ATA

 

(poema-epos)

Söhrab Tahirin iri həcmli “Ata” poema-eposu xalqımızın bizim eradan əvvəl olan tarixini, adət-ənənəsini, məişətini və s. özündə əks etdirir. Tarixi sənədlər, Azərbaycanın və bir çox xarici ölkələrin arxiv materiallları əsasında 14 ilə yazılib, tamamlanmış bu poema-epos xalqımızın varlığını dananlara, Azərbaycanın dövlətçilik ənənəsinin olmadığını deyən düşmənlərimizə çox tutarlı bir cavabdr. Ona görə də “Təzadlar” olaraq Xalq şairi, “Şöhrət” ordenli Söhrab Tahirin “Ata” poema-eposunu hissə-hissə dərc etmək qərarına gəldik. İnanırıq ki, ürəyi həmişə vətən eşqi ilə döyünən hər bir kəs bu poema-eposu sevə-sevə oxuyacaq.

(Əvvəli ötən saylarda)

 

***

- Gözəl, baxma üst-başıma,

Dəmirdözdü qurd dərisi.

Bu geyimdən güc alıram,

Dəmirdözdü qurd dərisi.

 

Həm yüngüldür, həm də isti,

Sudan sərin, oddan iti,

Yaralanmır dərim, ətim

Dəmirdözdü qurd dərisi.

 

Burumları ötürəcək.

Güc, qorxmazlıq gətirəcək,

Hər çəkimi götürəcək,

Dəmirdözdü qurd dərisi.

***

Qurd döşünü əmmişəm mən,

Süd dirriyin anasıdır.

Döşüm vurumbatmaz olub

Süd dirriyin anasıdır.

 

Balaları lapdan ölüb,

Gəlib mənə ana olub,

Qolum qurtdan güc-hey alıb

Süd dirriyin anasıdır.

 

Dartımlarım qatdam-qatdam,

Qollarımda dəri xalta.

Məni. tutmur biçaq, balta

Süd dirriyin anasıdır.

***

- Söylə, kimsən, kimlərdənsən

Məni yoldan qoyan gözəl.

Özüyola, başaşağı,

Məni yoldan qoyan gözəl.

 

Bir az küsgün, bir az solğun,

Sözü ipək, dili çılğın,

Baxış quzu, gözü dalğın

Məni yoldan qoyan gözəl.

 

Gəl bir yerdə yola çıxaq,

Bu dağlardan uzaqlaşaq,

Sən bir çiçək, mən bir bulaq

Məni yoldan qoyan gözəl.

***

- Mən bir qızam, güclü, göyçək

Ancaq üzüm gülməmişdir.

Atam, anam olub, nəsə

Ancaq üzüm gülməmişdir.

 

Quş ovunda başbilənəm,

Öz ovumu dörd bölənəm,

Öl desələr mən ölənəm

Ancaq üzüm gülməmişdir.

 

Bu yaz günü səni gördüm

İsinmişdim, könül verdim,

Kölgən mənə qanad gərdi

Ancaq üzüm gülməmişdir.

 

***

- Ay tutqunum, ay solğunum,

Mənim kimi dalqın olma.

Mən də səni istəyirəm

Mənim kimi dalğın olma.

 

Çıxaq çayın o tayına,

Qarışaq qurd-quş hayına.

Baxım o bəstə boyuna,

Mənim kimi dalğın olma.

Bəyənmişəm qulluğunu,

Hər qayğını, qılığını,

Yama mənim sınığımı,

Mənim kimi dalğın olma.

 

***

Qışı qaldı bu yerlərdə,

Doğdu ona doğmalaşdı.

Örəyini açdı ona,

Doğdu ona doğmalaşdı.

Çox danışdı hərdən-birdən,

Orda qalan o yerlərdən.

Gülüşdülər onlar hərdən,

Doğdu ona doğmalaşdı.

 

İsinişdi qayğılara,

Qartallara, qırğılara.

Sorğu oldu sorğulara,

Doğdu ona doğmalaşdı.

 

***

İki könlü bir eyləyir,

Hərdən-birdən isinişmək.

Sevgidən də güclü olur,

Hərdən-birdən isinişmək.

 

Sevgi odsa, o, işıqdır,

Ondan, bundan qarışıqdır.

Evdə, çöldə yaraşıqdır,

Hərdən-birdən isinişmək.

 

İsinişdi, gözəl olur,

İlk sevgiyə özəl olur.

Hərdən yaşı yüz il olur,

Hərdən-birdən isinişmək.

 

Qayaquş söylənci

 

Başı qarlı sıra dağlar

Nə ucadır, nə qorxulu.

Qayalarda quş yuvası

Nə ucadır, nə qorxulu.

 

Qı?ıldayıb çaylar keçir,

Boz buludlar pərçim-pərçim.

Qapqaranlıq meşə içi

Nə ucadır, nə qorxulu.

 

Göydə quşlar enli, iri,

Qartal udur diri-diri,

Kölgələri örtür yeri,

Nə ucadır, nə qorxulu.

***

 

-Doğdum, bunlar dağdı, nədi,

Bu boyda quş görməmişəm.

Hər qanadı boylu ağac

Bu boyda quş görməmişəm.

 

Kəl ovuna çıxdıq, ancaq

Quşlar bizi ovlayacaq,

Əyri dimdik, dəmir caynaq,

Bu boyda quş görməmişəm.

 

Bəs eləyər bizə biri,

Qoyun udur diri-diri,

Quş görmüşəm kəldən iri,

Bu boyda quş görməmişəm.

 

***

-Gücər, bunlar dilbiləndir,

Gündüz quşdur, gecə adam.

Min illərdir bu yerlərdə

Gündüz quşdur, gecə adam.

 

Çay daşıdır darıları,

Cüt qayalıq Tanrıları,

Qaraları, sarıları

Gündüz quşdur, gecə adam.

 

Bizdən neçə qız qapıblar,

Oba yıxıb, ev çapıblar,

O qızları dul tapıblar

Gündüz quşdur, gecə adam.

 

***

Nə güclüsən, Görgör* baba,

Qapalısan, dolambacsan.

Döşün dolu, daşın susqun,

Qapalısan, dolambacsan.

 

Təbiət

Sözlü qalıb çayın, gölün,

Açılmayıb hələ dilin,

Dağın, daşın, suyun, yelin,

Qapalısan, dolambacsan.

 

Quşlarından qanad qapım,

Ocağında dinclik tapım,

Buludunu minib çapım,

Qapalısan, dolambacsan.

***

- Hara uçub gedirsiniz,

Yer sonevdir* quşlara da.

Enin, gəlin döşləşməyə

Yer sonevdir quşlara da.

 

Ucalıqlar sizə qalsın,

Yer-yurdunuz geniş olsun,

Bulud keçsin, çən yarılsın,

Yer sonevdir quşlara da.

 

Mənə bir cüt qanad verin,

Uçum sizlə sizdən bəri,

Görüm harda qalıb yerim,

Yer sonevdir quşlara da.

***

- Doğmalarım görünürmü,

Adam dili bilən quşlar?

Yoldadırlar yoxsa darda,

Adam dili bilən quşlar?

 

Qanad çalın, gəlib keçin,

Yolda tükü tükdən seçin,

Qayalıqdan uçun, keçin

Adam dili bilən quşlar.

 

Qəbir

Biri doğdu, biri bığlı,

Dallarında körpə bağlı

Onlar üçün könlüm dağlı,

Adam dili bilən quşlar.

***

- Adam yeyən qanadlıyam,

Gündüz quşam, gecə adam.

Yırtıb yedim çox ovçunu,

Gündüz quşam, gecə adam.

 

Parçalaram ikinizi,

Yuxanızı, bərkinizi,

Dağıdaram tükünüzü,

Gündüz quşam, gecə adam.

 

Gəmirərəm qayanı da,

Əlindəki payanı da,

O yanı da, bu yanı da

Gündüz quşam, gecə adam.

***

Ovçu vurdu payasını

Enən quşun gövdəsinə.

İti paya yara atdı

Enən quşun gövdəsinə.

 

O yıxıldı, yenə durdu,

Çəngələşmə quşu yordu,

Bir də çəkdi, bir də vurdu

Enən quşun gövdəsinə.

Quşun döşü dərin yara,

O çırpıldı qayalara,

Qalxıb mindi o bu ara

Enən quşun gövdəsinə.

 

***

O görmədi başqa quşu,

Quş şığıyıb aldı onu.

Qanadıyla vurdu yıxdı.

Quş şığıyıb aldı onu.

Boz buludlar paralandı,

Gücər aşdı yaralandı,

Doğdu qaçıb aralandı,

Quş şığıyıb aldı onu.

 

Ovçu ovun caynağında,

Qanlı ölüm ayağında,

Son sözləri dodağında

Quş şığıyıb aldı onu.

***

- Özuyolam, quş olaram,

Qayıdaram yuvamıza.

Səni burda tək qoymaram,

Qayıdaram yuvamıza.

 

Ölsəm, quşa yem olaram,

Qalsam, burda yurd salaram,

Son günümdən gün alaram,

Qayıdaram yuvamıza.

 

Balamızı doğub böyüt,

Südün dadlı, sözün öyüd,

De, gözləsin məni iyid,

Qayıdaram yuvamıza.

***

Quş baş vurdu buludlara,

- Nə deyirdin ovçu oğlan?

Dartışdırdı, sıxışdırdı,

- Nə deyirdin, ovçu oğlan?

 

- Quş olsam da dil bilənəm,

Çağırsalar, mən gələnəm,

Öl desələr, mən ölənəm,

Nə deyirdin ovçu oğlan?

 

Hər adamın bir olmuşu,

Yerimizdən qovulmuşuq,

Gəzə-gəzə quş olmuşuq,

Nə deyirdin ovçu oğlan?

***

Öldürdüyün o quş ki var,

O quşların başçısıydı,

Bizi didib dağıdırdı,

O quşların başçısıydı.

 

Qaynağında qaya gücü,

Dimdiyinin iti ucu,

Gözü qızğın, dili acı,

O quşların başçısıydı.

 

Nə yaxşı ki, onu vurdun,

Vurub qaya döşün yardın,

Ölümünü gendən gördüm,

O quşların başçısıydı.

***

İnnən belə mən arxanam,

Sənsən mənim başbilənim.

Nə istəsən eləyərəm,

Sənsən mənim başbılənim.

 

Hara getsəm, harda olsam,

Hansı yerdə yuva salsam,

Dara düşsəm, darda qalsam,

Sənsən mənim başbilənim.

 

Yuvam sənə yuva olsun,

Döşün arxam, qayam olsun,

Sözün mənə hayan olsun,

Sənsən mənim başbilənim.

***

Ovçu oğlan inanmadı,

Bu, quş ola, yoxsa adam.

Ha qışqırdı, ha vurnuxdu,

Bu, quş ola, yoxsa adam.

 

Quş az getdi, quş çox getdi,

Yerdəkilər gözdən itdi,

Buludları dəlib ötdü

Bu, quş ola, yoxsa adam.

 

Çaylar qıvrım, yollar yorğun,

Ağ buludlar səpik, dalğın,

Uçub keçdi neçə dağı,

Bu, quş ola, yoxsa adam.

 

***

Doğdu yerdən haraylandı,

- Quşlar, bizi ayırmayın,

Biz bir yerdə iki yoluq,

Quşlar, bizi ayırmayın.

 

Yollar onu atıb, tutub,

İçimizə istək qatıb,

Mənə çağa yükü çatıb,

Quşlar bizi ayırmayın,

 

O, ərimdir, iyid, ərən,

O olmasa neynəyərəm,

Yanıb-yanıb göynəyərəm,

Quşlar bizi ayırmayın.

 

***

-Gözlə, gözlə, ayrılanım

Könül vermə ayrılığa.

Dözərliyə bir sınaq ol,

Könül vermə ayrılığa.

 

Dediyinə uyma onun,

Toy tutsa da sayma onu,

Yaxınına qoyma onu

Könül vermə ayrılığa.

 

Sarısını üzündə gör,

Ölümünü dözümdə gör,

Östünlüyü özündə gör,

Könül vermə ayrılığa.

 

***

- Məni gözlə, gələcəyəm,

Hər gedişin gəlişi var.

Ötsə min il getməyimdən,

Hər gedişin gəlişi var.

 

- Ovçu, qalma burda qışa,

Yoxsa dəyər oxun daşa,

O qız duldur ölən quşa,

Hər gedişin gəlişi var.

 

- İnanmaram sənə, qancıl,

Burax məni əl-qol açım,

Belə demə acı-acı,

Hər gedişin gəlişi var.

 

***

Söz çatmadı Qayaquşa

Caynağında yem apardı.

Qaplan kimi nərildədi,

Caynağında yem apardı.

 

Hər yarğanın dibi yuva,

Yad quşları qova-qova

Ovçunu dəndərdi ova,

Caynağında yem apardı.

 

“Bu quş görən hara qonar,

Məni çəkər qızıl qana”,

Yox, dəymədi ovçu ona,

Caynağında yem apardı.

 

***

Çil qaranlıq gecə düşdü,

Quş çevrilib bir qız oldu.

Ulduzların işığında,

Quş çevrilib bir qız oldu.

 

Beli incə, boyu uca

Bu nə işdir, nə oyuncaq,

Gözgörəki bir tapmaca,

Quş çevrilib bir qız oldu.

 

Tük qalmışdı quş belində

Pipiyində, kəkilində.

Danışırdı öz dilində

Quş çevrilib bir qız oldu.

(Davamı var)

Hazırladı və təqdim etdi:

 

Elçin MƏMMƏDLİ

Təzadlar.- 2014.- 11 oktyabr.- S.11.