Məmməd Arazı Gülxanım Fətəliqızının “Ömürdən yarpaqlar”ında axtarın

Ustad Məmməd Arazın ömür-gün yoldaşı Gülxanım Fətəliqızının bu kitabı çox mətləblərin açarıdır...

“Təzadlar”ın ötən sayında xəbər verdiyimiz kimi, bu günlərdə ustad Məmməd Arazın həyat yoldaşı Gülxanım Fətəliqızının şairin həyatı ilə bağlı xatirələrindən bəhs edən “Ömürdən yarpaqlar” kitabını nəşr etdirib. Gülxanım Fətəli qızının Məmməd Araz ömründən bəhs edən “Ömürdən yarpaqlar” kitabının dərsini davam etdiririk:

(Əvvəli ötən saylarda)

8 may - Özümü güclə ələ alıb ayaq üstə dayanmağa çalışıram. Elə bil gözə gəlmişəm. Yol üstdə bu nə xəstəlikdi? Yolda birdən əhvalım pisləşər, qorxuram. Dövlət televiziyasından Esmira Çərkəz qızı gəlib çəkiliş etdi. İsa dostu Hacını çağırıb gələcək film üçün çəkdirirdi. Nəvələrim, balalarım, rejissor Vaqif, bir sözlə hamı yığışmışdı. Hava limanında Cəfər qardaş öz adamları ilə dayanmışdı. Səhiyyə nazirliyinin nümayəndəsi də orada idi. Çox təntənəli şəkildə yola salındıq.

Biletimiz ikinci salona idi, amma bizi birinci salonda yerləşdirdilər. Qəribə bir vəziyyətdə idim, nəfəs ala bilmirdim, özüm halsız, Məmməd isə yeriyə, danışa bilməyən bir adam, qərib ölkə... Kərəmi burda ağlamaq tutur...

Məmməd baxışlarını məndən ayırmırdı. Sinəm xışıldayır, öskürürdüm. Məmməd baxanda isə özümü gümrah göstərməyə çalışırdım.

Hələ hava limanında ikən bizi Frankfurtda yaşayan Məhəmməd adlı bir cənublu qardaşla tanış etmişdilər. O, bizə söz vermişdi ki, heç bir çətinlik çəkməyəcəksiniz, hər cür köməklik göstərəcəyəm. Təyyarədə də bir neçə dəfə yanımıza gələrək əhvalımızı xəbər almışdı. Qəriblikdə ona bir arxa kimi baxmağa başlamışdıq.

Frankfurtun səması buludlu, yağışlı idi. Çıxacağa qədər uzun bir yol getməli idik. Bir xeyli yolu Məmmədi və yükü bir təhər bizim təyyarə bələdçilərimizin köməyi ilə aparmışdıq ki, xəstə üçün əl arabasını çatdırdılar və bizi gözləmədiyimiz üçün danladılar. Əl arabasını sürən türk qızı idi. Məhəmməd yenə də bizə bir neçə dəfə yanaşdı və bizi arxayınlaşdırdı.

Çıxacaqda iri hərflərlə yazılmış plakat gördüm:

Qospadin İbraqimov

Qospaja İbraqimova

Yaxınlaşıb özümüzü təqdim etdim. Məhəmməd bizdən arxayın olduqdan sonra özünün telefon kartını verib getdi, yenidən səhrada tək qalmış adamlara bənzədik.

Təbii ki, səfirliyin işçiləri bir xalq şairi kimi Məmmədi qarşılamalı idi, lakin bu, baş vermədi, nə səfiri gördük, nə də işçilərini.

Xeyli keçəndən sonra maşını lap yaxına gətirib bizi mindirdilər. Xəstəxana yerləşən şəhərə 400-500 km-dən çox yol getməli idik. Hətta yolda tıxaca da düşdük. Iki saata yaxın yolun açılmasını gözlədik. Bekarçılıqdan sürücüyə suallar verməyə başladım:

- Almansınız?

- Xeyir, rusam, iki ildir gəlmişəm, adım Aleksandrdır.

- Ailəliklə gəlmisiniz?

- Tək gəlmişəm. Burada almanla evlənmişəm, həkiməm. Frankfurtda yaşayıram. Şirkətdə vəzifəm keçmiş SSRİ məkanından gələn xəstələri qarşılayıb Almaniyanın müxtəlif xəstəxanalarına aparmaqdır.

- Yəqin yaxşı maaş alırsınız ki, öz maşınınızla xəstələri aparırsınız.

- Pis qazanmıram.

Yol açıldı, sürücü öz işi ilə məşğul oldu, biz də öz aləmimizdəyik. Yol boyu səliqə, yaşıllıq, meşə, təmizlik...

Gecə yarısı pansiona çatdıq. Orada bizi Nelli İvanovna adlı bir qadına təhvil verib Aleksandr getdi. Noyştatda ilk gecəmizin qalan hissəsini rahat yatdıq.

9 may - Nelli İvanovna səhər tezdən otağımıza keçib bizi salamladı. Əhvalımızla maraqlandı və yemək otağına apardı. Mən pansionda qalmalı oldum. Tərcüməçimiz də gəldi və özünü təqdim etdi:

- Mariya Ştab.

Sonra baş həkimə məlumat vermək üçün xəstəliyin tarixi, Məmmədin aldığı müalicələr, içdiyi dərmanlar, hazırki əhvalı barədə maraqlandı. Məmmədin danışığını başa düşməyəndə məndən soruşurdu. Sən demə mən rus dilini ağıllı-başlı “bilirmişəm”.

Pansionda ancaq səhər yeməyi olur. Qalan vaxtı isə biz ayrı yerdə yeməli idik. Günorta toyuq gətirdilər. O qədər istiot səpilmişdi ki, bir toyuqdan ancaq 5-6 tikə yeyə bildik. Axşama isə “pizza” gətirdilər ki, mən ödümə görə yeyə bilmədim. Birini yedik, 2-sini isə pansionun sahibi qospadin Maya bağışladıq.

Məmməd elə təyyarədə hey deyirdi ki, “9 may” qələbə gününə düşdük, almanlar bizə pis baxacaqlar. Amma elə bir davranış hiss etmədik.

10 may - İki gün pansionda qaldıqdan sonra Məmmədi xəstəxanada yerləşdirmək üçün Mariya əlil arabası ilə gəldi. Məmmədi əlil arabasına mindirib lazım olan əşyaları götürdüm. Yol yoxuş olduğu üçün nəfəsim təngiyir, öskürəyim çoxalırdı. Xəstəliyim hələ də davam edirdi. Mariya dayanır, məni gözləyir, yenidən yoluna davam edirdi. Piyada getdikcə ətrafda olan səliqə də gözümdən qaçmırdı. Bizdəki kimi orta əsrlərə qayıdış həsrətilə ucaldılan həyətyanı hasarlar gözümə dəymirdi. Baxçanın ətrafı ot və gül-çiçək. Heç kimin könlündən baxçaya girmək, ya da gül dərmək keçmir.

Xəstəxana əsəb xəstəliklərinə aiddir. Çox qəribə tikilişi var, onlarda birinci mərtəbə anlayışı yoxdur, ikinci mərtəbə birinci sayılır. Məmmədi 1-ci, bizim anlayışımızda 2-ci mərtəbənin 102-ci palatasında yerləşdirdilər. Qəbul edən bir alban qızı idi. Tək-tək türk sözləri də işlədirdi. Axşam Məmməd darıxsa da pansiona qayıtmağa məcbur idim.

11 may - Pəncərəni açıq qoyub yatmışdım. Çöl qapıları şüşəli, pəncərələri dəmir barmaqsızdır.

Quşların səsinə yuxudan oyandım. Burda saat 7-dir. Səhər yeməyi üçün mətbəxə keçdim. Saat 8-də Məmmədin yanına getdim. Kefsiz oturmuşdu, gözaltı baxdım, varağın qırağına yazmışdı:

Axır ki, təkliyə öyrətdim səni,

Onsuz da, nə vaxtsa öyrədəcəkdim.

Sualla dolu baxışıma cavab verdi:

- Gecəni pis yatmışam, səni fikirləşmişəm, tək qalmısan, qorxarsan. Səhərə yaxın yatdım.

- Məmməd, gəlmişik ki, müalicə olunasan. Eybi yox, mən bütün əzablara dözərəm, təki sən sağalasan.

Məmmədlə otaqda cavan bir alman yatırdı. Otaqlar qəribə qurulmuşdu, xəstələr uzananda bir-birini görmürdülər. Alman təəssüflənirdi ki, türk və ya rus dilini bilmir, şairlə maraqlı söhbətlər edərdi. Bütün bunları bizə Mariya tərcümə edirdi və edəcəkdi.

Həkimlər məsləhət üçün bir yerə yığışdılar. Qəbul edilən dərmanların əvəzinə, özlərinin hazırladıqları dərmanları verdilər. Bir neçə gün müşahidə edəcəklərini dedilər.

Məmməd gileyləndi ki, mənə bir ağ həb verirlər, o məni halsızlaşdırır, durmağa taqətim qalmır. Çaşıb qalmışdım, bilmirdim ona nə cavab verim.

Ümumiyyətlə, xəstəxana iflic adamlara aid idi. Niyə Əli İnsanovun bizə buranı məsləhət gördüyünü hələ də başa düşmürəm.

Stepan adlı bir nəfər bizə təhkim olunmuşdu. Stepan həkimlərlə danışdıqdan sonra həftədə iki dəfə Məmmədə baş çəkəcəyini söylədi.

12 may- Səhər yavaş-yavaş üzüyuxarı xəstəxanaya tərəf addımlayıram. Yəqin Mariya da gəlmiş olar, fikirləşirəm. Otaqdakıları onların dili ilə salamlayıram: “Quten”.

Məmmədə idmanla müalicə yazıblar. Həkim deyir ki, xəstələrin çoxunu belə müalicə edirik. Baxıram, rəngi qaçıb, çox zəifləyib. Yenə də şikayətləndi ki, sən yanımda qalmırsan, Stepan sənə də yanımda çarpayı tələb etsin.

Stepana dedim, o da söylədi ki, baş həkimə deyərəm, ancaq çətin ki, onlar qanunlarını pozsunlar.

Bütün xəstələr özləri ilə çoxlu paltar götürüblər. Xəstəxana paltar vermirdi, mən də öz qanunumuzla hərəkət edib çox paltar və pijama götürməmişdim. Mariya ərinə deyəcək, o, məni özlərinin yaşadığı Şvaynfurta aparacaq. Mariya hər gün Şvaynfurtdan Noyştata gəlir. Yaxşı maşın sürür.

Hayıf, alman doğulmadım, mən də belə maşın sürərdim, - ürəyimdən keçirirəm.

Dolları verdim ki, markaya dəyişsin, çünki burada heç bir yerdə dollar işləmir. Mariya saat 3-də getdi. Qaldıq dillərini bilmədiyimiz almanlarla.

Axşam pansiona qayıdıram, Məmməd pəncərədən boylanıb nəzərləri ilə məni yola salır. Bir-birimizə əl edirik.

Tez çatmamaq üçün yavaş addımlayıram, təmiz hava öskürəyimi azaldır. Çatan kimi telefon səslənir:

- Çatdınmı?

- Hə, əzizim, şirin yuxular, narahat olma, uzan, rahatlan.

- Səhər tez gəl, darıxıram.

- Yaxşı, darıxma.

Televizoru açıb 32 kanalı bir-bir çevirirəm. Başa düşməsəm də hindulara və heyvanlar aləminə aid verilişlərə baxıram.

13 may - Səhər yenə quşların cəh-cəhinə qulaq asa-asa, yemişan çiçəklərinin ətrini ciyərlərimə çəkə-çəkə hospitala yollanıram. Ta yolda dayanıb çox öskürmürəm. Bir az gecikdiyimə görə Məmməd nigarandır. Mariya yoldaşı Volodiyanı da gətirib. Mariya dedi:

- Hazırlaş, Volodiya səni gözləyir.

- Çox gecikmə - dedi Məmməd.

Mariyanın yoldaşı çox mehriban bir adam idi. Şvaynfurta çatanda Volodiya amerkanların yaşadığı ərazini göstərdi.

Soruşdum:

- Amerkanlar qoşunlarını hələ də çıxarmayıblar?

- Yox, əksinə, çoxaldıblar.

- Yerlilər sizinlə necə dolanırlar?

- Yerli almanlarla rusiyadan qayıdan almanlar arasında bir neçə dəfə toqquşma olub, möhkəm savaşıblar. Indi-indi uyğunlaşırlar.

Şvaynfurtun küçələrində rus və türk dilindən başqa dil eşitmədim. Qazaxıstandan gələn almanları ən çox bu şəhərdə yerləşdiriblər.

Lazımı şeyləri alıb geri qayıtdım.

Məmmədin titrəyişi çoxaldığı üçün Mariya onu idmana apara bilməmişdi. Qanımız yaman qaralmışdı. Həkimlər isə müşahidələrini davam etdirirdi.

14 may - Bazar günü olduğu üçün Mariya gəlməyəcək. Dilbilməzlər arasında lal kimi qalmışıq. Qoy onda palataların və hospitalın quruluşunu təsvir edim:

102 saylı palataya içəri girəndə hər iki tərəf üçün ayrılıqda hamam və tualet var. Sonra salon, salonun sağ tərəfində iki nəfərlik, sol tərəfində iki nəfərlik palatadır. Palatalarda hər xəstə üçün böyük dolab var. Xəstələr özləri ilə bərabər çoxlu paltar gətirir. Mən də xeyli paltar aldım. Xəstələrə qiymətli əşya və pul üçün xüsusi seyf verirlər. Salonda televizor qoyulub, divanda oturub baxa bilərsən. Məmmədlə bir palatada qalan cavanı işarə ilə başa salıram ki, mənə Türkiyəni tutmağı öyrətsin. Türk dilini bilən Alban qızı da yoxa çıxıb.

Bunların yeməyini yeyə bilmirəm. Bir həftə keçməsinə baxmayaraq yanımıza heç kim gəlməyib. Bərk darıxırıq. Nəvələr üçün burnumuzun ucu göynəyir.

Axşam yenə də pəncərədən boylanan Məmmədin intizar və narahatlıqla dolu baxışları məni yola salır.

- Narahat olma, əzizim.

15 may - Həmişəki kimi yenə quşların nəğməsi, qospaja Mayın səhər çayı, həmin yol, təmiz hava, yemişan ağacının ağ çiçəkləri... Mariya tezdən gəlib. O, Qazaxıstanda alman dili müəllimi işləyib. Almaniyada isə müəllim işləmək üçün təzədən imtahan verməlidir. Bir oğlu, bir qızı var, deyir evdə rus dilində danışırıq. Yavaş-yavaş Məmmədin danışığını başa düşür. Hələlik həkimlərin dəqiq bir müalicəsi yoxdur. “Qud”, “qud” edib gedirlər.

Noyştatın qəribə havası var. Bizim Quba kimi bir gündə bir neçə dəfə yağış yağır, sonra gün çıxır. Bütün günü pəncərə qarşısında oturub kilsə zənglərinə qulaq asır, kollarda yuva qurmağa yer axtaran bülbüllərə baxıram. Axşam isə Məmməd pəncərədən, mən həyətdən əl edib yola buruluram.

Çatan kimi Məmmədin zəngi, mənim isə narahat olma, çatdım deməyim.

16 may- “Morqen” - deyə otaqdakıları salamlayıram.

O biri palatada 2 metr hündürlükdə bir cavandı, ayrı adı var, ancaq mən onu Hans çağırıram. Mariya gülür, oğlan da gülür, ancaq Hans çağırmağıma etiraz eləmir. Məmməd əlil arabasında gəzməyində davam edir.

Bu gün həkimlər parkinson xəstələri bir yerə yığmışdı. Cəmi 6 parkinson xəstə var. 2 qadın, 4 kişi. Aralarında ən ağırı Məmməddir.

Stepan şefi çağırıb Məmmədin müalicəsi ilə maraqlandı.

Şefin sözləri:

- Xəstə gərək özünü ələ alsın, inam yaratsın. Sən adi adamlardan deyilsən, sən Her İbrahimovsan. Buranın gözəl mənzərəsi var, özünü ələ ala bilsən, yaradıcılıqla da məşğul ola bilərsən və olmalısan da. Sizin beyninizdə xəstəliklə bağlı heç bir dəyişiklik yoxdur. Bir az yaxşılaş, mən səni ailəmlə də tanış edəcəyəm. O ki qaldı Stepanın xahişinə, bizdə bütün çarpayılar hesabdadır. Növbəyə duranlar çoxdur. Əvvəlcədən xəbər verilsəydi, bəlkə mümkün olardı. Mən istəsəm belə mümkün deyil. Müalicə üçün günləri heç olmasa iki həftə artırmaq lazımdır.

Xına rəngində bir dərmanın verildiyini, ancaq onu içmədiyini söylədi Məmməd, çünki dərman onu lap taqətdən salır.

Məmmədin nigaran baxışları gecə də məni narahat edir.

17-19 may - Pansionda ilk günlər Kalininqraddan gələn bir həkim və bir rus qadın vardı. Ürəyinə görə ərini əməliyyata gətirmişdi. Onu hospitalın yanındakı sanatoriyada yerləşdirmişdilər. Heç olmasa onunla söhbətləşir, lallıqdan yaxa qurtarırdım.

Vaxtaşırı almanların bayramları olur. Mariya da bu bayramların səbəbini bilmir. Maraqlı bir tibb qardaşı var. Mariya deyir ki, o, alman deyil, ləhcə ilə danışır. Tez-tez Məmmədin yanına gəlir, müxtəlif kitablar gətirir, hətta 47-48-ci illərdə çap olunmuş rus-alman lüğətini də gətirib Məmmədə verdi. Çay gətirir, axşam yeməyinə aparır, bir sözlə, yaxşı xidmət edir. Bizə hamı rus deyir, biz başa salırıq ki, azərbaycanlıyıq, faydası yoxdur.

Məmmədi çimdirdim, özüm isə möhkəm islandım, corablarımı güclə quruduram. Yeməklərini yeyə bilmədiyimə görə, demək olar ki, acam. Amma yaxşı salatları olur.

Hələ ki, oralarda yaşayan azərbaycanlıların ləpirini görmürük. Və səfirimiz də bizimlə əlaqə saxlamayıb.

Qaldığım otağın pəncərəsindən bu balaca qəsəbənin yamyaşıl, təmiz küçələrinə, güllü balkonlarına baxıram. Hava çox təmizdir. Qəsəbə ikimərtəbəli binalardan ibarətdir. Binaların üstü qırmızı kirəmitlə örtülüdür. Yuxudan quşların səsinə oyanıram. O qədər bülbül var ki, elə bil bütün dünyanın qaraquşları da buraya toplaşıb

Hospitala gedirəm:

- Morqen - salamlayıram.

- Hə, əzizim, necəsən?

- Yaxşı deyiləm.

- Fikir eləmə, yaxşılaşacaqsan, hələ təzə müalicəyə başlayıblar - onu dilə tuturam.

20 may - Narın yağış yağır. Belə havada gəzməyi xoşlayıram. Amma yad bir ölkədə, qəriblikdə, xəstəmlə üzbəüzəm...

Beləcə, ürəyimlə danışa-danışa hospitala çatıram. Məmmədlə qalan oğlanın ayağı burxulub, o da əl arabasında gəzir. O biri palatanın sahibi olan kişi bütün günü divanda oturub mürgü vurur, amma mən kanalı Türkiyəyə keçirən kimi xəbər tutur, durur, təzədən alman kanalına keçirib mürgü döyməyini davam etdirir, bir-birimizlə “yola getmirik”.

6-cı gün olduğuna görə Mariya gəlməyib.

Almanların giriş adlandırdıqları mərtəbənin yuxarı küncündə İsanın çarmıxa çəkilmiş heykəli, yanında da müqəddəs Mariyanın ikonası var. Hər həftənin (hansı günü yadımda deyil) bir günü xəstələr keşişlə birlikdə dua oxuyurlar.

Şənbə, bazar günləri xəstələrin yanına çoxlu adamlar gəlir. Biz isə “yetimliyimizi” hiss edirik. Almaniyada yaşayan azərbaycanlılara ümidim çox idi, amma vəziyyət düşündüyüm kimi olmadı.

Məmmədi yavaş-yavaş gəzdirirəm, ayaqları açılmağa başlayıb.

21-23 may - Qəriblik...Bazar günü olduğuna görə tək qalmışıq. Gündə iki dəfə dəhlizdə Məmmədi gəzdirirəm. Döşənmiş fərş damalıdır. Məmmədə deyirəm, bax, hər ayağını damalara qoyaraq addımla. Çalışır, amma çox vaxt alınmır.

Əzimi adlı bir türklə tanış olmuşuq. O da müalicə olunur. Deyir ki, əlim zəif işləyir. Yaşayışı ilə maraqlandıq:

- Eşimlə əl-ələ verib dolanırıq. Vətəndə evim var, ora ilə əlaqəni kəsməmişik. Övladlarım burada oxuyur, özümüz də işləyirik.

Əzimi bizi görəndə ilk sözü bu olur:

-İyimisiz?

Səhər xəstələrə baxan ayrı bir həkim idi. Bir xeyli müayinədən sonra dərmanların qəbul qaydasını dəyişdi. Mariya bizə söylədi ki, “ergoterapiya” müalicə üsulunu yazıblar, görək bu nə deməkdir, səhər baxarıq.

Bakıdan Cəfər qardaşın səsini eşitdik:

- Bacı, necəsiniz? Mirzə Xəzər sizinlə əlaqə saxladımı?

- Yox, qardaş, heç bir Xəzərin ləpirini görməmişik.

Frankfurta, Məhəmmədə zəng etdik:

- Məhəmməd, xəstəxanada vaxtımız iyunun 6-da qurtarır, biletimiz isə 12 iyunadır. Orada - sizin yanınızda qala bilərikmi?

- Məmmədə bizim canımız qurban, lap bir il də qala bilərsiniz. Təki bəndələr şairimizə xidmət etsin.

Məhəmməddən arxayın olduq.

- Səhər yenə də Məmmədi kefsiz gördüm. Masaya boylandım. Bir misra vardı:

İlahi, bu xalqın mən boyda şairi yetim...

Misra məni tutmuşdu. Almaniyada yaşayan azərbaycanlılar bilirlər ki, Məmməd burada müalicədədir...

Hətta səfirimizdən belə bir soraq yox idi...

Nə olub, Məmməd, həmişə mənə deyirsən ki, təntimə, özünü itirmə, indi özün belə pərt oturubsan... Səni belə pərt görəndə mən də özümə gələ bilmirəm. Sən ki özün yazmısan:

Hələ ömrümüzün nə yazı olub,

Hələ bu dünyada nə yaşamışıq.

Bizim payımıza çatası olub,

Təsəlli bir qaşıq, ümid bir qaşıq.

Demə ki, ömrümüz keçdi yarıdan,

Biz yenə ümidli günlər yarıyıq.

Biz ki gələcəyə inam sarıdan

Dünyanın ən varlı adamlarıyıq!..

Zarafat etsəm də Məmmədin qaş-qabağı açılmadı...

Nəhayət ki, səfirimiz Hüseynağa Sadıqov gələcəyini bildirdi. Həkimlər daha da fəallaşdılar. Məmmədi çimdirdim.

Mariya tez-tez Qazaxıstanı yada salır. Axşam yenə də bərk yağış yağmağa başladı. Qaça-qaça pansiona çatdım. Möhkəm islanmışdım.

İlahi, deyirəm, sən mənim əziyyətimi heç eləmə, hər şey əlindədir.

24 may - Səfirimiz Hüseynağa Sadıqov köməkçisi ilə gəldi. Əvvəlcə baş həkimlə görüşdü, sonra Məmmədin yanına keçdi. Baş həkim də gəldi.

Azərbaycanca danışırdıq. Şef Zamland Mariyadan soruşdu:

- Bunlar hansı dildə danışırlar? Nə gözəl dildir, elə bil musiqi səslənir, hayıf mən onların dilini bilmirəm, başa düşmürəm...

Səfir dilləndi:

- Bizim dilimiz əsil poeziya dilidir.

Məmməd əlavə etdi:

- Mən Heynedən tərcümələr etmişəm.

Sonra Zamland söhbəti yekunlaşdırdı:

- Hələ ki, her İbrahimovun xəstəliyinin dərmanı tapılmayıb, biz çalışırıq ki, inkişafın qarşısını alaq, yüngülləşdirək. 4 həftə müalicə üçün azdır, vaxtı uzatmaq, 7 həftə etmək lazımdır.

Məmməd müalicə günlərinin artırılmasına razılıq vermədi:

- Ölkənin bu qədər qaçqını olan bir vaxtda dövlətdən təzədən dollar istəyə bilmərəm, fikrim qətidir.

Səfirə gileyləndim:

- Hüseynağa müəllim, mən mətbuatda oxumuşam ki, erməni şairəsi Silva xaricə gedəndə xaricdə yaşayan ermənilər onun oturduğu maşını çiyinlərində aparıblar. Ancaq Məmməd kimi bir şairin görüşünə gələn azərbaycanlı görmədik.

- Vallah, mən neçə kultur cəmiyyətinə xəbər vermişəm. Siz deyirsiniz ki, heç birini görməmisiniz. Bəli, görə də bilməzsiniz. Bunlar bir-birilə didişən tayfalardır. Erməni diasporuna çatmaq üçün bizimkilərə bir əsr lazımdır.

- Bəlkə birliyimizə aid təbliğatımız azdır?

- O da yoxdur - dedi səfir.

Məmməd sözə qarışdı:

- Bizimkilərə pul göstərdin, hər şey yaddan çıxar.

25-26 may - Səhər yenə hospitala tələsdim. Mariya Məmmədə bir bloknot gətirmişdi.

Axır ki, təkliyə öyrətdim səni,

Onsuz da nə vaxtsa öyrədəcəkdim -

misralarını ora köçürmüş, Mikayıla aid bir misra da yazmışdı:

Uzaq Alman torpağından Mikayıl Mirzəyə məktub.

Sevindim, bəlkə işləməyə başlayacaq...

Evdən Şəlalə zəng etmişdi. Dedim ki, səfirimiz gəlmişdi.

Məmmədi artıq hospitalın həyətində gəzdirirəm.

Hava və ətrafdan ləzzət almaq üçün lap asta addım atsam da hospitala tez çatdım. Məmməd səhər yeməyindən gəlməmişdi. Palina otağı təmizləyirdi. O da Qazaxıstan almanlarından idi. Mariya gecikmişdi. Məmmədi nahardan gətirdim. Indi dərmanları hissə-hissə, iki saatdan bir verirlər ki, titrəməsi azalsın. Axşam üçümüz yenə həyətdə gəzdik. Otaqda Məmmədə alma yedirdirdim, şef gəlib xeyli danışdı, gördü ki, başa düşmürəm, almanı göstərib “apfel” dedi və çıxıb getdi.

27-may - Artıq üçüncü həftə bitmək üzrədir. Məmmədi gəzdirəndə almanlar yaman maraqla baxırlar.

Qəribə tikintidir, birinci mərtəbə adlandırdığımız salonda şaxəli bir ağac var. Şef dedi ki, həmin ağacı kəsməmək üçün tikintinin planını yenidən işlədik. Yaşıllıq içində yaşıllıq. Aşağı mərtəbələrdə damların üstündə gül əkiblər. 6-cı mərtəbədə qışda da xəstələr yaşıllıq içində olsun deyə üstü örtülü bağ düzəldiblər. Adam paxıllıq edir, - gör necə xəstənin qeydinə qalırlar...

Təkcə xəstəninmi? Həm də ağacların! Bizim düşmən münasibəti göstərdiyimiz ağacların! Gülürəm, buranı versinlər bizə, qoymarıq bir həftədən sonra burda bir ağac qalsın.

Səhər açılanda bərk duman idi. Amma saat 8-dən sonra duman çəkildi, gün çıxdı. Pəncərədən gözəl mənzərə açılır. Yenə də yeməkxananın qapısı ağzında oturub Məmmədin çıxmasını gözləyirəm. Peşəm axşama qədər qüşların nəğməsinə qulaq asmaqdır. Bu nəğmələr məni tək buraxmır. Nə olardı, Allah, kaş insanlara da belə nəğmə oxudaydın Dillərini bilsəydim quşlardan nə oxuduqlarını öyrənər, quş dili mütəxəssisi olardım. Nəsimi necə deyir:

“Bu quş dilidir, təkcə Süleyman bilir ancaq!” Süleyman peyğəmbərə paxıllığım tutur.

Yeməklərini yeyə bilmədiyim üçün pendir-çörək, bulka və kolbasa ilə dolanıram. Ərləri hospitalda olan iki alman qadını da mən olan pansionda qalırlar. Ərləri iflicdir. Kişilər Məmmədi görən kimi əl edib öz hörmətlərini bildirirlər. Hərdən Polinanı söhbətə tutub saxlayıram. Amma tez qaçır ki, oy, məni danlayacaqlar.

29 may -Yerimdən qalxmaq istəmirdim, nə isə özümdə deyildim. Məmmədi tutan xəstəliyə lənət oxudum. Höspitalda da Məmmədin narazı sifətini gördüm. Indi dərmanların dozasını çoxaltmışdılar. Hələ ki, müşahidə ilə məşğuldurlar. Mariya ilə dərdləşirəm. Sabah yenə bəzi lazımı şeyləri almaq üçün Mariyanın qardaşı arvadı ilə Şvaynfurta gedəcəyəm.

Axşam Zamland Məmmədə baxmağa gəldi, öz dilində danışdı. Məmmədin əllərini tutdu, kürəyinə vurdu, zarafatlaşdı. Gül buketini göstərib “blümen” dedi, getdi.

30 may - Hava yenə də Quba havası idi, dumanlı və yağışlı. Bufetə keçdim. Telefon çaldı, çatmadım. Ikinci dəfə çaldı, telefonu götürdüm:

- Gülxanım, yağış kəsənə kimi gəlmə, Mariya burdadır.

Pəncərəni açıb yağışa baxıram. Elə bilirəm ürəyimə yağır. Deyəsən, kəsənə oxşamır. Darıxdım, bilirəm, gəlmə desə də ürəkdən demir. Qaçmalı idim ki, islanmayım, amma çatana möhkəm islanmışdım. Çətir gəzdirməyi xoşlamazdım, indi isə onun cəzasını çəkirəm. Məmməd də yaman əsəbi görünürdü. Mariyanın qızı və qardaşı arvadı da gəldilər.

Mariya məni arxayınlaşdırdı ki, bir az çıx gəz, bizim yaşayışımızla tanış ol, bacım səni gözləyəcək. Nə vaxtdır isti xörək yemirsən, heç yadımdan çıxmırsan, elə bunların xörəklərini biz də yeyə bilmirik.

Bu gün hospitaldan müvəqqəti “qaçan” günümdür. Gəlinin adı Tamaradır. Tamara Şvaynfurta qədər gileyləndi:

- Mən təmiz rusam, Qazaxıstanda işlərimiz pis getmirdi, aşpaz işləyirdim. Yaxşı dolanırdıq, mən də bunlara qoşulub gəlmişəm, iş tapılmır, uşağım yoxdur ki, başımı onunla qarışdırım. Düzdür 2500 marok işsiz kimi mənə təminat verirlər, ancaq işləmək istəyirəm.

Mariya və bacısı üçmərtəbəli binanın eyni blokunda, eyni mərtəbəsində yaşayırlar. Bacısı əla borş bişirmişdi, iştahla yedim. Qeyd etmişdim ki, hospitalda mən onların xörəyini yeyə bilmirəm. Xörək gətirən qadın yeməyi qarşıma qoyanda “şvayn”, yəni donuz əti deyib gedirdi. Gəl indi bundan sonra həmin xörəyi ye.

Yeməkdən əziyyəti çəkən tək mən deyildim. Mən onlarda olanda Mariyanın bacısı oğlu da düşərgədən zəng etdi:

- Ana, mən bunların yeməklərini yeyə bilmirəm, iki gündür acam, mənə tezliklə yemək çatdırın.

Mariyanın bacısı gülə-gülə dedi:

- Gülya xanım, sən tək deyilsən, gördün, oğlum da bunların xörəklərini bəyənmir.

Yaxşıca gəzib geri qayıtdım. Məmməd nigaran qalmışdı. Onlar getdilər, Məmmədlə baş-başa qaldım.

(Ardı var)

Təzadlar.- 2013.- 26 dekabr.- S.12-13.