İkinci ömrünü xatirələrdə yaşayır

İnsan dünyaya gələndə ovucu - əlləri sıxılmış olur: sanki baxın, yer-göy əlimin içindədir - deyir. Elə ki, alın yazısını, qismət payını başa vurur, onda əlləri açıq qalır. Elə bil deyir: baxın, özümlə heç nə aparmıram. Bu və ya digər cəhətlərə görə insanları da iki duyuma - sevgiyə, etinasızlığa uyğun gətirmək mümkündür. İnsan var, yaşayır. Boylu-buxunlu duruşu, görünüşü ilə sayılıb-seçilir. Amma dəyəri, xidməti, qeyrəti, vicdanı, şərəfi yadda qalmır. İnsan da var, əcəli çatanda, vaxt yetişəndə, haqq dünyasına qovuşanda onun ölməz, unudulmaz xatirələri canlıymış kimi hər zaman göz önündə canlanır.

Onun portreti, məhrəmliyi, sadiqliyi, sədaqəti, milli qeyrəti elə bil indicə danışacaq, sevinc-fərəhini qədirbilənlərlə bölüşəcək. Belə tarixi şəxsiyyətlərdən, sözlə, poetik duyumla doğma el-obasını, millətini zirvələrə ucaldanlardan biri də həmişəyaşarlıq qazanmış xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadə olmuşdur. Gərək keçmiş zamanda yazmayaydım. Axı o, çoxları üçün bu gün də yaşayır. Onun ikinci ömrünün davamının yaxın günlərdə işıq üzü görmüş "Bəxtiyar Vahabzadə əbədiyyət yolunda, yaxud şairsiz ötən bir ilimiz" (ADPU-nun nəşriyyatı - Bakı - 2010) rəsmi, bədii, publisistik, sanballı, fundamental xatirələr toplusunda bir daha şahidi olduq.

Bəxtiyar Vahabzadə zamanın, dövrün, quruluşun, cəmiyyətin çətin, amansız, aramsız sınaqlarından məğrurluqla, cəsarətlə, qeyrətlə çıxan yaradıcı şəxsiyyət, pedaqoq olmuşdu. Mühit onu sıxırdı, əzirdi, hətta inildədirdi. Lakin ideyasından, xalqsevərliyindən döndərə, çəkindirə bilmirdi. çünki milli dəyərlərinə, qeyrətinə, sağlam düşüncəsinə, saf əməlinə, əqidəsinə güvənirdi. O, 84 il ömür yaşadı. Bu müddətdə heç vaxt yarınmadı, yaltaqlanmadı, sözünü geri götürmədi. Həmişə başıuca gəzdi. Yaradıcılığında qeyrəti, namusu, azərbaycançılığı, torpağımızı, dağımızı, bağımızı min bir həvəslə təsvir-tərənnüm etdi. Doğrudur, əvəzində zamanın quruluşu, hakimiyyəti tərəfindən zillətlərə, işgəncələrə məruz qaldı. Lakin özü demiş: bir canda bir ürək olar. Onun ürəyi işgəncələrə tab gətirdi. Ancaq əqidəsindən dönmədi. Sağlam düşüncəsi, saf əməli, yaradıcılığı ilə yaşadı. Bu qənaətimin sonunda ümummilli lider Heydər Əliyevin olduqca dəyərli, müdrik kəlamlarını, fikirlərini xatırlayıram: "Bəxtiyar Vahabzadə şəxsiyyəti və yaradıcılığı xalqın milli təfəkkürünün formalaşmasına xidmət etmiş, onu milli dirçəlişə səsləmiş, istiqlaliyyət uğrunda mübarizədə əvəzsiz rol oynamışdır. O, hər zaman azadlıq carçısı olmuş, ən çətin anlarında belə, güc və silah qarşısında baş əyməmiş, əqidəsindən dönməyən şair, mübariz millət vəkili, yorulmaz ictimai xadim kimi xalqın müdafiəsinə qalxmışdır".

Sözügedən yeni nəşrdə - yaxın günlərdə işıq üzü görən, oxucular tərəfindən maraqla qarşılanan kitabda mənim də "Hər sözü bir ulduz, bir şəffaf almaz..." xatirə-yazımda Bəxtiyar müəllimi özümə təkcə müəllim yox, həm də mənəvi atak kimi təsvir, tərənnüm etmiş, xatırlamışam. Mən Nizami, Füzuli, Vaqif, S.Vurğun yaradıcılığını da çox sevirəm, həvəslə, iştahla oxuyuram. Ancaq onların üzlərini görməmişəm, səslərini eşitməmişəm. Bəxtiyar Vahabzadənin isə atalıq, dayılıq - müəllimlik qayğısı başımın üstündən əskik olmayıb. 46 il əvvəl onun Hüsü Hacıyev-19 ünvandakı mənzilinə getmişdim. Gəlişimin məqsədini soruşdu, dedim. Telefonun dəstəfini qaldırıb, o zaman populyar olan sovet tarixindən dərs deyən rəhmətlik Xəlil Əlimirzəyevə zəng etdi. "Sabah yanına bir tələbəmiz gələcək, ona yüksək qiymət ver. O, sovet tarixini bilməsə də, Azərbaycan tarixini yaxşı bilir..." - dedi. Müqəddəs ruhunuz şad, əbədi-əzəli ünvanınız behiştlik olsun, şəxsən mənim üçün həmişəyaşar şəxsiyyət, canlı klassik Bəxtiyar müəllim.

Kitabda ürəkaçan, olduqca dəyərli qəbul etdiyim belə bir cümləyə rast gəldim: "onun özü bir universitet idi". Bu, həqiqətən də belə idi. Dərs dediyi tələbələrə təkcə milli ədəbiyyatımızın olaylarını - dünənini, bu gününü, sabahını tədris etmirdi, həm də doğma xalqının hünərindən, qeyrətindən, azadlıqsevərliyindən qədərsiz məhəbbətlə danışardı. Ondan eşitdiyim, bir zaman bəlkə də etinasız qəbul etdiyim bu misralar yenidən xatirəmdə canlanır, yaddaşımda oyanır:

Vətəni sevirəm deyən çox olar,

Deməyə nə var ki, dil yorulmasa?

Vətən də bizimtək ölər, yox olar,

Vətənin yolunda ölən olmasa!

Uzun illər Bəxtiyar müəllimlə dostluq etmiş, bir süfrə arxasında çörək yemiş, əməkdar mədəniyyət işçisi, tanınan yazıçı-publisist Nahid Hacızadənin topludakı xatirələrində oxuyuruq: "...O, elə bil ayrıca universitet idi. Biz Bəxtiyar sözünün sehrinə düşmüşdük, ondan aralanmırdıq. Deyərdi: "Sənət heyrətdən, yanğıdan yaranır..." Bəxtiyar Vahabzadə geniş qəlbli, təmiz ürəkli, işıqlı, təfəkkürlü, yaradıcı pedaqoq, böyük şəxsiyyət idi. Onun hər misrasını ismin altı halında da duymaq, anlamaq mümkündü..."

Nahid müəllim unudulmaz şairimizi varlığı qədər sevər, onun yaradıcılığını o zamankı Dövlət Televiziyasında daim canlandırar, müxtəlif səpkili verilişlər hazırlanmasını məsləhət bilərdi.

B.Vahabzadə qüdrətli, bənzərsiz şair idi. Yaradıcılığa başladığı ilk gündən, ilk şeirindən ilahi vergili şəxsiyyət kimi tanınmış, sevilmiş, qarşılanmışdı. Onu milli poeziyamızın dayağı, sütunu sayırdılar. çünki qənaəti belə idi:

Mən həm bakılıyam, həm lənkəranlı,

Gəncəli, qubalı, həm naxçıvanlı,

Şəkili, Şirvanlı, Qarabağlıyam,

Bütöv Vətənimə bütöv bağlıyam...

Bu sevgi, istək, məhəbbət nəticəsində onun 1958-ci ildə "Gülüstan" poeması işıq üzü gördü. Ev-ev, ailə-ailə gəzdi. Hər misrası dillər əzbəri oldu. Amma tərif, təbrik əvəzinə özü mövcud quruluş tərəfindən əzablar çəkdi, dövrün hakimiyyəti onu mövqeyindən daşındırmaq, uzaqlaşdırmaq niyyətinə düşdü. Lakin o, xilaskar, sözə-sənətə layiqincə qiymət verən insanların qayğısı, diqqəti sayəsində dərddən, bəladan, zülmdən xilas oldu. Elə burda ümummilli lider Heydər Əliyevin taleyüklü bu deyimini xatırlayırıq: "Mən hələ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsində işləyən zaman məsələsi meydana çıxmışdı. O vaxt mən onu xilas etdim, qoymadım həbs olunsun. Onunla dəfələrlə söhbətlər apardım, məsləhətlərimi verdim... O, həmin vaxtlar böyük təhlükə qarşısında idi. Nəyə görə?.. Ona görə ki, doğma millətini sevirdi, xalqının qayğıları haqqını yazmışdı. Ondan ötrü o zaman onu həbs etmək məsələsini qoymuşdular".

Ulu babalarımızdan bizlərə - bu günümüzə yadigar qalmış belə bir deyim var: "Haqq nazilər, amma üzülməz". O zamanlar Bəxtiyar müəllim çətin, iztirablı günlər yaşayırdı. Onun özgə marağı, istəyi, niyyəti yox idi. Yeni işıq üzü görən topludakı xatirələrdən bəlli olduğu kimi, o, doğma xalqını qolları zəncirli, ayaqları buxovlu görmək istəmirdi. Bunun üçün də hakimiyyətin hökmünü, amansızlığını qəbul etmirdi. Əksinə, üsyan səsini qaldırır, arzusunu, ürəyindən keçənləri poetik, düşüncəli tərzdə həmvətənlərinə, oxuculara çatdırardı: "Arazın o tayı vətənim, bu tayı vətənim. Amma o tayı görməyə yox ümidim mənim". Onun inamını, ümidini də öldürən qüvvələr vardı. çox şükürlər ki, haqq nazildi, ancaq üzülmədi. Qüdrətdən vergili şairimiz qismən də olsa muradına çatırdı. Mühit, zaman, hakimiyyət dəyişdikcə daha fəal, aktiv olurdu.

Unudulmaz şairin bəxtinə, taleyinə ötən əsrin 60-70-ci illəri uğurla çıxdı, ömür tarixinə qızıl hərflərlə yazıldı. Pedaqoji fəaliyyəti ilə yanaşı, yaradıcılıqla da çox ciddi şəkildə məşğul olurdu. Əsərləri dünyanın neçə-neçə ölkəsində tərcümə edilir, işıq üzü görərdi. Onun bədii-publisistik, analitik təhlilli məqalələri, şeir və poemaları dövrü mətbuatda dərc edilərdi. "Ləyaqət", "Dağlıq Qarabağ: iddialar, həqiqətlər", "Gəlin biz də düşünək", "Həqiqətin dili" və onlarca başqa qələm məhsulları mövzu aktuallığına görə bu gün də çox böyük maraqla, həvəslə qarşılanır, istəklə oxunur. O, eyni zamanda sevilən, əsərləri böyük maraqla baxılan bənzərsiz dramaturq idi. İstər şeir və poemalarında, istərsə də mənzum pyeslərində çağdaş dövrün, tarixin problemləri lirik-fəlsəfi planda, rəngarəng, əlvan boyalarla təsvir, tərənnüm olunardı. "İkinci səs", "Vicdan", "Yağışdan sonra", "Yollara iz düşür", "Fəryad" və başqa pyesləri Akademik Milli Dram Teatrında uğurla oynanılmışdı. Sözügedən kitabda ""özümüzü kəsən qılınc" Türkiyədə şok yaratdı" məqaləsində xalq artisti Nurəddin Mehdixanlı ürək sözlərini oxuculara belə çatdırır:

- Bu gün də fəxr edirəm, iftixar hissi keçirirəm ki, unudulmaz ziyalımızın, Tanrıdan vergili qələm sahibinin müxtəlif dram, səhnə əsərlərində min bir həvəslə oynamışam. Yaratdığım obrazlar sanki boyuma biçilib... Türkün tarixi həmişə qapalı saxlanılıb, yazmağa imkan, icazə verməyiblər. Lakin xalqımızın böyük oğlu, bənzərsiz şairi Bəxtiyar Vahabzadə "özümüzü kəsən qılınc" əsəri ilə dəmir qapıları aça bildi. 1998-ci ildən bu tamaşa Akademik Milli Dram Teatrında oynanılır. Amma hər dəfə də elə bil birinci tamaşanı oynayırlar kimi, hər kəs bacarığını əsirgəməyib. "özümüzü kəsən qılınc"ı Türkiyədə də oynamışıq. 800-900 nəfərlik zalda tamaşaçılar bizi - yaradıcı heyəti ayaq üstə, alqışlarla qarşılayıblar. Biz bu əlamətdar hadisəni müəllifin uğuru bilmişik.

***

Topludakı müxtəlif müəlliflərin məqalələrindən, xatirələrində aşkar duyulur ki, əbədiyaşarlıq qazanmış şair sözün həqiqi mənasında vətənsevər, yurdsevər, qeyrət, namus simvolu kimi tanınmış və adını türk dünyasının tarixinə qızıl hərflərlə yazmışdı. Onu yarım əsrə yaxın müddət ərzində tanıyırdım. Bütöv xarakter sahibi idi. Təkcə özünü, doğmalarını yox, bütövlükdə xalqımızın taleyini - dünənini, bu gününü, sabahını düşünərdi. Bu cəhəti tələbələrinə də vərdiş etmişdi. Naxələflərə, nadanlara qarşı isə haqq səsini ucaldardı:

...Ey öz doğma dilində danışmağı ar bilən,

fasonlu ədabazlar!

Qəlbinizi oxşamır qoşmalar, telli sazlar,

Bunlar qoy mənim olsun,

Ancaq vətən çörəyi sizlərə haram olsun!

Bəxtiyar müəllim həddən artıq zərif, həssas duyumlu insan idi. Gördüyü, eşitdiyi problemlərin, milli dəyərlərə xələl gətirən dərdi ürəyində çəkərdi. Eyni açılmaz, üzü gülməzdi. Xalqımız da onu sevirdi, ehtiram bəsləyərdi, ona arxalanar, güvənərdi. 1990-cı il 20 Yanvar hadisələrindən, qırğınından sonra unudulmaz şair elə bil iflic olmuşdu, haldan, heydən düşmüşdü. Tökülən günahsız qanlar onun varlığına qənim kəsilmişdi. Yaşının ixtiyar çağında uşaq kimi hönkür-hönkür ağlayardı.

Yeri gəlmişkən, bir xatirəni də yad etmək istəyirəm. İyirmi il əvvəl, yanvarın 22-si səhər saat 11 radələri idi. Paytaxtımız büsbütün blokada şəraitində idi. Sovet ordusunun hərbçiləri tərəfindən şirkətin enerji bloku partladılmış köhnə iş yerim, Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Şirkətinin həyətində həmkarlarımla dayanmışdıq. Bir az aralıda sözügedən ordunun bir generalı, onun iki silahlı cangüdəni özlərindən razı halda var-gəl edirdilər. Bu zaman lap nağıllarda təsvir olunduğu kimi, gözlənilməz halda, əli ürəyinin üstündə, sifəti bomboz bozarmış Bəxtiyar göründü. Hamımız diqqətlə, inamla onun gəldiyi səmtə baxırdıq. Bizimlə elə belə, soyuq, könülsüz hal-əhval tutub, general səmtə döndü: "Tüpürüm sizin üzünüzə. Əliniz neçə-neçə günahsız insanların qanına batıb. Nə idi onların qəbahətləri? Siz cəlladsınız! İllər boyu millətimizi əsarətdə saxlamısınız. Daha bəsdir, yetər! Xalqımın yarısı qırılsa da, qalanlar "qırmızı imperiyadan" canını qurtaracaq. Bu, sizin Azərbaycana son gəlişiniz olacaq!" - dedi.

Bir işarə, göstərişlə onlarla həmyerlilərimizi, soydaşlarımızı qanlarına qəltan edənlər cəsarət rəmzi, qeyrət simvolu kimi tanıdığımız Bəxtiyar müəllimin də sinəsinə odlu silah tuşlaya bilərdilər. Amma onlar bunu edə bilmədilər. Lal-kar kimi mat-mat baxdılar. çünki haqq sözün, ədalətin qarşısında təslim olmuşdular. Bu dəfə şairin sözü, qətiyyəti atəşdən daha güclü eşidildi:

Qatil gülləsinə qurban gedərkən,

Gözünü sabaha dikdi şəhidlər.

üçrəngli bayrağı öz qanlarıyla,

Vətən göylərinə çəkdi şəhidlər.

"Bəxtiyar Vahabzadə ədəbiyyat yolunda, yaxud şairsiz ötən bir ilimiz" kitabını həyəcansız oxumaq mümkün deyil. Əvvəla, toplu olduqca səliqəli, zövqoxşayandır. Bunun üçün tərtibçi Ramazan Qafarlıya, rəyçilər Himalay Qasımova, Tərlan Novruzova, Elman Quliyevə, Təyyar Cavadova oxucular adından dərin təşəkkürümüzü bildiririk. İkinci ömrünü xatirələrdə yaşayan şairin sözlə portretini yaradan qələm sahiblərinin ürək sözləri alqışa, tərifə layiqdir. Akademik Bəkir Nəbiyevin, M.Yasəmənin, Dəyanət Səlimxanlının, Asif Mərzilinin, Bahəddin Həziyevin, Adil Cəmilin, Ələsgər Behbudlunun, Müsəllim Həsənovun və başqalarının xoş düşüncələri, ehtiramları, tarixi şəxsiyyətə sevgi-məhəbbətləri onun doğrudan da ikinci ömrünü yaddaşlarda yaşadığının sübutudur. Xalq şairi Nəriman Həsənzadənin "Səfərbər yatır" şeiri isə birbaşa oxucu qanına, canına hopur:

Məndən soruşurlar - necədir şair?

Oyaqdır - qəlbində şeirlər yatır.

"Gülüstan" sülhünü pozub yenidən,

Bəxtiyar hökmünü yazan ər yatır...

Əlində qələm var, gözündə eynək,

Qələmi qılıncdır, eynəyi şimşək.

Otağı - səngərdi, çölü - qar, külək,

O, oyaq qalanda bir şəhər yatır.

Döyüşür, vuruşur insan haqq üçün,

Bir kibrit bəs eylər bir ocaq üçün.

Yerə də yatmışıq - biz qalmaq üçün,

Dözmür, zəlzələdən bəzən yer yatır...

***

İlahi! Aylar, günlər necə də tez ötüb keçir!? Düz bir il əvvəl, fevral ayının 5-də, saat 12-də zəng edib əhvalını, ovqatını soruşduğum, Türk dünyasının sönməz ulduzu, səmasında bərq vuran Ayı Bəxtiyar Vahabzadə indi ikinci ömrünü xatirələrdə yaşayır. Bəşər boyu bu dünya kimə qalıb ki, ona da qalaydı?.. Vəfasız dünyanın nəyindən küsək? özündən eşitdiyim bu misraları isə dincliyimə qənim kəsilir, yuxumu ərşə çəkir, bəzən hətta başıma hava gəlir. Yaşadığım mənzildən çıxıb yenə onun ünvanına doğru gedirəm. Az keçmiş niyyətimdən daşınıram. Ona görə ki, həmin ünvan cənnətdi, behiştlikdə, əzəli-əbədidir. Hərə öz taleyini yaşayır. Gah qanad açıb uçmaq istəyir, gah da ruhu varlığını yaşadır. Şairin özü demiş:

Saralır get-gedə çöl, çəmən, çayır,

Könül hər saatı ömürdən sayır.

Bir səs qulağıma hey pıçıldayır: -

Bəxtiyar, göylərdən en yavaş-yavaş...

Endi. Doğma xalqın, vətənin, elin-obasını, dilini, dirçəlişini canı qədər, varlığından artıq sevən Bəxtiyar Vahabzadə dünyaya gələndə ovucları sıxılı halda idi. İşıqlı dünyayla vidalaşanda əlləri açıq qaldı... Tək bircə yaşadığı illərdə qazandığı sevgini, məhəbbəti özüylə apardı ki, axirət dünyasında yeri behiştlik olsun. Amin! İndi isə son ümidimiz, pənahımız dahi şəxsiyyət, unudulmaz mütəfəkkir, hər sözü bir ulduz, almaz olan insandan qalan yadigarlar, bir də əzəli-əbədi ünvanda görüşməkdir... ömrünü başa vurmağınızın bir ili tamam olur, Bəxtiyar müəllim. Bu bir il xalqımız üçün bir əsrə bərabərdir. İnanırıq ki, haqq dünyasında da qədir-qiymətiniz uca tutulur. Əbədi yuxunuz şirin olsun. Siz ikinci ömrünüzü xatirələrdə yaşayırsınız. İldönümünüz ərəfəsində işıq üzü görən monumental, sanballı, olduqca dəyərli kitab fikrimin sübutudur. Əlvida, müdrik, zərif qəlbli insan, qismət payım sona çatanda görüşünüzə gələcəm...

Telman MEHDİXANLI

Təzadlar.- 2013.- 14 fevral.- S.5.