"Suriya vətəndaş müharibəsi astanasındadır"

Rufiz Hafizoğlu: "Liviyadan fərqli olaraq Suriyaya beynəlxalq güclərin müdaxiləsi qeyri-mümkündür"

TREND İnformasiya Agentliyində Yaxın Şərq və Ərəb ölkələri redaksiyasının müdiri, siyasi analitik Rufiz Hafizoğlunun "Təzadlar"a müsahibəsi

- Rufiz bəy, Yaxın Şərqdə baş verən hadisələri izləyən şəxs kimi deyə bilərsinizmi, bu gün Suriyada nə baş verir?

- Bu gün Suriyada baş verən hadisələr Tunisdən başlayan Ərəb baharının bir hissəsi olsa da, əslində bu, Suriya tarixində yeni bir qiyam deyil. Tarixə nəzər salsaq, oxşar qiyamların Hafiz Əsəd hakimiyyəti illərində də baş verdiyinin şahidi olmuş olarıq. Təbii ki, hazırkı vəziyyət bir qədər fərqlidir. Əgər bir vaxtlar Hafiz Əsəd ölkədəki qiyamları yatırmaq üçün islam amilini ortaya atdısa, hal-hazırda Bəşər Əsəd məhz İslami müqavimət amilindən (İsrailə qarşı İran, Suriya və Hizbullahın simasında Livan bloku) istifadə edərək hakimiyyətdə qalmağa çalışır (Ən azından Bəşər Əsəd hakimiyyəti özünü İslam müqavimətinin ayrılmaz hissəsi kimi təqdim edir).

Əslində isə hadisələri diqqətlə izlədikdə, bu vaxta qədər Suriya hakimiyyətinin İsrailə qarşı ciddi bir müqavimət göstərmədiyinin şahidi olarıq. Ən azından ona görə ki, bu ölkə bu vaxta qədər 1967 ci ildə İsrail tərəfindən işğal edilən Colan yüksəkliklərinin geri qaytarılması üçün addım atmayıb.

Əslində isə Suriya bu gün bəzi dövlətlərin və siyasi dairələrin təqdim etdiyi kimi, "İslam müqavimətinin" ayrılmaz hissəsi yox, İran və Livan (Hizbullah) arasında dəhliz rolunu oynamaqdadır. Təbii ki, bu dəhlizdən İran vasitəsilə təqdim edilən köməkdən fələstinli qrupların, xüsusən də İslami Cihad qruplaşmasının faydalandığını inkar etmək olmaz.

Suriya hakimiyyəti ölkədə baş verən toqquşmalara başqa don geyindirməyə çalışsa da, ölkədə Əl-Qaidə terror təşkilatının və ya digər islamçı radikal qrupların nizami orduya qarşı mübarizə apardığını söyləsə də, reallıq bunu əks etdirmir.

Bu gün Suriya küçələrində konkret olaraq üç qrup mübarizə aparır: dövlət ordusu, hakimiyyətə sadiq əksəriyyəti ələvilərdən ibarət olan mülki geyimli dəstələr və nizami ordudan ayrılan və hakimiyyətin fərari adlandırdığı "Azad Suriya Ordusu".

Təbii ki, haqlı olaraq sual yarana bilər ki, "Azad Suriya ordusu" kim tərəfindən silahlandırılır? Son dəfə Suriya müxalifəti ilə görüşüm zamanı müxalifət qonşu dövlətlərin silah dəstəyi verdiyini, lakin bunun cüzi olduğunu etiraf edərək, Azad Suriya ordusunun silahı dövlət ordusundan pulla aldığını bildirdi.

Bu gün Suriyada baş verən hadisələrə müxtəlif prizmadan yanaşmaq olar, lakin hesab edirəm ki, Suriya vətəndaş müharibəsi astanasındadır.

- Sizcə, Bəşər Əsəd hakimiyyətini qoruyub saxlaya biləcəkmi?

- Hadisələrin bu templə gedişatı (dinc əhalinin qətl edilməsi) onu söyləməyə əsas verir ki, Bəşər Əsəd hakimiyyətdə qala bilməyəcək. Bəşər Əsədin islahat etmək şansı olsa da, hesab edirəm ki, o, bu fürsəti əldən verdi. ölkədə baş verən toqquşmalar nəticəsində on mindən çox din sahibi həlak olub, ümumilikdə yüz əlli mindən çox qaçqın var, bütün bunlardan sonra hakimiyyətdə qalmağın mümkün olacağını hesab etmirəm.

- Maraqlı olan odur ki, Misirdə, Liviyada hakimiyyət dəyişikliyi uğurla başa çatdı. Amma Suriyada dirəniş davam edir. Bunun səbəbini nə ilə bağlayırsınız?

- Bir şeyi xüsusi olaraq vurğulamaq istərdim ki, Tunis qismən istisna olmaqla, nə Liviya, nə də Misir inqilabı öz hədəfinə tam çatıb. Regionun super güc dövləti olan Misirdə bir çox strukturlarda hələ də H.Mübarək zamanından qalan kadrlardır. Dolayısı ilə, ərəb ölkələrindəki demokratikləşmə prosesi uzun və ağrılı bir prosesdir. Ərəb ölkələri demokratikləşsə belə, bu bizim düşündüyümüz və ya qərbdəki demokratik idarə sistemi olmayacaq.

Bu ölkələri Suriyadan fərqləndirən əsas xüsusiyyətlərdən biri də geosiyasi vəziyyət olmaqla yanaşı, etnik və dini tərkibidir. Tunis, Liviya və Misirdə isə əsas oxşar məqamlardan biri də əsasən etnik və dini monoton olmalarıdır. Təbii ki, Misirdə Qipti (xristian misirlilər) amili var.

Suriyada isə hər şey tam fərqlidir. Belə ki, Suriyada müsəlmanlar və xaçpərəstlər olmaqla yanaşı, sünni, şiə, ələvi, druz və təbii ki, kürd amili də mövcuddur. Digər bir tərəfdən, bu ölkədə, sadəcə, İranın maraqlarının deyil, eyni zamanda fars körfəzi dövlətlərinin və Türkiyənin maraqlarının olmasıdır.

Suriya hər nə qədər ərəb dövləti olsa da, siyasi strukturu ilə İrana daha yaxındır, hətta Suriya regionda olan "şiə ayparasının" bir hissəsidir.

Təbii ki, ərəb dövlətləri cidd-cəhdlə Suriyanı nəyin bahasına olursa-olsun İranın təsir dairəsindən çıxarmağa çalışırlar. Bu vasitə ilə olsa belə, hesab edirəm ki, ərəb dövlətləri buna razılıq verəcəklər.

Suriyada Bəşər Əsəd rejiminin hələ də hakimiyyətdə qalmasının səbəbləri bununla bitmir. Etiraf etmək lazımdır ki, hal-hazırda Suriya müxalifətində ölkənin gələcək üsul-idarə sistemi barəsində belə ciddi fikir ayrılığı mövcuddur. Təbii ki, bunlarla yanaşı, başqa səbəblər də var. İran, Rusiya və çin faktoru da təsiredici məqamlardan biridir.

Bildiyiniz kimi, Suriya və İran arasında təhlükəsizlik haqqında razılaşma mövcuddur və bu razılaşmaya əsəsən Suriya ərazisinə hər hansı hərbi müdaxilə İrana hərbi müdaxilə kimi qiymətləndirilir. Bu razılaşmanın olması qonşu dövlətləri daha ehtiyatlı davranmağa məcbur edir.

- Bildiyiniz kimi, Suriyada baş verən hadisələri ən çox sərt təpki göstərən ölkələrdən biri də rəsmi Ankaradır. Türkiyənin bu davranışı Suriyada necə qarşılanır?

- Əslində Suriyada baş verən hadisələr dünyanın heç bir yerində birmənalı olaraq qarşılanmır. Hər nə qədər maraqlı olsa da, İslam dünyası belə, bu məsələdə yekdil fikrə sahib deyil. Ankaranın Suriya məsələsində tutduğu mövqe, sadəcə, Suriya rəsmi dairələrində deyil, eyni zamanda Türkiyə daxilində bəzi siyasi qüvvələr tərəfindən xoş qarşılanmır.

Təbii ki, qonşu dövlət olaraq Türkiyə Suriyanda olan qaçqınların qəbul edilməsi, onlara humanitar yardımın göstərilməsi məsələsində hər cür köməklik göstərib. Suriyada baş verən hadisələrdən əziyyət çəkən xalq Türkiyənin bu təpkisini alqışlayır. Lakin müxalifətin Ankaradan istədiyi əslində bu deyil, Suriya müxalifəti Ankaradan silahlı dəstək istəyir. Bu isə o qədər da asan məsələ deyil. ümumiyyətlə, Suriyada baş verən hadisələrə, sadəcə, Türkiyə prizmasından yanaşmaq doğru olmaz. Əslində regionda hazırda Türkiyə və İran arasında ciddi rəqabət gedir. İlk baxışdan Ankaranın yetirdiyi "qonşularla sıfır problem siyasəti" ərəb dövlətlərində uğurlu hesab edilsə də, məsələyə diqqətlə baxdıqda bunun heç də tam olaraq belə olmadığını görmək olar.

Hesab edirəm ki, Ankara başda Livan olmaqla, İraq və Suriya siyasətində İrandan geridə qalıb.

- Əsəd daha çox qan tökməyə davam etsə, beynəlxalq qüvvələrin bu ölkəyə müdaxiləsi mümkündürmü?

- Liviyadan fərqli olaraq Suriyaya beynəlxalq güclərin müdaxiləsi qeyri-mümkündür və BMT TŞ əsla belə bir qərar qəbul etməyəcək. Suriya böhranının həlli üçün ən uğurlu vasitə isə ölkə müxalifətini maksimum silahlandırmaq olacaq. Hesab etmirəm ki, bu, problemin həllində maraqlı olan tərəflərə bir o qədər də asan başa gəlsin. çünki Suriya İran üçün həyat əhəmiyyətli bölgədir. İran Suriyanı itirmək təhlükəsini hiss etsə, regionda stabilliyin pozulması üçün bir çox vasitələrdən istifadə edə bilər. İstisna deyil ki, İranın belə bir addımının qarşısını Türkiyə və ərəb ölkələri asanlıqla ala bilsinlər. Təbii ki, Suriya böhranının daha təhlükəli tərəfi var, o da problemin Yaxın Şərqdə məzhəblərarası toqquşmaya çevrilə bilməsidir.

Elnur Eltürk

Təzadlar.- 2012.- 12 may.- S.11.