Səsin qüdrəti

Xalq artisti Arif Babayevlə ilk tanışlığımız hardan başladı?

(Əvvəl ötən sayda)

Elə bil ki, muğamdam aralanmışdım, nəyisə yaddan çıxarmışdım, yuxudan ayılan kimi oldum. Xüsusən, Famil Mehdinin sözləri də mənim üçün təsirli və təzə idi. Əlbəttə, şeirin müəllifi Famil Mehdini də tanımırdım. Şeir bütöv bir tarix idi mənim üçün.

Min hava çalınır könül tarımda,

Dünyanın nə çoxu, nə azıyam mən.

Fəsillər görüşür duyğularımda,

İlin həm qışıyam, həm yazıyam mən.

Sözlər təzə-təravətli idi, könlümə yatmışdı. Yadımda qalan o idi ki, həmin dövrə qədər mən bir çoxları kimi muğamın sözlərinin Füzulidən, Vahiddən, Seyid Əzimdən və bir çox hallarda fars sözləri ilə zəngin qəzəllərdən oxunduğuna adət etmişdim. Famil Mehdinin şeiri, Arif Babayevin ifasında muğam yenidən məni ovsunladı.

Anam Qarabağın, Milin, Muğanın,

Siz də mənim kimi eşqilə yanın.

Başına döndüyüm Azərbaycanın,

Dəli Kürüyəm mən, Arazıyam mən.

Bu fikirlər də çox dəyərli idi, bütün Qarabağı gözümün önünə gətirmişdim. Elə bil ki, göydə uçurdum və Azərbaycanı seyr edirəm, Kür də, Araz da gözüm önündə öz işindədir, axır, hey axır, heç kimə də fikir vermir.

Elə ki, Arif başladı:

Dinlə "Çahargahı", eşit "Qatarı",

Könül dünyamızın sərvəti, varı.

Ələsgərin sazı, Qurbanın tarı,

Cabbarın, Seyidin avazıyam mən.

Yenidən xəyalım Qarabağa qayıtdı, Göyçəyə, Təbrizə, Tiflisə getdim, damarlarımda qanımın istiliyi qalxmışdı, hiss edirdim ki, sifətdən pörtmüşəm. Səsimi çıxarmırdım, çalışırdım ki, hissləri heç kim duymasın, hardasa bir az da pərt olmuşdum. Fikirləşirdim ki, "nə olub sənə?" sualı versələr mən nə cavab verəcəyəm.

Arif dayanmırdı:

Öz tarixi vardır dağda qarın da,

Ürəkdə eşqin də, etibarın da.

Qədim Qobustanın qayalarında

Pozulmaz, silinməz bir yazıyam mən.

Arif özü də bilmədən o qədər ürəkdən oxuyurdu ki, mən artıq özümə yer tapa bilmirdim. Elə bilirdim ki, tərpənsəm, ətraf mənə "havalanıb" deyəcək. Bu hisslər də mənə başqa bir növ əziyyət verirdi, cınqırımı çıxarmağa özümdə güc duymurdum.

Arif "Familəm" sözünü dilinə gətirəndə başa düşdüm ki, o, artıq axırıncı misraları ifadə edəcək. Özümü qaçış yoluna çıxaran təngnəfəs olmuş bir idmançı kimi hiss edirdim. Elə bil nəfəsim çatmırdı, yorulmuşam, təngnəfəs olmuşam.

Familəm, həmişə yanmaqdır peşəm,

"Can" deyən gözələ "canan" demişəm.

Bu yolda sevinc də, qəm də yemişəm,

Bir daha demərəm tamarzıyam mən.

Otağın işığını yandırdılar. Mənsə ayağa durub getmək istədiyimi bildirdim. Eldar buraxmaq istəmirdi, süfrələri hazır idi. O, bildirdi ki, Borçalıdan təzə gəlib, yaxşı gürcü çaxırı gətirib, indi süfrə başına yığışacaqlar, getmək olmaz, qəti qadağandır. Lakin xeyri olmadı. Eldara bildirdim ki, gedib bu oxuyanı - Arif Babayevi tapacam. O, isə fikrimi zarafat kimi qəbul etdi. Xudahafizləşib çıxdım, telestudiyaya getdim, fikrimi açıqladım, gülən də oldu, yol göstərən də. İki dəfə Filarmoniyaya getdim. Axır ki, Arif Babayevi tapdım. Oxumağı haqqında fikirlərimi bildirdim. "Doğrudan yaxşı oxumuşam, day kimin xoşuna gəlib və s." suallar oldu. Axır inandıra bildim ki, həqiqətən onun oxuması çox xoşuma gəldiyi üçün gəlmişəm onunla görüşüm, tanış olum. Daha sonra ondan Famil Mehdini soruşdum. Onu tanımadığımı bildirdim. "Sağdı, yoxsa ölübmü, kimdi, nəçidi?" suallarını məndən eşitcək - bir az geri çəkilib - "bıy, ə nə ölüb, Famildi də, bizim Famil, odey universitetdə, şairdi də" - deyib təəccübünü gizlətmədi. "Gedib onunla da görüşəcəm" fikri isə Arifə ləzzət elədi, eyni açıldı, dodağı qaçdı. "Hə, nə olar, yaxşı oğlandı, pis olmaz, yaxşı olar", - dedi.

Beləliklə, üz tutdum universitetə və Famil müəllimi tapdım, başıma gələnləri söylədim, çox xoşhal oldu. Həmin gündən Famil müəllim dünyasını dəyişənə kimi bizim xoş məramlı görüşlərimiz çox oldu. Hətta mən Nazirlər Kabinetində işləyərkən bir neçə məlum adamların xahişini etdi. Mən isə onların hamısını qaşqabaqsız qəbul edib, istədiklərini yerinə yetirdim. Arif Babayevə gəldikdə isə, həmin illərdən günümüzə kimi muğam oxuyanların sırasında o, mənim üçün sıranın öncülüdür. 1970-1980-ci illər arasında onun haqqında böyük bir məqalə də yazmışdım.

Bir dəfə də onun tələbələrindən birini dəvət olunduğum toyda oxuyan gördüm. Onun öz yolunu hiss etmədim, Arifin yolunu gedirdi. Düzü, xoşuma gəldi, özünü də ağır aparırdı, oxuduğu sözlər də Arifinki idi. Boylu-buxunlu oğlan idi, hazırda operaya dəvət alıb, əlbəttə, onun Arifə çatmasına hələ illər lazımdır. Lakin istənilən halda, boy etibarı ilə də Arifin gəncliyini xatırladır. Mən cavanları təbrik edərkən ona və toy əhlinə Arif Babayevə, onun muğam oxumağına, oturub-durmağına xeyli şərh verdim və onun tələbəsinə ayrıca, musiqiçilərə isə ayrıca pul verib, Arifi unutmamağı məsləhət bildim.

Düzü, səsi olan çoxdu, boy-buxunlu olanlar da var, ayrı-ayrı məqamlarda yaxşı "boğazları" olanlar da. Amma Arif elə Arifdi, ona çatanı hələ ki, görmürəm.

Sovetlər dönəmində Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasında işləyən dövrlərdə Arifə görə bir qrup insanlarla mübahisə etmək dərəcəsində sözləşmişəm. Amma onlar çox olsalar da, mən fikrimi sübuta yetirə bilmişəm. Hazırda həmin insanlardan sağ olanları da var. Hər dəfə bu insanlardan kiminləsə üzləşsəm də, həmin günləri xatırlayırlar və özləri dilə gətirirlər. Cabir Novruz demiş, bəzən biz insanlara sağlığında qiymət verməyi unuduruq. Nə yaxşı ki, Arif Babayev belələrindən deyil, bircə məqam istisna olmaq şərti ilə. Ona xalq artisti adı çox gec verildi. Düzü, onun niyəsini bilmirəm. Əməkdar artist adını alandan 17 il sonra Arif Babayev xalq artisti adını ala bilmişdir. Arif elə Ağdamda ikən böyük rolları ilə həm xanəndə, həm də artist olduğunu sübut etmişdi. Bir də məsələ illərin sayında deyil, ortaya qoyduğu işi, sənəti əsas götürülməlidir. Arif istər Filarmoniyada, istər Operada, istərsə də el şənliklərində həmişə, hamıdan yüksək sənət, muğamın tələb etdiyi sənəti ortaya qoya bilmiş və öz işinə Allahin verdiyi vergi ilə bərabər məsuliyyətini də ortaya qoya bilmiş, onların vəhdətini unutmamışdır. Arif həm də sadə, təvazökar, yanımcıl olub, əvəzsiz səs sahibi, azərbaycanlıya, onun bəy oğluna yaraşan davranış daşıyıcısıdır. Arifin üstündə çoxları ilə mübahisə aparmışam. Sovetlərin hələ də güclü bir dönəmində onun oturuşunun, duruşunun bəylikdən xəbər verməsi fikrində olmuşam. Mənə - "a kişi, əl çək bu bəydən, xandan, bunlar zülmkar bir təbəqə olublar, istər sənin babaların olsun, istərsə də Arifinki - başını cəncələ salma" - deyiblər. Amma mən fikrimdən dönməmişəm və biləndə ki, Arif Babayevin anası bəy qızıdır - daxilimdə bir rahatlıq tapmışam və özümə "bəraət" qazandırmışam.

Bir də Arif Babayev nə oxumayıb ki, gərək haqqı-nahaqqa verməyəsən. "Segah" ("Segah"ın bütün növlərini - əgər belə demək mümkünsə, "Çahargah", "Humayun", "Mənsuriyyə", "Mahur-Hindi", "Zabul Segah", "Qarabağ şikəstəsi", "Bayatı Qacar", "Mirzə Hüseyn Segahı", "Şur", "Rast", "Zəminxarə", "Bayatı-Şiraz", "Dilkəş", "Arazbarı", "Orta Mahur", "Şahnaz" və s.

Opera sahəsində də Arif Babayev əvəzolunmaz sənətkardır. "Leyli və Məcnun", "Şah İsmayıl", "Əsli və Kərəm", "Aşıq Qərib", "Gəlin qayası" və s. böyük həcmli əsərlərdə baş rollarda, yadda qalan rollarda çıxış etmişdir, dahi sənətkarlarla oturub-durmuşdur.

Hesab edirəm ki, Arifdən hər hansı bir məqalə deyil, çox böyük həcmli bir kitab da yazmaq mümkündür. Amma onun haqqında ən deyilməli fikirlərdən biri də onun həqiqətən çox vətənpərvər olmasıdır. Bu fikrin də başqa sahələrdə olduğu kimi, Arifdə heç bir bayalığı yoxdur. O, hər bir görüşündə yeganə şikayəti vətən həsrəti, Qarabağ həsrəti, vətənimizin sərhədlərinin bütövlüyü məsələsidir. Mənim kimi onun da əsas nisgili, ürəyindəki narahatçılıq torpaq məsələsidir.

Arif müəllim, nə siz, nə də əziz oxucu, məni qınamayın! Özüm həm də Qarabağ müharibəsi veteranıyam. Gücüm ona çatır ki, iki qurban deyim. Onun birincisi Qarabağın azadlığınadır, ikincisi isə, rus imperiyasının ikinci dəfə parçalanmasına. Azərbaycanın xilası ondan başlayır. Bəlkə Allah-Təala qismət etdi, bu qurbanları verə bildim. Onda mütləq siz də bu işdən hali olacaqsız. Orada bir ağız "Qarabağ şikəstəsi" oxuyarsınız. İlahi bu arzumuzu yerinə yetirsin. Amin!..

Ziyadxan Nəbibəyli,

Azərbaycan Yazıçılar və Azərbaycan

Jurnalistlər birliklərinin üzvü,

yazıçı-publisist, tarix e.d. professor

Təzadlar.- 2013.- 23 fevral.- S.7.