Qazax rayonu haqqında nə bilirik?

Ehtimal olunur ki, rayonun əsası VIII əsrdə ərəb sərkərdəsi Mərvan ibn Məhəmməd tərəfindən qoyulub

(Əvvəli ötən sayda)

HƏRƏM. Açığını deyim ki, indiyə kimi olduğumuz rayonların heç birndə Hərəm adlı qəbirüstü abidə ilə rastlaşmamışdım. Birinci dəfə idi ki, Qazax rayonunun ərazisində qəbirüstü abidənin Hərəm adlandığının şahidi olurdum. Sonrakı müşahidələrim göstərdi ki, onun eni və uzunu 15 metrədək ola bilir. Divarının eni dövründən asılı olaraq 80 sm qədər olduğunun şahidi olduq. Hasarının hündürlüyü isə həmişə adam boyundan aşağı olur. Hamısında bir giriş qapısı olur və onun hündürlüyü insanı əyilməyə vadar edir, yəni 0,8 metrdən 1,2 metrə qədər hündürlükdə olduğunu müşahidə etdik.

QARA DAM. Bu gördüyünüz abidə dövrümüzün nadir incisi sayıla bilər. Çünki Şəmkirin 56 kəndinin heç birində bu nadir incini tapa bilməmişdik. Qazaxda isə elə ilk addımda onu II Şıxlı kəndində Binnət Yusif oğlunun həyətində tapdıq. Vaxtilə Qara damlar üç məqsədə xidmət edirmiş: birinci, yaşayış yeri kimi, ikinci, ərzaq məhsulunu saxlamaq üçün, üçüncü, isə mal-heyvanı saxlamaq üçün. Nə qədər ki, yapışdırıcı tikinti materiallarından istifadə olunmurdu insanlar yaşayış məskəni kimi ya əlverişli mağaralardan, zağalardan istifadə edirdi, ya da qabiliyyətli və imkanlı olanıarı isə öz ailələri üçün Qara damlar tikirdilər. Hər kişinin işi deyildi ki, elə böyük ağacları kəsib, doğrayıb, gətirib ev tikəydi.

2. I Şıxlı kəndinin abidələri

1. Təkarmud qədim yaşayış məskəni

2. Qayalı qədim yaşayış məskəni

3. Gürcüstan - Incə dərəsi arxı

4. Daşdan yonulmuş qoç füqurlu baş daşı

5. Dəmirçi Yusifin dəmirçixanası

6. Dəmirçi Həsənin dəmirçixanası

7. Maarifin elektrik (tok) dəyirmanı

8. Almədəd oğlunun dükanı

9. Molla Vəli Vidadinin heykəli

10.Tahir Isayevin (Serafino) yarım bədən büstü

11. Almədəd oğlunun malikanəsi

12. Mustafa körpüsü

13. Molla Osmanın mədrəsəsi - çəpərə məktəbi

14. Kənd məscidi

15. Ismayıl Əfəndi məscidi

16. Tahir Isayevin ev muzeyi

17. Yel ocağı

18. Molla Abdulla ocağı

19. Molla Osman ocağı, türbəsi

20. Molla Qaraoğlan ocağı

21. Gəmiqaya qəbiristanlığı

22. Vəliyev Fərmanın qara damı (yer damı)

23. Papaqçı qəbiristanlığı

24. Qarayazı dövlət qoruğu

25. Lalə şadlıq sarayı

26. Dəmirçili qədim yaşayış məskəni inv. № 1269

27. Molla Vəli Vidadi relyef abidə kompleksi (qəbir üstü)

28. Hərəmlər

29. Rafik Heydər oğluna xatirə bulağı

30. Ayişə Yusifqızı - atası Yusif Bağdagül oğlu türbəsi

31. Türbə. I Hacı Ömər Əfəndi türbəsi

32. Türbə inv. № 4529

33. Türbə inv. № 4527

34. Türbə inv. № 4528 XIX əsr

35. Türbə 2

36. Adgözəlova Xalsa Nəbi qızı (Artıx) türbəsi-ziyarətgahı

37. Gəmiqayırma abidəsi

38. Tahir Isafevin relyefi

39. Ismayıl Əfəndi mədrəsəsi

40. "Turan" yanacaqdoldurma məntəqəsi

41. Alban qəbiristanlığı. Omar ağalı məhəlləsində

42. Şahməmmədov Oktay Nəsib oğlunun qara damı (yer damı)

43. Hərəmlər. 1. Hərəm-1; 2. Nazan hərəmi; 3. Naməlum hərəm; 4. Eminlilər hərəmi; 5. Hərəm-2. 6. Hərəm-3

Birinci Şıxlı kəndində də Şahməmmədov Oktay Nəsib oğlunun həyətində uzunu 18 m, eni isə 7 m olan Qara damın olduğunun şahidi olduq. Vəliyev Fərman Vəli oğlunun həyətində isə keçmişlə bu gün sanki vəhdət təşkil ediirdi. Belə ki, yeni müasir yaşayış binası Qara damın bir tərəfində tikilib. Bu həyətdki Qara dam nisbətən balaca idi. Onun ölçüləri 5x10 m kimi idi. Adətən, Qara damlar elə də hündür olmur. Onların maksimal hündürlüyü 2 m 2,3 m hündürlüyündə olur.

Həmin kəndin yetirmələri arasında Molla Vəli Vidadinin və İtaliyada Serafino kimi tanınan milli qəhrəman İsayev Tahir Yusif oğlunun xüsusi yeri var. Odur ki, onlara qarşı da kənd camaatının xüsusi diqqəti abidələrin timsalında hiss olunur.

I Şıxlı kənd kənd qəbiristanlığı qəbirüstü abidələr olan türbələrlə zəngindir.

Maraqlı türbələrdən biri kənd arasında Artıx adı ilə tanınan Xalça Nəbi qızının qəbrinin üstündə 1986-cı ildə bacısı tərəfindən tikdirilmiş qəbirüstü abidəsidir. Belə ki, həmin abidənin bir ziyarətgaha çevrildiyinin şahidi olduq. Abidənin daxilində niyyət edilməklə bağlanan parça hissələrinin sayı-hesabı yox idi. Adı Xalça, ləqəbi isə el arasında Artıx olan bu qadının xalq arasında dərin ictimai nüfuzu vardır.

Məqalə üçün həcmin məhdud olduğunu nəzərə alaraq iki kəndin abidələrindən az bir qismi barədə yığcam şəkilləri verməklə məlumat verə bildik. Qazax rayonunun abidələri barədə geniş həcmli kitab hazırladığımızdan, başqa kəndlərdə olan abidələr barədə məlumat verə bilmirik. Sadəcə olaraq müəyyən etdiyimiz abidələrin siyahısını verməklə kifayətlənirik.

3. Yuxarı Salahlı kənd abidələri

1. Qanırma arxı

2. Zor arxı

3. Yeni tikilmiş qala bürcü

4. Mehdi ağanın su dəyirmanı

5. Kolxozun elektrik dəyirmanı.

6. Kolxozun hamamı

7. S.Vurğunun heykəli

8. M.P.Vaqifin heykəli

9. BVM abidəsi

10. S.Vurğunun yarımbədən büstü - Cavid müəllimin həyətində

11. M.P.Vaqifin yarımbədən büstü - Cavid müəllimin həyətində

12. Sel ötürücü qurğu

13. Müfti Hüseyin Əfəndi Qayıbzadənin mədrəsəsi

14. S.Vurğunun poeziya evi

15. Poeziya evinin istirahət parkı

16. Xəstəxana 50 çarpayılıq

17. Türbə-1

18. Türbə-2

19. Türbə-3

20. 20 ədəd hərəm ağalıq qəbiristanlığının şimal-qərb tərəfində

21. Türbə ağalıq qəbiristanlığının cənub-şərq tərəfində

22. Hərəm - ağalıq qəbiristanlığının cənub-şərq tərəfində

23. I Sarvan qəbiristanlığı - Bakı-Tbilisi yolunun şimalında

24. II Sarvan qəbiristanlığı birincinin cənubunda

25. 2 ədəd hərəm. II Sarvan qəbiristanlığında

26. Türbə - II Sarvan qəbiristanlığında

27. III Sarvan qəbiristanlığı ikincinin şimal qərbində

28. Hərəm III Sarvan qəbiristanlığında

29. S.Vurğunun oturaqlı heykəli-poeziya evində

30. Kazımov Arifin xatirə bulağı (şəhid)

31. Müasir bir tağlı körpü

32. Birinci Dünya müharibəsində ilk Azərbaycanlı hərbi təyyarəçi Fərrux ağa Qayıbovun, Qarabağ və Böyük Vətən müharibələri şəhidlərinin şərəfinə ucaldılmış abidə kompleksi

4. Aslanbəyli kəndinin abidələri

1. İncə arxı (Incə su arxı)

2. Sozalının su dəyirmanı

3. Hacı Mahmud Əfəndinin yaşayış evi

4. Hacı Mahmud Əfəndinin məscidi

5. Göy türbə - Hacı Mahmud Əfəndi ziyarətgahı inv. № 4536

6. Sərdabə - yeraltı

7. Incə su çayının üzərində körpü

8. Karvan körpüsü

9. Maşın körpüsü

10. Karvansara

11. Kurqan- 5 ədəd

5. Qaymaqlı kəndinin abidələri

1. Güney arxı

2. Qaracalının su dəyirmanı

3. Sallının su dəyirmanı

4. Dəllək İsənin su dəyirmanı

4. Lallı oğlunun elektrik dəyirmanı

5. Hamam

6. Ağamalı Sadıq Əfəndinin yarımbədən büstü

7. Müasir körpü

8. Qədim körpü

9. Molla Hasanın mədrəsəsi

10. Əfqan Hacının ocağı

11. Şeyx Hərəmi piri

12. Qədim qəbiristanlıq - 7 yerdə

13. Ağakişi Musa oğlu Əfəndiyevin türbəsi. Əfəndi ocağı.

14. Qədim hərəm

15. Böyük Vətən müharibəsi iştirakçılarının xatirəsi həsr edilmiş abidə

16. Şəhid bulaqları 8 ədəd

17. Xanım türbəsi

Əlihüseynli Sabir Tağıyev

Təzadlar.- 2013.- 31 avqust.- 31 avqust.- S.15.