ATA

 

(poema-epos)

 

Söhrab Tahirin iri həcmli “Ata” poema-eposu xalqımızın bizim eradan əvvəl olan tarixini, adət-ənənəsini, məişətini və s. özündə əks etdirir. Tarixi sənədlər, Azərbaycanın və bir çox xarici ölkələrin arxiv materiallları əsasında 14 ilə yazılib, tamamlanmış bu poema-epos xalqımızın varlığını dananlara, Azərbaycanın dövlətçilik ənənəsinin olmadığını deyən düşmənlərimizə çox tutarlı bir cavabdr. Ona görə də “Təzadlar” olaraq Xalq şairi, “Şöhrət” ordenli Söhrab Tahirin “Ata” poema-eposunu hissə-hissə dərc etmək qərarına gəldik. İnanırıq ki, ürəyi həmişə vətən eşqi ilə döyünən hər bir kəs bu poema-eposu sevə-sevə oxuyacaq.

(Əvvəli ötən saylarda)

 

 

***

Kəllər baxdı gözü qanlı,

Uçan quşdur, ya qayadır.

Qurdlar, quşlar, buynuzlular,

Uçan quşdur, ya qayadır.

 

Qanadlılar duruxdular,

Buynuzlular vurnuxdular,

Naxırlaşıb karıxdılar,

Uçan quşdur, ya qayadır.

 

Göyün yaylıq silgiləri,

Bulud-bulud hörgüləri,

Dedi axmaz güzgüləri,

Uçan quşdur, ya qayadır.

 

***

- Qayaquşum, dözüm göstər,

Miniyim yox, dayağım ol.

Məni çatdır itginlərə,

Miniyim yox, dayağım ol.

 

Gedək gəzək yurd-yuvanı,

Hər düşərgə, hər obanı,

Alım sənin quş qadanı,

Miniyim yox, dayağım ol.

 

Uç buluddan, yeldən iti,

Səs eşitsən, ya hənirti,

Məni tezcə ora yetir,

Miniyim yox, dayağım ol.

***

 

“- Ay dağlardan o yanlarım,

Məni yada salan varmı?

Anam, atam, bacılarım,

Məni yada salan varmı?

 

Ay bulaqlar, ay yamaclar,

Qaqqıldaşan çil turaclar,

Dağ gövdəli göy ağaclar ,

Məni yada salan varmı?

 

Külək, çap get çapa-çapa,

Göz yaşımı götür apar,

Gör mənimlə toxdaq tapan,

Məni yada salan varmı”?

 

***

- Ay buludlar, hardan belə?

Yorta-yorta uçursunuz.

Yükünüzdə qarla yağış,

Yorta-yorta uçursunuz.

 

Geyimiz yox, yeyimiz yox,

Diliniz yox, deyimiz yox,

Bir bucaqda eviniz yox,

Yorta-yorta uçursunuz.

 

Dönübsünüz yel quşuna,

Hara gəldi özxoşuna,

Enişinə, yoxuşuna

Yorta-yorta uçursunuz.

 

***

Yolun iki ayrıcı var,

Çatdırandır, ayırandır.

Yol yolçunun ayaq izi

Çatdırandır, ayırandır.

 

Ayrılığı, görüşü var,

Dağa-daşa yürüşü var,

Yoxuş-yoxuş yerişi var,

Çatdırandır, ayırandır.

Səni ordan bura atır,

Yavaş gedən yurda çatır,

Yol diləyin kəhər atı,

Çatdırandır, ayırandır.

 

***

Sudur, oddur, yaydır, qışdır,

Buz ürəyim, odlu başım.

Məni çəkir sonsuzluğa,

Buz ürəyim, odlu başım.

 

***

Bir-birinə yapışmayır,

Yaxalaşır, çarpışmayır,

Çətinlikdə qarpışmayır

Buz ürəyim, odlu başım.

 

Pıçıltısı, sözü boldur,

Bir varlıqda iki yoldur,

Biri sağdır, biri soldur

Buz ürəyim, odlu başım.

 

***

Gecə-gündüz bacı-qardaş,

Biri gəlir, biri gedir.

Odlu Günəş, sozaran ay

Biri gəlir, biri gedir.

 

Südyolunun qoşa gözü,

Yerin-göyün iki üzü,

Gəlişinin geci, tezi,

Biri gəlir, biri gedir.

 

Qardaş çıxır, bacı batır,

Gündə bir il yaşı artır,

Gün oyadır, ay yatırır

Biri gəlir, biri gedir.

***

Bir düzəndən keçirdilər,

Daş atdılar Qayaquşa.

Hay saldılar, hoy dedilər,

Daş atdılar Qayaquşa.

 

Qorxaqları, ürkəkləri,

Dişiləri, erkəkləri,

Əlsiz-dilsiz kövrəkləri,

Daş atdılar Qayaquşa.

 

Əllərində yoğun paya,

Güc verdilər hay-haraya,

Tökülüşüb çölə-çaya,

Daş atdılar Qayaquşa.

 

***

Yekəbaşdır, içiboşdur

Özgəsinə daş atanlar.

Özü daşdır, özü daşdır,

Özgəsinə daş atanlar.

 

İtə dönüb itlənəcək,

Qurdla, quşla cütlənəcək,

Daşlar kimi lütlənəcək

Özgəsinə daş atanlar.

 

Daşı yoldan götürərlər,

Keçənləri ötürərlər,

Hər gün bir daş itirərlər

Özgəsinə daş atanlar.

 

***

Daş çatmadı Qayaquşa,

Onlar yerə enmədilər.

Düz getdilər yollarını,

Onlar yerə enmədilər.

 

Haray-həşir, səs-küy, qırğın,

Neçə qızğın, neçə azğın,

Ac idilər, yorğun-arğın,

Onlar yerə enmədilər.

Sovuşdular geniş düzdən,

Altı çaydan, bir dənizdən,

Öç gecədən, üç gündüzdən,

Onlar yerə enmədilər.

 

***

Bir kənd vardır, adamları

Mal dərisi geyənlərdir.

Tuk papaqlı, xəz əlcəkli

Mal dərisi geyənlərdi.

 

Ocaq üstə mahnı qoşan,

Mahnıları dağlar aşan,

Çaylar kimi coşub daşan,

Mal dərisi geyənlərdi.

 

Altlarında at dərisi,

Su ölüsü, ət dirisi,

Həm xırdası, həm irisi,

Mal dərisi geyənlərdir.

 

***

-Mal dərisi geyən qardaş,

Burdan bir köç sovuşubmu?

Qurd dərisi geyimində

Burdan bir köç sovuşubmu?

 

Özlərində soyuq ürkü,

Gözlərində isti-bürkü,

Dillərində qonaq ərki

Burdan bir köç sovuşubmu?

 

Yer axtaran, yuva gəzən,

Qıçlarından yollar bezən,

Dağlar aşan, çaylar üzən,

Burdan bir köç sovuşubmu?

 

***

-Qayaquşla gələn iyid,

Ötən köçü görməmişik.

Mən özüm də bir köçkünəm,

Ötən köçü görməmişik.

 

Qovub bizi daş atanlar,

Çöldə-düzdə at yortanlar,

Ay ovçular, ay çobanlar,

Ötən köçü görməmişik.

 

Çox görmüşük yol yortanı,

Daş yükündən yük dartanı,

Tutub burda qan ortanı,

Ötən köçü görməmişik.

 

***

Yaxalaşıb bağıranlar,

O yan, bu yan vuruşurdu.

At otarıb, ot biçənlər

O yan, bu yan vuruşurdu.

 

Qaya əldə, daş sapandda,

Biri yerdə, biri atda,

İki qanlı bir elatda

O yan, bu yan vuruşurdu.

 

Səs tutmuşdu dağı-daşı,

Qan almışdı döşü, başı,

Ölüm, dirim cüt yanaşı,

O yan, bu yan vuruşurdu.

 

***

Gücər düşdü Qayaquşdan,

Bu nə qırğın, nə savaşdır.

Qızmışları harayladı,

Bu nə qırğın, nə savaşdır?

 

-Ölənlərin sayı itib,

Ölçü-biçi, cızıq ötüb

Bu qan-qada, ölüm-itim,

Bu nə qırğın, nə savaşdır?

 

Bir dayanın, əl saxlayın,

Vur deyəni qulaqlayın,

Bir söz deyim, siz yoxlayın,

Bu nə qırğın, nə savaşdır?

***

Qayaquşu görüb hamı

Hamı qorxub əl saxladı.

Qızıxmışlar, karıxmışlar,

Hamı qorxub əl saxladı.

 

Bu nə quşdur, nə biçimdir,

Bu quş nədir, yolçu kimdir?

Ya dirrikdir, ya ölümdür

Hamı qorxub əl saxladı.

 

Gücər çıxdı önlərinə,

Baxdı qanlı günlərinə,

Yüzlərinə, minlərinə,

Hamı qorxub əl saxladı.

 

***

-Mən yolçuyam, ellər, sizi

Barışığa çağırıram,

Adım Gücər, özüm ovçu,

Barışığa çağırıram.

 

Bir dayanın, durun görüm,

Sola geri, sağa geri,

Ağsaqqallar gəlsin, bəri,

Barışığa çağırıram.

 

Hamı güclü, hamı ərən,

Elat olub pərən-pərən,

Sizi ölüb öldürməkdən

Barışığa çağırıram.

 

***

-Ay yol gedən yolçu qardaş,

Bu yan-yövrə bizim yerdir.

Yüz illərdir yurd salmışıq,

Bu yan-yövrə bizim yerdir.

 

Burda mənim soy köklərim,

Dədəmgilin sümükləri,

Dam-daşları, sökükləri,

Bu yan-yövrə bizim yerdir.

 

Bu yerləri çox-çox belə

Qorumuşuq ölə-ölə,

Daldan gələn iti gələr,

Bu yan-yövrə bizim yerdir.

 

***

-Mənim adım Daşdalaşdır,

Bunlar burdan çıxmalıdır.

Bu otlaqlar bizimkidir,

Bunlar burdan çıxmalıdır.

 

Dalaşqanam, vuruşqanam,

Sudan, oddan alışqanam,

Tək torpağa qovuşqanam

Bunlar burdan çıxmalıdır.

 

Bu otlağın yiyəsiyəm,

Ot, tayası, pəyəsiyəm,

Gücün iti tiyəsiyəm,

Bunlar burdan çıxmalıdır.

 

***

-Sən dalaşqan, mən vuruşqan,

Gəl, güləşək, güc yoxlayaq.

Çox da ölçmə əl-qolunu,

Gəl, güləşək, güc yoxlayaq.

 

Bassan məni, bağla götür,

Basıldınsa geri otur.

Yoxsa burda bir el batır,

Gəl güləşək, güc yoxlayaq.

Ta bir özgə sözüm yoxdur,

Bu yer-yurdda gözüm yoxdur,

Bir qalası izim yoxdur,

Gəl güləşək, güc yoxlayaq.

 

***

Hamı gəldi, qol oynatdı

Güləşəndə iki önər.

Haray, həşir, səs, bağırtı...

Güləşəndə iki ənər.

Hamı dedi, güc bizdədir,

Güc beldədir, güc dizdədir.

Vur qoldadır, vur sözdədir,

Tutaşanda iki önər.

 

Yer şumlandı dizə çatdı,

Diz qatdandı, yerə batdı,

Kol, ot, ağac sınıb yatdı

Tutaşanda iki önər.

 

***

- Dədəm Günəş, əl tut mənə,

Anam torpaq, mənə güc ver.

Bu yerlərdə kimsəsizəm,

Anam torpaq, mənə güc ver.

 

O yoğundur, mənsə arıq

O tərlidir, mənsə yanıq,

Qoyma məni gözüqıpıq

Anam torpaq, mənə güc ver.

 

Mən yıxılsam düzlər sınar,

Əyri düzü basıq sanar,

Mən də yannam, düz də yanar,

Anam torpaq, mənə güc ver.

 

***

Bir güc duydu qollarında

Qurd dərisi geyən oğlan.

Daşdalaşı süpürrədi

Qurd dərisi geyən oğlan.

 

Qurşağını tutub sıxdı,

Burub onu yerə yıxdı,

Cumub döşü üstə çıxdı,

Qurd dərisi geyən oğlan.

 

Sonra qalxdı, durdu geri,

Daşlaşdan bir az bəri,

Diz qatdadı, öpdü yeri,

Qurd dərisi geyən oğlan.

***

-Anam torpaq, öpüm səni,

Gücü mənə sən vermisən.

Mənim dadım-duzum sənsən,

Güçü mənə sən vermisən.

 

Səni duydum ürəyimdə,

Dizim, qolum, dirsəyimdə,

Yapışmışam ətəyindən,

Gücü mənə sən vermisən.

 

Anam, Tanrım, damarımsan,

Təpərimsən, taparımsan,

Yolum, yalım, çaparımsan,

Gücü mənə sən vermisən.

 

***

-Ey Tanrılar, uca göylər,

Güc veribsən, yatım da ver,

Ulduz çıxıb, ay sozarır,

Güc veribsən, yatım da ver.

 

Burda güclü yerböləndir,

Ağsaqqaldır, başbiləndir,

Başçı kimdir, güc gələndir,

Güc veribsən, yatım da ver.

 

Gücün vuran güclü qolu,

Yan-yövrəsi varla dolu,

Çox ağırdır onun yolu

Güc veribsən, yatım da ver.

(Davamı var)

Hazırladı və təqdim etdi:

 

Elçin MƏMMƏDLİ

Təzadlar.- 2014.- 16 oktyabr.- S.11.