ATA
(poema-epos)
Söhrab
Tahirin iri həcmli “Ata” poema-eposu xalqımızın bizim
eradan əvvəl olan tarixini, adət-ənənəsini, məişətini
və s. özündə əks etdirir. Tarixi sənədlər,
Azərbaycanın və bir çox xarici ölkələrin
arxiv materiallları əsasında 14 ilə yazılib,
tamamlanmış bu poema-epos xalqımızın
varlığını dananlara, Azərbaycanın dövlətçilik
ənənəsinin olmadığını deyən
düşmənlərimizə çox tutarlı bir cavabdr.
Ona görə də “Təzadlar” olaraq Xalq şairi,
“Şöhrət” ordenli Söhrab Tahirin “Ata” poema-eposunu hissə-hissə
dərc etmək qərarına gəldik. İnanırıq
ki, ürəyi həmişə vətən eşqi ilə
döyünən hər bir kəs bu poema-eposu sevə-sevə
oxuyacaq.
(Əvvəli
ötən sayda)
***
Ovçu
çoxlu qan itirdi,
Dirrik nədir,
qızıl qandır.
O
yıxılıb heysiz qaldı,
Dirrik nədir,
qızıl qandır.
Şəlalə
O, kim idi,
nəçi idi,
Qonşu
elin gənci idi,
Bir keyəlmiş
sancı idi,
Dirrik nədir,
qızıl qandır.
Gözəl,
əl tut, qanı saxla,
Yarasını
yandır, dağla,
Tanıq
otla sarı, bağla,
Dirrik nədir,
qızıl qandır.
***
Öç
il qaldı qayalıqda,
Qurd dərisi
geyən oğlan.
Yuvalandı,
obalandı,
Qurd dərisi
geyən oğlan.
Qızı
oldu, sevinmədi,
Oğlu
oldu, öyünmədi,
Duruqızı
bəyənmədi
Qurd dərisi
geyən oğlan.
“Qayıt”
dedi könlü ona,
Yada
düşdü ata, ana,
Qaldı
belə yana-yana
Qurd dərisi
geyən oğlan.
***
Çəkimində
kövrək uduq*
Doğma
yerlər, doğma ellər.
Hopar
gözüm bəbəyinə
Doğma
yerlər, doğma ellər.
İtkinlikdə
tapıntıdır,
İçdən
qopan çırpıntıdır,
Göz
yaşıdır, yağıntıdır
Doğma
yerlər, doğma ellər.
Nəfəs
Yaxın
dursan obalaşar,
Uzaq
düşsən, doğmalaşar,
Gözlərində
qorqalaşar
Doğma
yerlər, doğma ellər.
***
- Mənim
yerim-yurdum durur
O
dağdan azca o yana.
Çayı,
gölü, isti suyu,
Odağdan
azca o yana.
Ağacları
barlı-dolu,
Diklərinin
yaşıl yalı,
Gedim ora kəsi*
olum,
O
dağdan azca o yana.
Otu
südlü, gölü dərin,
Yaylaqları
sulu, sərin,
Adamları
diri-diri,
O
dağdan azca o yana.
***
-Ay
dağlardan o yanlarım,
Məni
anın, unutmayın.
Atam, anam,
bacılarım,
Məni
anın, unutmayın.
Ay
bulaqlar, ay yamaclar,
Qaqqıldaşan
çil turaclar,
Dağ
gövdəli göy ağaclar,
Məni
anın, unutmayın.
Külək,
çap get çapa-çapa,
Göz
yaşımı götür apar,
Göyərçinim,
quşum, çolpam,
Məni
anın, unutmayın.
Qurban
-Burda sərtdir
qayalıqlar,
Qaya kimi sərt
ol, ərim,
Hər
bir qaya bir gəmidir,
Qaya kimi sərt
ol, ərim.
Çıx
zirvəyə, bax dənizə,
Durub su
dağla üz-üzə,
Tanrı
bunu verib bizə,
Qaya kimi sərt
ol, ərim.
Get gəmiylə
balıq ovla,
Dalğaları
yar, qır, tovla,
Özüntünü
uzaq qovla,
Qaya kimi sərt
ol, ərim.
***
- Mən
yal-yamac vurğunuyam,
Su
çölüdür duzlu dəniz,
Hanı
meşə göz oxşasın,
Su
çölüdür duzlu dəniz.
Gülüm,
sular məni yordu,
Sərt
qayalar yıxdı, qırdı,
Hanı mənim
yaşıl yurdum,
Su
çölüdür duzlu dəniz.
Harda
qaldı o oymaqlar,
Diş
donduran buz bulaqlar,
At
çapdığım göy oylaqlar,
Su
çölüdür duzlu dəniz.
***
-O yerlərdən
gələn ərim,
Sən
ağlama, mən ağlayım.
Niyə
könlün toxdamadı,
Sən
ağlama, mən ağlayım.
Bu yerlərə
uyuşmadın,
Öz
evinə qovuşmadın,
Bura sənə
yapışmadı,
Sən
ağlama, mən ağlayım.
Getmə,
Qobu sənsiz qalar,
Getsən
üzüm-gözüm solar,
Mən
yanında ola-ola
Sən
ağlama, mən ağlayım.
***
Gücər
qaldı çırpım-çırpım
İki
yolun ayrıcında.
Hey
danışdı öz-özüylə,
İki
yolun ayrıcında.
Gecə
ayıq, gündüz sayıq
Doğmalara
üzü soyuq,
Örək
oldu ovuq-ovuq
İki
yolun ayrıcında.
Mən
doğmayam, yoxsa atıq,
Çağırmaqdan
səsim batıq,
Dözmək
olmur bundan artıq
İki
yolun ayrıcında.
***
Gördüklərin
çəkir səni
Hər
görümün* çəkimi var.
Günün,
Ayın, Yerin, yurdun,
Hər
görümün çəkimi var.
Biri
dağdır, biri bulaq,
Yadda qalan
yaşıl oylaq,
Bir
cüt baxış, bir cüt dodaq
Hər
görümün çəkimi var.
Çəkir
səs də, dil də, üz də,
Bəyəndiyin
incə söz də,
Qonur istək
gözə gözdən
Hər
görümün çəkimi var,
Mənzərə
Çox
yalvardı Duru ona
Gedərini
söz saxlamaz.
Getmə,
dedi, ovçu ərim,
Gedərini
söz saxlamaz.
Çox
gedənlər qayıtmayıb,
Göz
yaşını qurutmayıb,
Heç
bir işə yarıtmayıb,
Gedərini
söz saxlamaz.
Getmə,
ağlar uşaqların,
Yanar Qobu
torpaqları,
Yaxın
qoyma uzaqları
Gedərini
söz saxlamaz.
***
Yolun təkcə
bir dili var.
Yola
çıxdın dala baxma.
Yolu
dindir, dilini bil,
Yola
çıxdın dala baxma.
Dayanarsan,
yol uzanar,
Sinəsindən
toz qovzanar,
Dal
çevirər yolazana,
Yola
çıxdın dala baxma.
Yol dirriyi
öyrənməkdir,
Yerə-göyə
dirənməkdir,
Yollaşmaqdır,
törənməkdir
Yola çıxdın
dala baxma.
***
Yola
düşdü qıvraq, iti,
İp
cığırlar yola döndü.
Dağ
boylandı, qaya busdu,
İp
cığırlar yola döndü.
Açdı
yollar düyünunü
Çöl
mehini, dağ çənini,
O göstərdi
düz yönünü.
İp
cığırlar yola döndü.
Gücər
gücü yola verdi,
Cığırlardan
sap əyirdi,
Neçə-neçə
oba gördü
İp
cığırlar yola döndü.
***
Yola
düşdü, qanadlandı,
“- Ata,
ana, bacı, qardaş”.
Qulağına
bir səs gəldi,
“Ata, ana.
bacı qardaş.,.”
Gəldi
gördü yurdu itib;
Yerində
ot, tikan bitib,
Baş
götürüb burdan gedib
Ata, ana,
bacı, qardaş!
Necə
oldu yurdun yeri,
Sizi bir də
necə görum,
Hardasınız
bir səs verin,
Ata, ana,
bacı, qardaş!
***
Səs gəlmədi
dağdan, daşdan,
Meşə
susdu, tala susdu.
Çox
soruşdu, soraqlaşdı,
Meşə
susdu, tala susdu.
Gəzdi
eli diyar-diyar,
Danışmadı
uçar, çapar,
Dilsiz
qaldı uzaq yollar
Meşə
susdu, tala susdu.
“Doğmalarım
mənim harda,
Ovdadırlar,
yoxsa darda,
Dilə gəlin
dilsiz yollar”
Meşə
susdu, tala susdu.
***
-
Dilibirim, sözübirim,
Burdan gəlib
kimlər keçib?
Mən gəzirəm
itginləri,
Burdan gəlib
kimlər keçib.
Burda hər
yer göl-battaqdır,
Göz
gördükçə göy otlaqdır,
Bizdən
sizə kim qonaqdır,
Burdan gəlib
kimlər keçib?
Yağışında
ipək yatım,
Sisi seyrək,
çəni qatı,
Bir dilə
gəl el-elatım,
Burdan gəlib
kimlər keçib?
***
Gücər
döndü evə gəldi,
Hərənin
bir yolu vardır.
-Bağışlayın
balalarım,
Hərənin
bir yolu vardır.
Sil
gözünü gül sevgilim,
Qobuyerin
qız gözəli,
Bu nə
işdir, mən nə bilim,
Hərənin
bir yolu vardır.
Duman
ollam, bulud ollam,
Sürünərəm
yolla, yalla,
Dönüb
gəlləm mən bu yolla,
Hərənin
bir yolu vardır.
***
-
Balalarım,-Turum, Baxım,
Ata gərək
yolda olsun.
Siz
böyüyün, yola çıxın,
Ata gərək
yolda olsun.
Yollar
dolaşdı boynuma,
Baş
vuraram dörd bir yana,
Hardasınız,
ata, ana,
Ata gərək
yolda olsun.
Qayıtmasam,
məni tapın,
Soraq
alın qapı-qapı,
Atla, itlə,
qurdla çapın
Ata gərək
yolda olsun.
***
-Mənim
yerim yelçəkəndir,
Yelçəkənin
suyu isti.
Burda sular
diştökəndir,
Yelçəkənin
suyu isti.
Mənim
yerim oymaqlaradı,
Yaşıl-yaşıl
oylaqlardır,
Gül-çiçəkli
torpaqlardır,
Yelçəkənin
suyu isti.
O
dağların başı iti,
Buludlara
girib, itib,
Salxım
buzlar daşda bitib,
Yelçəkənin
suyu isti.
***
Qurd dərisi
oxbatmazdır,
Dəmirdözdür
qurd dərisi.
Gücər
ondan güc almışdı,
Dəmirdözdür
qurd dərisi.
Həm
burdayam, həm də itkin,
Həm
yaşlıyam, həm də yetkin,
Bircə
sizə çatır ərkim,
Dəmirdözdür
qurd dərisi.
Qurumları*
ötürəcək,
Güc,
qorxmazlıq gətirəcək,
Hər
çəkimi götürəcək,
Dəmirdözdür
qurd dərisi.
***
Qurd
döşünu əmmişəm mən,
Süd
dirriyin anasıdır.
Döşüm
vurumbatmaz olub
Süd
dirriyin anasıdır.
Çərbə
Məni
doğan ana ölüb
Mənə
bir qurd ana olub,
Qolum
qurtdan güc-hey alıb,
Süd
dirriyin anasıdır.
Dartımlarım*
qatdam-qatdam,
Hər
bir yanım dəri xalta,
Məni
tutmur bıçaq, balta,
Süd
dirriyin anasıdır.
***
Yollar
yordu, çarıq yırtdı,
Qurd dərisi
geyən oğlan.
Gəlib
çıxdı dağ yerinə
Qurd dərisi
geyən oğlan.
Doğduları**
göyçək gördü.
Bığlıları
kövrək gördü,
Çağaları
seyrək gördü
Qurd dərisi
geyən oğlan.
Gözləmədi,
düz atdadı,
Önlərində
diz qatdadı,
Boğazını
arıtdadı
Qurd dərisi
geyən oğlan.
***
-Ovuq-ovuq
qayalarım,
Mənimkilər
hayandadır?
Qazıq-qazma obalarım,
Mənimkilər hayandadır?
Östlərində dəri geyim,
Bir az teztov, bir az yeyin,
Görübsünüz mənə deyin,
Mənimkilər hayandadır?
Qadın
Yorub məni uzaq yollar,
Sıx meşələr, uca yallar,
Əl yetirin, ay oğullar.
Mənimkilər hayandadır?
***
-Burdan gəlib keçən çoxdur,
Qal bizimlə yorğun ovçu.
Özulürsən ayaq üstə
Qal bizimlə yorğun ovçu.
Bu yerlərin gül bitimi,
Öz oxşayan yel ötümü,
Bal havası, su qurtumu,
Qal bizimlə yorğun ovçu.
Doğmaların tapılınca,
Doğma olluq sənə bunca.
Dincələrsən lap doyunca,
Qal bizimlə yorğun ovçu.
***
Yorğun ovçu diz qatdadı,
Baş söykədi qayalığa.
Ürəyindən bir ah qopdu,
Baş söykədi qayalığa.
Qurşağını beldən açdı.
Payasını yerə sancdı,
Həm yorğundu, həm də acdı,
Baş söykədi qayalığa.
Bir qız gəldi yüngülayaq,
Çöhrədodaq, almayanaq,
Diz qatdadı ovçusayaq
Baş söykədi qayalığa.
(Davamı var)
Hazırladı və
təqdim etdi:
Elçin
MƏMMƏDLİ
Təzadlar.-
2014.- 9 oktyabr.- S.11.