Zirvəsi qartallı Murov dağıydı

Vaxt, zaman yel qanadında uçub gedir. Dünən üz-üzə, göz-gözə söhbət etdiyin doğma insanlar nəhəng şəxsiyyətlər gəlimli, gedimli dünyamızı tərk edir, onlardan kövrək, unudulmaz xatirələr qalır. Ustad sənətkarımız, qüdrətli saz-söz nəhəngi Dədə Şəmşir də belə unudulmaz sənətkarlardan biridir. Dədə Şəmşir sorağıyla gəzib dolana-dolana, axtarıb-soraqlayıb, ustadın yeganə qardaşı Sadıq Qurban oğlu Məmmədovun yerini-ünvanını öyrənib, onunla görüşdük. Üzündən-gözündən nur yağan bu pirani ağsaqqal söhbətimizin Dədə Şəmşirlə bağlı olacağını duyub yamanca kövrəlmişdi. Bahar buludu kimi dolan qəlbinin odunu-atəşini sədəfli sazın pərdələri üstündə boşaltmaq üçün sanki elə bir himə bəndmiş... “Ruhani”si, “Baş sarıtel”i, “Dilqəmi”si, “Yanıq Kərəmi”si könlümüzü tel-tel edib, ruhumuzu kövrək notlara köklədi.

Əziz qardaşı ustad Dədə Şəmşiri Sadıq müəllim belə xatırlayır:

- Nə deyim, ay qızım, Şəmşiri bütün xalq, el tanıyır. Amma onu hamıdan yaxşı mən tanıyırdım. “Şəmşir” qılınc deməkdir. O, qılınc kimi gəldi, qılınc kimi də getdi. Bir sözü yerə düşmədi. Ömrü boyu adına, oduna, ocağına layiq yaşadı.

1934-cü ildə atam Ağdabanlı şair Qurban vəfat edəndə mənim cəmi iki yaşım olub. Anamın himayəsində qalsam da, xoşbəxtlikdən qardaşım Şəmşir artıq orta yaşlı bir kişi idi. Eldə-obada sayılıb-seçilir, respublika səviyyəsində qəbul olunub, sevilirdi. Onun köməyi, qayğısı sayəsində anam məni böyütməkdə bir o qədər də çətinlik çəkmədi. Qardaşım hər əzaba, çətinliyə qatlaşdı, bizi sıxıntı çəkməyə qoymadı.

Atamı son mənzilə yola salanda anam onun yastığının altından bir məktub tapıb oxumaq üçün Şəmşirə verir. Şəmşir məktubu oxuyur. Məlum olur ki, atam ömrünün son günlərini yaşadığını hiss eləyirmiş. Şəmşir deyirdi ki, atam dağlarla vidalaşdığını şeirdə açıq-aydın göstərir. Babası Miskin Abdal kimi, atam da ən qəribsəyən, nisgilli, qəmli-kədərli anlarında ətəyindən gül üzdüyü, yamaclarında köhlən at minib gəzdiyi doğma dağlarına üz tutub onlarla dərdləşər, dağları könlünə vəfalı həmdəm sayardı. Odur ki, ömrünün son günlərində də dağlara üz tutub, bu vida nəğməsini yazmışdı:

Əzəl xilqətimiz torpaqdan, sudan,

Sən bizə atasan, anasan, dağlar.

Pərvəriş verirsən mədh-zəmində,

Gah da məhv edirsən, fənasan, dağlar.

Çətindi sağalam - çoxdu azarım,

Mətahım dürr mətah - yoxdu bazarım.

Düşə, ya düşməyə bir də güzarım,

Səfərdi, salamat qalasan, dağlar.

İnsaf, mürvət qalıb ixtiyarına,

İman, ilqar bağla etibarına.

Həsrət gözüm baxar bürcü-barına,

Qüdrətdən yapılmış qalasan, dağlar.

Mən gedirəm, səndə qaldı nişanam,

Qarışıb əhvalım, çox pərişanam.

Bir kəsə söyləyib, nə danışanam,

Sən bilib əhvalım qanasan, dağlar.

Baxıb seyrəngaha qan ağlar gözüm,

Bu qədər fərağa mən necə dözüm?

Budur iltimasım, müxtəsər sözüm:

Qurbanı gah yada salasan, dağlar.

Şəmşirlə biz yeddi qardaş olmuşuq. Qardaşlarımızdan beşi dünyalarını vaxtsız dəyişiblər. Axıra Şəmşirlə ikimiz qalmışdıq. Yaşca məndən çox böyük olduğundan o, mənə, demək olar ki, atalıq edib. Ağlım kəsəndən həmişə onun diqqət və qayğısını üzərimdə hiss etmişəm. Daim əli üstümüzdə olub.

Qardaşım oğlu Qənbər müəllim məndən cəmi bir yaş kiçik idi. Şəmşir bizi heç vaxt bir-birimizdən ayırmazdı. Ona pal-paltar, ayaqqabı alanda, mənə də alardı. Hər hansı bir işi görmək üçün mütləq Şəmşirdən məsləhət alardıq. Yol göstərərdi, öyüd verərdi, heç vaxt da peşmançılıq çəkməzdik.

Daim el-obanın xeyrində-şərində başa çəkilən Şəmşirə görə müharibənin o ağır illərində belə bizim dolanışığımız nisbətən yaxşı idi.

Şəmşir, sözün həqiqi mənasında, olduqca xeyirxah, nəcib, əliaçıq, səxavətli bir insan idi. Bir adamı ac gördümü son tikəsini ona verməyə hazır idi. İstəyirdi ki, kənddə, eldə-obada hamı yaxşı yaşasın. Hər kəsin övladı sağlam, firavan, gözü-könlü tox böyüsün. Kasıblara, kimsəsizlərə, yetim-yesirə həmişə pul verirdi. İmkanı olmayanda sözü ötürdü, imkanlı adamlardan xahiş eləyib, özünün iştirakı ilə imkansızlara kömək elətdirirdi. Anbarda işlədiyi vaxtlarda nə qədər kasıb insanlara un, taxıl, çörək verirdi.

1941-ci ildə camaatın müraciətini yuxarı dairələrə çatdırıb, onlarla bərabər Daşarasının suyunu Murovdağdan yeddi kilometrlik su kanalı ilə Ağdabana çəkdirdi. Camaat su sarıdan daha korluq çəkmədi. Lobya, kartof, qarğıdalı əkdik. Şəmşirin rəhbərliyi və məsləhəti ilə o ağır illərdə camaatımız ehtiyac üzündən köçüb heç bir yana getmədi. Onu sevirdilər, eşidirdilər, qapısı elin üzünə açıq idi, ziyarət yeri idi. Məsləhətlərini, təkliflərini qəbul eləyirdilər. O, camaatla məsləhətləşib kəndə yol çəkmək üçün öz düşüncələrini ortaya qoydu. Başqa təkliflər də var idi. Lakin Şəmşirin təklifi bəyənildi. Çayqırağı yol çəkilməsi qərara alındı. Bu yolun çəkilişi zamanı qarşıya iri daşlar çıxırdı ki, onları tərpətməyə buldozerin gücü çatmırdı. Şəmşir səhərlər alaqaranlıqdan durub, gedib həmin böyük daşların üstündə ocaq qalayırdı. Daş möhkəm qızırdı. O, sonra qızmış daşın üstünə soyuq su tökürdü. Daş partlayıb, parça-parça olurdu. Nəhayət, həmin yol çəkilib başa gəldi və Çayqovuşanla Ağdaban arasında rahat gediş-gəliş təmin edildi.

Başağrısı olmasın, bir xatirə də danışım. Bir gün Göyçədən rəhmətlik Musa, Zal Cabbar Şəmşirgilə gəldilər, çalıb-oxudular. Birdən Rüstəm kişi oynamaq istədi. Musa dedi: “Ay lələ, onun havasını mən yaxşı çalıram. Sazı ver, çalım, oynasın”. Şəmşir “Baş üstə” deyib, sazı Musaya verdi. Musa çaldı, Rüstəm durub oynadı. Sonra Musa dedi: “A Şəmşir, gecə siz yatışan vaxt mən sənə 12 bəndlik bir şeir yazmışam, icazə ver, deyim”. Şəmşir dedi: “Buyur, söz sənindi”. Musa şeirini dedi. Hər ikisi kövrəldi. Həmin şeirdən aşağıdakı bəndləri diqqətinizə çatdırmaq istəyirəm:

Hər bahar fəslində, əziz bəradər,

Açılmaz qönçədə gülüm, a qardaş.

Fələyin zülmündən sinəm dağlıdı,

Kəsilib köməyim, elim a qardaş.

Eşidirəm, sən yatırsan hər zaman,

Gəlmək istəyəndə bağrım olur qan.

Doğrudur sözlərim, yəqin, bil, inan,

Həsrətli dərdini alım, a qardaş.

Musanın ömrünün axır çağıdı,

Sinəmdəki itki Məcnun dağıdı.

Toy evimiz indi qəm yığnağıdı,

Mən də qəm sazını çalım, a qardaş.

Allah Musaya rəhmət eləsin. Sonra bir gün Gəncəyə gələrkən maşın qəzasında dünyasını dəyişdi.

Şəmşir o qədər böyük, ustad sənətkar idi ki, respublikamızın hər yerindən, eləcə də Dağıstandan belə onun yanına şagirdlik etməyə, saz çalmağı, məclis aparmağı, ədəb-ərkan qaydalarını öyrənməyə gələnlər olurdu. Bizsə ona olan böyük, sonsuz hörmətimizdən, məhəbbətimizdən heç vaxt Şəmşirin yanında saz çalmazdıq, utanardıq.

Bir dəfə Şəmşir şeir deyir, Qənbərlə mən yazırdıq. Şeirdə deyilirdi: “şəri, şeytanı”, mənsə, çaşıb yazmışam: “şəri şır-şır”. Sən demə, hiss elətdirməsə də, biz yazdıqca baxırmış. Son dərəcə həssas və diqqətli idi. Birdən dedi: “Ə, bir yazdığını oxu görüm”. Oxudum. Xeyli gülüşdük. Sonra dedi: “Durun, bir az hava alın, gəzişin, sonra yazarsınız”.

Qənbərlə mən əmi-qardaşoğlu yox, qardaşdan da yaxın olmuşuq. O, elə bil mənim ürəyimin içindədi. Şəmşirlə də heç vaxt aramızda söz-söhbət, umu-küsü olmayıb. Niyə də olmalıydı? İpək kimi adam idi. Deyirdim ki, ay qağa, niyə hirslənmirsən? Deyirdi ki, mənim ürəyim bu çiçəklər, səbrim isə dağlar kimidi. Onun sağ gözü zədəli idi. Uşaq vaxtı meşədə odun doğrayanda gözünə qamqalaq batmışdı. Başqa kənddən olan bir qadın dava-dərmanla müalicə edib sağaltmışdı.

Sonra bir dəfə mən qış vaxtı dəhlizdə qartopu düzəldib görməzə-bilməzə evin üstə sarı atdım. Sən demə, o, evin üstündə imiş. Qartopu gedib tərslikdən düz həmin gözünə dəymişdi. Şəmşirin sağ gözü yenidən bir az da zədələndi. Lakin o mənə heç bir söz demədi. Bildirdi ki, onsuz da mən neçə gün əvvəl yuxusunu görmüşdüm. Bu, olmalı idi.

Mən çox pis oldum. Depressiyaya düşmüşdüm az qala. İstəyirdim qardaşıma nə qədər çox peşman olduğumu, onu nə qədər çox istədiyimi sübut etmək üçün öz gözlərimi tökəm. Anam bildi və dedi ki, bunun onsuz da heç bir faydası olmayacaq.

Amma mən bunun ömrü boyu əzabınl çəkdim.

Böyüyəndən sonra dəmirçilik, dərzilik, dülgərlik və digər əksər təsərrüfat sahələrindəki işlərlə məşğul olub özümü, ailəmi dolandırmışam. Öz əlimin zəhməti ilə tikib, qurub, yaratmışam. 5 oğul, 3 qız atasıyam. 20 nəvəm var. Şəmşirin yanında əlimə saz almasam da, gözəl saz da çalıram. Özüm şair olmasam da, aşağıdakı şeiri əziz qardaşımın unudulmaz xatirəsinə ithaf eləmişəm.

Bu mənim Şəmşirli həsrətim, ağrım, göynərtim və bəlkə də vidamdı:

Ayrılalı gör nə zaman olubdu,

Qəlbi dönüb daha məndən, barışmır.

Könlümüzün qönçə gülü solubdu,

Təzdən açıb çiçəklərə qarışmır.

Ellər köçdü, tərpənmədi yerindən,

Ahlar etdi, fikir çəkdi sərindən.

Dərya kimi dalğalandı dərindən,

Dalğasından nələr keçir, danışmır.

Dağlarında nalə çəkir lalası,

Şırşır bulaqları, yaşıl talası.

Sinəsində Əkbər, Çimnaz yarası,

Ağrıları təkcə çəkir, danışmır.

O, elin-obanın yaraşığıydı,

Sevimli, istəkli el aşığıydı.

Zirvəsi qartallı Murov dağıydı,

Yad əllərdə boyun bükür, danışmır.

Cəmilə Çiçək

Təzadlar.- 2013.- 29 avqust.- S.15.