev 2011-ci ilin mart ayının 31-də bu dünyaya gözlərini əbədi yumsa da, əməlləri və işıqlı xatirəsi onu tanıyanların və xalqımızın yaddaşında həmişəlik qalacaq.

Qeyd etdiyimiz kimi, kitabda S.Rzayevin həyat tarixçəsindən, ömür yolundan söz açılır, onu tanıyanların, yaxınlarının, doğmalarının diliylə çözələnir hər şey.

Kitabı ərsəyə gətirənlərin məqsədi həm də şərəfli bir insanın timsalında şöhrətli bir nəslin tarixini danışmaq və tanıtmaq idi.

Kitab geniş oxucu auditoriyası üçün nəzərdə tutulub.

ELBAR

Təzadlar.- 2012.- 31 mart.- S.15.