ATA
(poema-epos)
Söhrab Tahirin iri həcmli “Ata” poema-eposu xalqımızın bizim eradan əvvəl olan tarixini, adət-ənənəsini, məişətini və s. özündə əks etdirir. Tarixi sənədlər, Azərbaycanın və bir çox xarici ölkələrin arxiv materiallları əsasında 14 ilə yazılib, tamamlanmış bu poema-epos xalqımızın varlığını dananlara, Azərbaycanın dövlətçilik ənənəsinin olmadığını deyən düşmənlərimizə çox tutarlı bir cavabdr. Ona görə də “Təzadlar” olaraq Xalq şairi, “Şöhrət” ordenli Söhrab Tahirin “Ata” poema-eposunu hissə-hissə dərc etmək qərarına gəldik. İnanırıq ki, ürəyi həmişə vətən eşqi ilə döyünən hər bir kəs bu poema-eposu sevə-sevə oxuyacaq.
(Əvvəli ötən saylarda)
***
-Ey qanadı qayalarca,
Sən hayana hara belə?
Gəldim
ovda ova döndüm,
Sən haraya hara belə?
Bu
dağların qanadı mən,
Qayaqanad
inadı mən,
Çirvələrin
Qa? adı mən,
Sən haraya hara belə?
Burda
quşdur hamı bizdə,
Dağlar
bizim kölgəmizdə,
Gəlib
keçib ölkəmizdən
Sən haraya hara belə?
***
- Mən
Güneydən yol gəlirəm,
Öz dillimi axtarıram.
Düzən,
meşə, dağ yolunda,
Öz dillimi axtarıram.
Östlərində
dəri geyim,
Bir az teztov, bir az yeyin,
Barmaq
sayda, ta nə deyim,
Öz dillimi axtarıram.
Bu
dağların yolu dardır,
Ucalıqlar
buzdur, qardır,
Hələ
çox-çox yolum vardır,
Öz dillimi axtarıram.
***
-Biz də
doğma itirmişik,
Min ildir ki, axtarırıq.
Belimizdə
tük göyərib,
Min ildir ki, axtarırıq.
Yelçəkəndən,
yeləsən,
Su
qızandan buz kəsənə,
Yol
düzünə, yol tərsinə
Min ildir ki, axtarırıq.
Qanad
aldıq qartallardan,
Uçar
olduq sərt yallarda,
Dik
yollarda, düz yollarda
Min ildir
ki, axtarırıq,
***
-Qancılımız
adamlaradır,
Bizdən qorxub qaçır onlar.
Doğduları
gözəl-göyçək,
Bizdən qorxub qaçır onlar.
Daş
atırlar, ov vururlar,
İlişgənli
ip qururlar,
Usanırlar,
yorulurlar,
Bizdən qorxub qaçır onlar.
Adamıydıq,
quşlaşmışıq,
Daşa
qonub daşlaşmışıq,
Adamlarla
tuşlaşmışıq,
Bizdən qorxub qaçır onlar.
***
- Gedək
mənlə, adamcıl quş,
Tapaq itkin doğmaları.
Mənimkilər,
səninkilər,
Tapaq itkin
doğmaları .
Mən də
dönüb bir quş olum,
Qanadlansın
qoşa qolum,
Araşdıraq
yalı-yolu,
Tapaq tkin doğmaları.
Qolumdan
tut quş qardaşım,
Biz üz
tutaq yelə qarşı,
Gedək,
gəzək cüt-yanaşı,
Tapaq tkin doğmaları.
***
Daşlar
qopub zirvələrdən,
Qanadlanıb uçar olub.
Dilək,
istək, qoşa bacı,
Qanadlanıb uçar olub.
Bir az sevgi, bir az duyğu,
Bir az danlaq, bir az qayğı,
Olub
qartal, çalı qırğı,
Qanadlanıb uçar olub.
O ürəkdir,
göydə uçar,
O
uyğudur, qanad açar,
Düşəncədə
uçarlıq var,
Qanadlanıb uçar olub.
***
- Qurd
döşünü əmmişəm mən,
Süd dirriyin anasıdır.
Döşüm
vurumbatmaz, olub,
Süd dirriyin anasıdır.
Məni
doğan ana ölüb,
Bir qurd mənə
ana olub,
Gücüm
ondan dözüm alıb,
Süd dirriyin anasıdır.
Dartımlarım
qatdam-qatdam,
Qollarımda
dəri xalta,
Məni
tutmur biçaq, balta,
Süd dirriyin anasıdır.
***
Qurd dərisi
oxbatmazdır,
Dəmirdözdü
qurd dərisi:
Mən də
ondan guç almışam,
Dəmirdözdü qurd dərisi.
Həm
yüngüldur, həm də isti,
Sudan
oynaq, oddan iti,
Yaralanmır
dərim, ətim,
Dəmirdözdü qurd dərisi.
Durumları
ötürür o,
Güc,
qorxmazlıq gətirir o,
Hər
çəkimi götürür o,
Dəmirdözdü qurd dərisi.
***
Öç
ay qaldı zirvələrdə,
Lələklənər burda daş da.
Qol yelləndi,
qanad açdı,
Lələklənər burda daş da.
Daşlar
boylan-boylan baxır,
Yerə
yol yox, göyə cığır,
Göydən
bura ulduz yağır,
Lələklənər burda daş da.
Haradadır
Qayaquşum,
Quş
boyuna mahnı qoşum,
Adam kimi
gözü-qaşı,
Lələklənər burda daş da.
***
- Gözəl,
məni yerə endir,
Sevgi səndən,
sevmək məndən,
Gedək
tapaq doğmamızı,
Sevgi səndən, sevmək məndən.
Gündüz
quşsan gecə qadın,
Heç
bilmirəm nədir, adın,
Uçaq,
gedək burdan, haydı,
Sevgi səndən, sevmək məndən.
Gəl,
bağlaşaq, biz and içək,
Birgə
uçub bir yol keçək,
Yeri
alın yolu seçək,
Sevgi səndən, sevmək məndən.
***
Uzaq yollar
yol göstərdi,
Qayaquşa
yolyorana,
Qalan
quşlar baş əydilər
Qayaquşa, yolyorana.
Quş
onu tərkinə aldı,
Dağlar
üstən qanad çaldı,
Göllər,
çaylar güzgü oldu,
Qayaquşa, yolyorana.
Oba,
meşə, dağ, uçurum,
Cığır
yollar burum-burum,
Bulud dedi,
bəsdir, durun
Qayaquşa, yolyorana.
***
Çox
getdilər, az getdilər,
Göydə, yerdə bağlaşanlar.
Dolaq yolu
düz keçdilər
Göydə, yerdə bağlaşanlar.
Bir yol
qanad gərmədilər,
Hər
obaya girmədilər,
Bir tərpəniş
görmədilər
Göydə, yerdə bağlaşanlar.
Öşüdülər
ayazlardan,
Yaz
qışlarda, qış yazlarda,
Dənizləşən
axmazlarda,
Göydə, yerdə bağlaşanlar.
***
Yumaq
bulud, çəkil yoldan,
Gözü yolda qalanım var.
Ulu
Tanrı, yardım elə
Gözü yolda qalanım var.
Qayaquşum,
uç, yorulma,
Gündən
isti, al, qovrulma,
Məndən
daha sən ayrılma,
Gözü yolda qalanım var.
Ucalıqlar
əlçatmazdır,
Quşqonmaz
yer daştutmazdır,
Gedək,
əynim oxbatmazdır,
Gözü yolda qalanım var.
***
- Bərk-bərk
otur qu tərkimdə,
Bərkə çəkib bizi yollar.
Yorulmayaq
dağda-daşda
Bərkə çəkib bizi yollar.
Uçaq,
bir də yorulmayaq,
Buza
dönüb qırılmayaq,
Yerə-göyə
sovrulmayaq,
Bərkə çəkib bizi yollar.
Biz
taparıq itənləri,
Baş
götürüb gedənləri,
Bu
yollardan ötənləri,
Bərkə çəkib bizi yollar.
***
-Uç
Qayaquş, qadan mənə,
Mən yorulsam, sən yorulma.
Məni
çatdır itginlərə
Mən yorulsam, sən yorulma.
Dən
götürüm, su götürum,
Göydə
sənə yem yetirim,
Qu belində
ot bitirim,
Mən yorulsam, sən yorulma.
Keç
gölləri, keç çayları,
Burum-burum
dolayları,
Ötüb
getsin qış ayları,
Mən yorulsam, sən yorulma.
Təkbuynuzlular
söylənci
Çox
yaşayıb, çox qocalıb
Yaranışla
yer çevrəsi,
Çox
yolçunu yolda qoyub
Yaranışla yer çevrəsi.
Ona hər
şey gülünc olub,
Həm
qabarıb, həm dinc olub,
Dolanaraq çoxkünc olub.
Yaranışla, yer çevrəsi.
Gülüb
göydə uçanlara,
Öz-özündən
qaçanlara,
Yer-yer çığır
açanlara,
Yaranışla yer çevrəsi.
***
Yaşıl
dağlar- yastı-yastı,
Bu yerlərin, çəkimi var.
Qanad
saxla, Qayaquşum,
Bu yerlərin çəkimi var.
Deyən doğmam burdan keçib.
Yurd
salmağa yuva seçib
Burda olub,
burdan köçüb
Bu yerlərin çəkimi var.
Deyir
meşə xışıltısı,
Ağ
quşların pırıltısı,
Örəyimin
pıçıltısı,
Bu yerlərin çəkimi var.
***
Ovçu
gəlib qondu yerə
Qayaquşun qanadında.
Görən
hara gəlib çıxıb
Qayaquşun qanadında.
Doğma
yerlər harda qaldı,
Bunu
quşdan soraq aldı,
Hardan hara
cığır saldı
Qayaquşun qanadında.
Bura hara
olan yerdir,
İtginlərdən
çəkim gürdüm,
Göylər
ona haray verdi
Qayaquşun qanadında.
***
Təkbuynuzlu
kəl naxırı,
Güllu yalda, yaşıl döşdə.
Gələzdənir
bir-birinə
Güllü yalda, yaşıl döşdə.
Qırğıları,
quzqunları,
Qışqırışma
qırğınları,
Göz bərəldir
çılğınları,
Güllü yalda, yaşıl döşdə.
Neçə
ağac sallaq qalıb,
Biri
çinar, biri palıd,
Xırda
quşlar bulud-bulud,
Güllü yalda, yaşıl döşdə.
***
-Mən
dönürəm öz yurduma,
Ovçu qardaş, sağlıqla qal.
Gedim
çatım öz yuvama,
Ovçu qardaş, sağlıqla qal.
Doğulmuşam
Bulud-quşdan,
Ayrılmışam
körpə yaşdan,
Dən
tapmışam dağda-daşda,
Ovçu qardaş, sağlıqla qal.
Bulud-quşu
görsən, görüş,
O
anamdır, məni soruş,
Tanımasa
sözü dəyiş,
Ovçu qardaş, sağlıqla qal.
***
-Getmə,
getmə, Qayaquşum,
Getsən burda təklənərəm.
Öyrənmişəm
sənə artıq,
Getsən burda təklənərəm.
Bu
yolların burumu çox,
Burumların
yorumu çox,
Ölümü
çox, qırımı çox,
Getsən burda təklənərəm.
Göz
gördükcə yaşıl çöldür,
Axar-axmaz
çaydır, göldür,
Bataqlıqdır,
qara gildir,
Getsən burda təklənərəm.
***
Gözü
qızıq kəl sıçradı
Ötənlərə kələzdəndi.
Yaxın
gəlib buynuz atdı,
Ötənlərə kələzləndi.
Ovçu
yerə dığırlandı,
Gözlərində
göy ?ırlandı,
Kəl ?ınxırdı,
ayğırlandı,
Ötənlərə kələzdəndi.
Ovçu
onu balaqladı,
Qıçlarını
qucaqladı,
Kəl
yıxıldı oynaqladı,
Ötənlərə kələzdəndi.
***
Gücər
burdu buynuzunu,
- Kəl,
boynunu sındıraram.
Bir də
burdu, bir də yıxdı,
Kəl, boynunu sındıraram.
Bu yerlərdə
qonağıq biz,
Yol
yolçusu hər ikimiz,
Səndən
üstün tək-təkimiz,
Kəl, boynunu sındıraram.
Bizə
yol ver, keçib gedək,
Bu
kövşəndən, yaldan ötək,
Doğmamızı
tapaq gərək,
Kəl, boynunu sındıraram.
***
Kəl
böyürdü, kəl ağnadı,
“Məni öldürmə, öldürmə”.
Çölə
düşdü böyürtüsü,
“Məni öldürmə, öldürmə”.
Bu yerlərin
düzü dedi,
Kəl elə
bil özü dedi,
Dili,
üzü-gözü dedi,
“Məni öldürmə, öldürmə”.
Bunu
görüb kəllər busdu,
Budaqlarda quşlar susdu.
Dağ-daş,
meşə qulaq asdı,
“Məni öldürmə, öldürmə”.
***
Güc
ver dözüm, bu duruşa,
Göy
Tanrısı, güc ver mənə
Kəli
basım, yolu keçim,
Göy
Tanrısı, güc ver mənə.
Qoyma burda
mən yem olum
Enmə
dizim, sınma qolum,
Düyünlənmə,
açıl, yolum,
Göy
Tanrısı, güc ver mənə.
Uzaq yollar
gilinciyəm,
Öz
özümün gülüncüyəm,
Yorğunluğun
öyrənciyəm,
Göy
Tanrısı, güc ver mənə.
***
Bir səs
gəldi dağdan-daşdan,
Bu yerlərdən keçməz olmaz.
Yollar
dedi, yallar dedi,
Bu yerlərdən keçmək olmaz.
Kəllər
ürküb buynuzlaşdı,
Qurdlar
qızıb quduzlaşdı,
Quyruqları
toppuzlaşdı,
Bu yerlərdən keçmək olmaz.
Quşum,
qayıt gəl dağına,
Tək
qalmışın sorağına,
Al Gücəri
caynağına,
Bu yerlərdən keçmək olmaz.
***
Qılınc
beldə, paya əldə,
Neçə kəli yıxdı Gücər.
Gah
arxadan, gah böyürdən
Neçə kəli yıxdı Gücər.
Yer titrədi
nəriltidən,
Meşə,
ağac kişnərtidən,
Qanlı,
boğuq bəyirtidən
Neçə kəli yıxdı Gücər.
O batarkən
qan gölünə,
Sıçradı
quşun belinə,
Quş
çevrildi dağ yelinə
Neçə kəli yıxdı Gücər.
(Davamı
var)
Hazırladı və təqdim etdi:
Elçin MƏMMƏDLİ
Təzadlar.- 2014.- 14 oktyabr.- S.11.