Dizi bərk kişi
Qurbanov Surxay İmamqulu oğlu
Şuşa qəzasının Seyidli kəndində dünyaya
gəlib.
Qurbanov Surxay İmamqulu oğlu
Şuşa qəzasının
Seyidli kəndində dünyaya gəlib. 1930-cu ildə
Ağdam şəhər 3 ¹-li birinci dərəcəli zəhmət
məktəbində oxuyub. Həmin ilin yayında müəllimlik
kursunu bitirərək əmək fəaliyyətinə
başlayıb. 1930-cu ildən Ağcabədi rayonunun müxtəlif
kəndlərində məktəb direktoru, savad
kurslarının müdiri işləməklə bərabər,
qiyabi yolla pedaqoji məktəbdə təhsilini davam etdirib.
1935-ci ildə Ağdam pedaqoji məktəbinin əyani
şöbəsinə daxil olub. 1936-cı ildə oranı
bitirib.
Pedaqoji məktəbi
bitirdikdən sonra yenidən Ağcabədiyə qayıdaraq
rayonun Hindarx kəndində orta məktəbdə direktor,
Ağcabədi rayon Xalq Maarif Şöbəsində inspektor,
1938-ci ildən Ağdam rayonunun Novruzlu kənd orta məktəbində
dərs hissə müdiri, Ağdam şəhər 1 ¹-li
orta məktəbində direktor, eyni zamanda, rayon qəzeti
redaksiyasında məsul katib işləyib. 1941-ci ilin iyun
ayından 1945-ci ilin avqust ayına kimi Böyük Vətən
Müharibəsində iştirak edib, Şimali Qafqazda, 1-ci və
2-ci Ukrayna cəbhələrində döyüş yolu
keçib. Üç dəfə yaralanıb.
Döyüş xidmətlərinə görə
"Qırmızı ulduz", "Birinci dərəcəli
Vətən Müharibəsi" ordenləri, "İgidliyə
görə" medalı ilə təltif olunub. Ordudan təxris
edildikdən sonra Ağdama qayıdıb, rayon partiya komitəsində
1946-cı ilin fevral ayına kimi təlimatçı, həmin
ilin oktyabr ayına kimi isə XDS sədrinin müavini işləyib.
1946-cı ilin noyabr ayından 1948-ci ilin iyul ayına qədər
Ağdam rayon prokurorunun köməkçisi olub. 1948-ci ildə
Vartaşen (Oğuz) rayon prokuroru təyin edilib. 1950-ci ildə
qiyabi yolla APİ-nin tarix fakültəsini bitirib. 1952-ci ildən
Gəncə Vilayət prokurorluğunda istintaq idarəsinin rəisi
vəzifəsində çalışıb. 1953-cü ildə
qiyabi yolla Ümumittifaq Hüquq İnstitutunu bitirib, 1953-cü
ildən yenidən pedaqoji işə qayıdıb, Ağdam
rayon Xalq Maarif Şöbəsində inspektor, 1954-cü ildən
dünyasını dəyişənə qədər
Ağdam şəhər 3 ¹-li orta məktəbdə
direktor işləyib.
***
Qarabağ elində
sayılıb-seçilən ziyalılardan olmuş Surxay
Qurbanovun barəsində bu dəyərli ziyalını dərindən
tanıyan Azərbaycanın əməkdar müəllimi Səlim
Əzimovun bir müddət əvvəl "Təzadlar"da
dərc olunmuş (tezadlar.az saytında yerləşdirilib)
yazısını aşağıda təqdim edirik və bu
yazını böyük ziyalının 100 illik yubileyinə
töhfə kimi dəyərləndiririk:
Hər ömrün öz
köçü var, karvanı var əzəldən,
Səadət karvanının sarvanı
var əzəldən.
(Nizami Gəncəvi)
Mən onu uşaqlıq illərindən
tanıyırdım. Sovet hakimiyyətinin ilk illərində
dövlət əhalini savadlandırmaq üçün tək-tək
kəndlərdə məktəb binası tikdirir, orada adamlara əlifba
öyrədilirdi. Az da olsa, məktəblərdə təhsilli
müəllimlər fəaliyyət göstərirdi.
Belə müəllimlərdən biri də
Surxay Qurbanov idi. Sadəcə Surxay müəllim. Təxminən
25-26 yaşlarında, uzun boylu, göyçək bir oğlan
idi. Məktəbə dərs hissə müdiri təyin
edilmişdi. Məktəbin direktoru Şamil müəllim, rus
dili müəllimi Bəylər Fərzəliyev idi.
1937-38-ci dərs ilində məktəbin
1-ci sinifində oxuyurdum. Sinif müəllimimiz Surxay müəllimin
həyat yoldaşıSəidə müəllimə idi. Orta
boylu, yaraşıqlı qadın idi. Uşaqlara analıq
edirdi. O qədər mehriban idi ki, zəng vurulanda da
çölə çıxmırdıq, ondan ayrılmaq istəmirdik.
Bir gün xəbər çıxdı
ki, Surxay müəllimi rayonun başqa bir məktəbinə
direktor göndərirlər.
Tənəffüs vaxti idi. Gördük
ki, məktəbin həyətinə bir fayton gəldi,
faytonçu faytonu düz pilləkənin yanına
sürdü. Məktəbin müəllimləri, nədənsə,
Surxay və Səidə müəllimlə
görüşürdülər. Biz heç nə başa
düşmürdük gördüklərimizdən. Birdən
Səidə müəllimə üzün bizə çevirib
"əziz balalar, mən gedirəm, daha sizə dərs deməyəcəm"
dedi və ağladı. Biz də ona qoşulduq (10-15 nəfər
idik), qucaqlaşdıq, ağladıq, müəllimlər də
bizə qoşuldular.
Xeyli belə ağlaşma getdi, məktəbin
koridoru ilə darvazanın arası 100-120 metr olardı.
Müəllimə ilə
ağlaya-ağlaya darvazaya qədər getdik. Axırda Surxay
müəllim Səidə müəlliməyə "Səidə,
bəsdi də, uşaqlardan əl çək", - dedi. Biz
ayrıldıq.
***
Mən 7 illik məktəbi bitirəndən
sonra Ağdamda pedaqoji məktəbdə, 2 illik müəllimlər
institutunda oxudum, ali təhsil aldım. 1951-ci ildən müəllimliyə
başladım. 1952-53cü illərdə rayonun "Lenin
yolu"qəzetində işlədim. 1955-56-cı illərdə
Bağbanlar 8 illik məktəbində direktor, 1957-65-ci illərdə
Novruzlu məktəbində direktor muavini, 1966-cı ildən
1993-cü ilə kimi həmin məktəbin direktoru,
1994-cü ildən 2011-ci ilin sentyabrına kimi Bakıda fəaliyyət
göstərən Ağdam rayonu 71 saylı orta məktəbində
direktor işlədim.
İşlədiyim müddətdə həmişə
Surxay müəllimlə maraqlanmışam, onun fəaliyyəti
haqqında məlumatım olub.
"Hər insan bir aləm, bir
dünyadır" - deyirlər. Hər bir insan dünyaya gəldiyi
gündən dünyadan köçənə qədər
özünəməxsus yol keçir, özünəməxsus
tarix yaradır. Surxay müəllim belə iz qoyanlardan idi. Onun
yolu-vəzifəsi özünə, xalqına, ağıl-kamala
xidmət etmək, həyatdan faydalanmaq idi. Tarixən insana
müxtəlif təriflər veriblər:
- İnsan - Yerin, Göyün şöhrətidir;
- İnsan - Dünyanın şərəfidir;
- İnsan - Dünyanın incisidir;
- İnsan - Könül quşudur;
- İnsan - Yaradıcı varlıqdır;
- İnsan - Allahın bəndəsidir.
Surxay müəllimin
böyüklüyü onda idi ki, bu xarakterlərin
hamısı onda vardı. O, yüksək səviyyəyə
ona görə yüksəldi ki, həyat hadisələrinin
dalınca sürünmədi, iradəsini kənar qüvvələrə
tabe etdirmədi, tale qulu olmadı. O, harada işlədisə,
kişi kimi işlədi. Müəllim oldu, direktor oldu,
hüquqşünas oldu, prokuror oldu, böyük vəzifələrdə
çalışdı. Həmişə, hər yerdə
yaxşı insan oldu, yaxşı adam oldu. Onun
böyüklüyü onda idi ki, özünün əqli,
fiziki, etikestetik, mənəvi-ruhi tərbiyəsi yüksək
idi. O, kamil insan şərəfinə layiq adam idi. O, nəcibliyinə,
xeyirxahlığına, uzaqgörənliyinə, sədaqətliliyinə,
hünərinə, qüdrətinə, kamalına, incəliyinə,
paklığına görə böyük adam idi. O, çay
deyildi, ümman idi, ;zərrə deyildi, tükənməz xəzinə
idi. O, yolu düz, sözü düz, alnı açıq,
şən insan idi. Surxay müəllim həyatda daim dəyişən,
inkişaf edən, dinamik insan idi. O, olduqca mədəni, diqqətcil,
təmənnasız qayğı göstərən, humanist,
dostcanlı adam idi.
Yadımdadır, 1952-ci illərdə Azərbaycan
KP MK ilə yanaşı Gəncə vilayət partiya komitəsi,
habelə inzibati orqanlar da yaradılmışdı. Surxay
müəllim Gəncə Vilayət Prokurorluğunda istintaq
idarəsinin rəisi işləyərkən Böyük Vətən
müharibəsi illərindən yaxşı
tanıdığı bir dostunun cinayət işi onun əlinə
düşür. Qərəzçiliklə o adam mütləq
həbs olunmalı imiş.
Surxay müəllim tərəddüd edir,
ya vəzifədə qalmaq üçün onu həbs etmək,
ya da buraxmaq, vəzifədən getmək. Surxay müəllim
vəzifəni dostluğa, haqqa-ədalətə qurban verir.
"O zaman qorxulu idi, imzasız məktubla
adamları ləkələyir, vəzifəli adamları
işdən çıxarirdılar"
Surxay müəllim ömrünün son
vaxtlarında Ağdam rayon Maarif Şöbəsində
inspektor, sonralar isə şəhər 3 ¹-li məktəbin
direktoru işlədi. O zaman Novruzlu kənd orta məktəbinin
nəzdində axşam kəndli-gənclər məktəbi də
vardı. Bir dəfə məktəbdən Maarif Nazirliyinə
bir neçə adamın imzası ilə məktub göndərilmişdi.
Məktubdakı imzalarda sadə
adamların adı idi, amma məktub savadlı
yazılmışdı. Yazmışdılar ki, axşam məktəbində
dərs keçilmir, uşaq yoxdur, yalandan müəllimlər
jurnal yazır, əmək haqqı alırlar.
O zaman qorxulu idi, imzasız məktubla
adamları ləkələyir, vəzifəli adamları
işdən çıxarirdılar. Surxay müəllim bir
qrup adamla məktəbə gəldi, məktubun məzmunu ilə
məni tanış etdi, bəzi müəllimlərdən,
valideynlərdən izahat aldı. Axşam dərsinin
başlanmasına bir qədər qalmışdı. Surxay
müəllimlə məktəbin qarşısında
dayanıb söhbət edirdik. Bir də gördük bir nəfər
yoldan binaya tərəf ucadan danışa-danışa gəlir:
"Ə, bu nə yoxlamadı, bu nə məktəbdi, mənim
adımı ora kim yazıb, burda məktəb var?"
Həmin adam bizə
yaxınlaşmamış Surxay müəllim soruşdu ki, bu
adam kimdir? Dedim, filan müəllim var, onun
qardaşıdır. Dedi ki, məktubu filan müəllim
yazıb, məktubda yazılanların hamısını o adam
dedi. Surxay müəllim sorğu aparmamış məktub
yazanı tanıdı və yoxlamaya gələnləri
götürüb şəhərə qayıtdı.
Surxay müəllim həmişə deyirdi
ki, ədalət, doğruluq insanın tacıdır. Belə
tacı uşaqların, gənclərin başına qoymaq
bizim borcumuzdur. Surxay müəllim uzun müddət şəhər
3 ¹-li məktəbin direktoru işlədi. Məktəb
şəhərin. Muradbəyli deyilən ucqar yerdə,
"4" yol ayrıcında yerləşirdi. Kənardan gəlib-keçənlər
sinif otaqlarının pəncərəsindən içəri
baxa-baxa gedirdilər. Məktəbdə intizam yox idi,
uşaqlar birbirilə, gəlib-gedənlərlə
dalaşırdılar, adamlara sataşırdılar. Uşaqlar
arasında xuliqanlıq baş alıb gedirdi.
Surxay müəllim məktəbə
direktor təyin oldunandan sonra müəllimlər, şagirdlər
arasında dedi-qodu hərəkətləri kəsildi. Məktəbin
həyətinə daşdan barı çəkildi, möhkəm
intizam yaradıldı. Gündə dava-dalaş salan uşaqlar
sakitləşdilər. Məktəbin şanı-şöhrəti
şəhərə yayıldı. Əvvəllər məktəbdə
işləməkdən imtina edənlər sonradan xahiş
edirdilər ki, onları oraya göndərsinlər. Uzun
müddət məktəbin adı 3 ?-li yox, "Surxay müəllimin
məktəbi" adlanırdı.
Surxay müəllim humanist insan idi. O, ailədə,
məhəllədə, məktəbdə, ictimai yerlərdə,
insanları əhatə edən mikro və makro mühitdə
humanist ab-hava yaratmağa çalışır, köməyə
ehtiyacı olanlara öz böyüklüyünü edərdi.
Rayonda yaxından tanıdığım çox böyük
humanist, gözəl insan, xeyirxah bir din xadimi vardı. Bu adam
çox savadlı idi, dini ədəbiyyatı, habelə
klassik şərq ədəbiyyatını dərindən
bilirdi. Lakin ali dini təhsili olmasına görə onu məktəblərdə
işləməyə qoymurdular. Sovet ideologiyasına zərərli
hesab olunurdu. Surxay müəllim heç bir hədə-qorxuya
baxmayaraq, onu əvvəlcə məktəbin kitabxanasına
müdir, sonralar isə dil-ədəbiyyat müəllimi
götürdü. Surxay müəllimin qayğısı həmin
adama, həmin müəllimin də yaxşı işləməsi,
Nizamini, Füzulini gənclərə dərindən öyrətməsi
Surxay müəllimə hörmət gətirdi.
"Uşaqların qayğısına
qalmaq, onları düzgün tərbiyə etməyi valideynlərdən
tələb edərdi"
Məlumdur ki, şəxsiyyətin hərtəfli
yetişməsində ilk məktəb həyatının
böyük rolu var. Surxay müəllim rəsmi iclaslarda,
yığıncaqlarda çox zaman tribunaya çıxmazdı,
fikir və tövsiyələrini yerdən deyərdi.
Uşaqların qayğısına qalmaq, onları
düzgün tərbiyə etməyi valideynlərdən tələb
edərdi. Valideynləri və ya qəyyumluğu olmayan,
valideyn qayğısından kənarda qalan uşaqlara himayədarlıq
edərdi, onların sağlamlığına, mənəviyyatına
nəzarət edərdi, belə uşaqlarla çox mehriban rəftar
edərdi.
Surxay müəllim yoldaşlıqda,
dostluqda çox alicənab idi. 1970-90-cı illərdə Sovet
ideologiyasının zərərli cəhətlərindən
biri o idi ki, hər il sentyabrın 1-də dərslər
başlanan kimi məktəbləri məhsul
yığımına cəlb edirdilər, xüsusilə,
pambıq yığımı zamanıməktəblərə,
hər bir uşağa məcburi norma qoyulurdu, hər axşam
nəticə müzakirə olunurdu, adamlar gərgin vəziyyətə
salınırdı, məktəb direktorları tənqid, təhqir
edilirdilər. Yadımdadı, bir dəfə gündəlik
yığımın nəticəsi Xındırıstan kəndinin
klubunda müzakirə olunurdu. O zaman rayon partiya komitəsinin
1-ci katibi Göytəpə kənd məktəbinin direktorunu o
qədər danladı, söydü, təhqir etdi ki, yazıq
direktor oturduğu yerdə dünyasını dəyişdi.
Onu da deyim ki, Sovet rejimi o qədər qəddar idi ki, heç
kim qorxusundan bir söz deyə bilmirdi. Belə vaxtlar çox
olurdu. Bəzən belə vaxtlarda Surxay müəllim ayara
qalxar, gərgin vəziyyəti yüngülləşdirərdi.
Bir dəfə yığıncaqların birində raykomun 1-ci
katibi pambığın becərilməsində,
suvarılmasında rayon su idarəsinin müdirini çox
danladı, təhqir etdi. O zaman su idarəsinin müdiri Maarif
Şübəsində inspektor işləyən bir nəfərin
oğlu idi. O adam BVM iştirakçısı, ordenli,
medallı idi. O zaman ata yerindən qalxdı və 1-ci katibi mədəni
danışmağa dəvət etdi, hətta partiya biletini
cibindən çıxarıb 1-ci katibin stolunun üstünə
atdı. Belə gərgin bir vəziyyətdə Surxay müəllim
ağsaqqallıq elədi, onları barışdırdı.
Bax, Surxay müəllim belə sayılıb-seçilən
ağsaqqal idi. Surxay müəllim yaşından aslı
olmayaraq hər kəslə yoldaşlıq edərdi. Amma
öz tay-tuşları ilə oturub-durardı. Xüsusuilə,Ənvər
Hüseynov, Şahmar Kərimov, Əhəd Ələkbərov,
Bilal Quliyev, Qulam Ağayev, İldırım Cəfərov,
Rüstəm Səlimov, Qara Hüseynov, Əli Eyvazov və digərləri
ilə söhbətləşərdi.
Surxay müəllim xalqımızın
güvənc yeri olan, qeyrətli, dizi bərk kişi idi.
Tez-tez belə bir ifadə işlədirlər ki,
"yaxşı kişilər gəldilər, yaxşı
atlarımindilər getdilər".
"Surxay müəllimin özü kimi
yaxşı adları, əməlləri, xeyirxahlığı
ilə tanınan övladları var"
Bəli, burada həqiqət var. Lakin mən
hesab edirəm ki, yaxşı kişilərin yaxşı, qeyrətli
övladları da olur. Bu mənada, Surxay müəllim
yaxşı ailə başçısı idi. Həyatda o
adam xoşbəxtdir ki, sonradan adını, əslini-nəslini
hörmətlə yaşadanı var. Bəli, Surxay müəllimin
özü kimi yaxşı adları, əməlləri,
xeyirxahlığı ilə tanınan övladları var.
Atalarının yolunu ləyaqətlə davam etdirən Namiqi,
Şamili, Niyazisi, Nizamisi, Habili var. Bu gün onların hər
biri müdrik, ziyalı, işıqlı, nəcib, xeyirxah
insan, yaradıcı, etik normaları hamıya nümunə
olan insandır. Hər biri elmlər doktoru, professor, dövlət
məmurudur. Əzizim Surxay müəllim, 20 ildir
gördüyün torpaqlarımız, yurd yerlərimiz ermənilərin
işğalı altındadır. Siz yaxşı ki,
bunları görmədiniz, rahat yatın. Allah sizə rəhmət
eləsin! Deyirlər ki, yaxşı adamlar heç vaxt
ölmürlər, sadəcə, bizim yanımızda olmurlar.
Bəli, Surxay müəllim həmişə bizimlədir, ruhu
şad olsun!
Səlim Əzimov,
Azərbaycanın
əməkdar müəllimi
Təzadlar.-
2012.- 16 oktyabr.- S.12.