ATA (poema-epos)

Söhrab Tahir: “Bu poema-eposu Azərbaycan Respublikasının Milli Ordusuna və onun Ali Baş Komandanı Respublika Prezidenti İlham Heydər oğlu Əliyev cənablarına ithaf edirəm

Söhrab Tahirin iri həcmli “Ata” poema-eposu xalqımızın bizim eradan əvvəl olan tarixini, adət-ənənəsini, məişətini və s. özündə əks etdirir. Tarixi sənədlər, Azərbaycanın və bir çox xarici ölkələrin arxiv materiallları əsasında 14 ilə yazılib, tamamlanmış bu poema-epos xalqımızın varlığını dananlara, Azərbaycanın dövlətçilik ənənəsinin olmadığını deyən düşmənlərimizə çox tutarlı bir cavabdr. Ona görə də “Təzadlar” olaraq xalq şairi, “Şöhrət” ordenli Söhrab Tahirin “ “Ata” poema-eposunu hissə-hissə dərc etmək qərarına gəldik. İnanırıq ki, ürəyi həmişə vətən eşqi ilə döyünən hər bir kəs bu poema-eposu sevə-sevə oxuyacaq.

Amma, istəkli oxucular, istərdik poema-eposun dərcindən əvvəl bu sayımızda ünlü şairimiz Söhrab Tahir haqqında Ulu Öndər Heydər Əliyevin, alimlərin, tanınmış yazıçıların, şairlərin. ayrı-ayrı sənət adamlarının və yaxın dostlarının fikirləri ilə sizləri tanış edək.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyev: Şuşada M.P.Vaqifin məqbərəsinin açılışı münasibətilə dahi rəhbərimiz Heydər Əliyevi müşayiət edirdik. Açılış mərasimində S.Rüstəm, M.Dilbazi, B.Vahabzadə və mən şeir oxuduq. Lopa-lopa ağır qar yağırdı. Yığıncaqdakılar H.Əliyevə, şairlərə əl çaldılar, mənə əl çalmadılar. Açılışdan sonra Mərkəzi Komitənin ideoloji katibi H.Həsənov mənə yaxınlaşıb dedi: “Söhrab Tahir, H.Əliyev yoldaş mənə dedi ki, Tahir Söhraba de ki, onun oxuduğu şeir mənim çox xoşuma gəldi” (1978).

Vladimir Qafarov: “Bir çox məşhur şairlər Söhrab Tahirdən poeziyada mübarizliyi, döyüşkənliyi öyrənib. Mən isə ondan “əmi”liyi öyrənmişəm” (1971).

Qabil: “Sənin “Yaxşılıq” əsərini jurnalda verdim, getdi. Bu poeman böyük şöhrət qazanacaq”.

Əbülfəz Hüseyni: “Araz” kinoteatrı qarşısında durmuşduq. Söhbət əsnasında Ə.Hüseyni İsmayıl Cəfərpura çımxıraraq dedi: “Söhrab Tahir məndən də yaxşı yazır, səndən də. Sən kitab oxumursan, götür oxu, gör, düz deyirəm, ya yox” (1965).

Məmməd Araz: 1967-ci ildə Yazıçılar İttifaqında Hüseyn Abbaszadənin otağında qələm dostlarının içində dedi: “Söhrab Tahir, təkcə bu iki misrana görə sənə heykəl düşür:

İki bölünməkdən elə qorxmuşam,

Çöpü də ikiyə bölmərəm daha.”

Aqil Abbas: Bir yas yerində üzünü oturanlara tutub dedi: “Biz yetmişinci illərin Universitet tələbələri iki şairi daha çox oxuyurduq. Onlardan biri Bəxtiyar Vahabzadə idi, ikincisi Söhrab Tahir idi.”

Nəriman Həsənzadə: 1975-ci ildə və sonralar bir neçə dəfə qələm dostlarının içində dedi: “Söhrab Tahir, sən dahisən, sən həm də Pişəvərinin varisisən.”

Əliağa Kürçaylı: O, mənimlə bulvarda üz-üzə gəldi, gözlərimdən öpdü və kövrəlmiş halda dedi: “Jurnalda “Göygöl” şeirini oxudum, ağladım”, Kürçaylı sonra həmin şeirdən bir neçə bəndi əzbər dedi:

Gözümdə bir gilə yaş gətirmişəm

Urmiyə gölündən yadigar sənə”.

O, bir daha mənim gözlərimdən öpdü.

Akademik Bəkir Nəbiyev: AMEA Beynəlxalq İnstitutunun Atatürk adına konfras salonunda məni kənara çəkib dedi: “Söhrab, hər dəfə yazılarınla bizi niyə ağladırsan, biz sənə neyləmişik? Rəhmətlik Firuz Sadıxzadənin vəfatı ilə əlaqədar “Ədəbiyyat qəzeti”ndə essevari yazını oxudum, ağladım.”

Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadə: 1962-ci ildə Yazıçılar İttifaqında söhbət əsnasında deyib: “Mən təzə bir şair tapmışam. Jurnalda şeirlərini oxudum, Arazı gümüş telli saza bənzədib, onu çalır, dərdlərini bəyan edir, adı Söhrab Tahirdir.”

Sabir Rüstəmxanlı: Dəfələrlə söhbət və yazılarında deyib: “Poeziyamızdakı döyüşkənlik, mübarizlik və Təbriz qeyrəti Süleyman Rüstəmdən, Söhrab Tahirdən, Balaş Azəroğludan, Mədinə Gülgündən gəldi.”

Prof. Vaqif Arzumanlı: Rəsmi çıxış və yazılarında deyib: “Azərbaycanın ən böyük və qüdrətli şairləri Söhrab Tahirdən təsirlənib ən yaxşı və mübariz şeirlərini yazıblar. Bunu mən onun haqqında yazdığım monoqrafiyamda elmi cəhətdən sübut etmişəm”.

Rəfiq Zəka: “Söhrab Tahir, xəbərin var ki, Respublikada şəxsiyyətinə və yaradıcılığına ən çox şeir, hətta poemalar həsr olunmuş şair sənsən?”, Rəfiq Zəka sonra əlavə etdi: “Sənin düşmənin yoxdur, bu da mənə görə yaxşı deyil, şairin düşməni olmalıdır.”

Famil Mehdi: Məmməd Araz telefonda, danışıq əsnasında dedi: “Əmi, Famil Mehdi sənin “Mənim yolum” kitabını alıb, oxuyub. Mənə dedi ki, Söhrab Tahirə neçə dəfə zəng vurdum, telefonu götürən olmadı, onu görsən de ki, şeirlərini oxudum, dəhşətə gəldim, mən onu belə bilməzdim. O, heç kəsə bənzəməyən böyük şairdir.”

Anar: Yazıçılar Birliyində 2001-ci ildə Anar məni qonaq olan türk yazıçılarına təqdim edərkən dedi: “Tanış olun, Söhrab Tahirdir, o tay-bu tayın tanınmış şairidir.”

Məmməd Rahim: Moskvada İkiillik Ali Ədəbiyyat kurslarını bitirib Bakıya dönmüşdüm. Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının Rəyasət Heyətinə yaradıcılıq hesabatı verirdim. Mənə ünvanlanan bir neçə xoş söz deyildi. Məmməd Rahim dedi: “Bu Söhrab Tahir indiyə qədər hardaydı. Mən onun şeirlərini mətbuatda görməmişəm, nə radioda, nə televiziyada, bu birdən-birə üzə çıxdı, lap da vaxtında.”

Əlfi Qasımov: “Ulduz” jurnalına getmişdim, Əlfi Qasımov qapını açıb dəhlizə çıxarkən məni qapı dalında gördü, təəccüb etdi, adəti üzrə ucadan dedi: “Söhrab Tahir, sənin redaksiya qapısını təpiklə açan vaxtındır, niyə burada sıxılıb qalıbsan?!”

Əli Tudə: “Sən hamıdan axırda gəldin, ancaq az müddət içində bizimlə bir sırada durdun, hətta Yazıçılar Cəmiyyətimizin sədri də oldun” (1958)

Qılman İlkin: Məni iş yerimdə İsmayıl Şəms vasitəsilə “Azərnəşr”ə, Bədii Şuraya çağırtdırdı. Məni görüb heyrətə gəldi və gülüb, dedi: “Söhrab, şeirlərini “Azadlıq yollarında” almanaxında oxuyub belə təsəvvür etdim ki, sən yaşlı şairsən. Sənin belə cavan olduğunu görüb həm sevindim, həm də təəccüb etdim. Burda oturanlar Bədii Şura üzvləridir. Burada sənə deyirəm, sənin ilk kitabını çap etmək qərarına gəlmişik. Sənə 1 həftə vaxt verirəm, şeirlərini topla, gətir ver İsmayıl Soltana.” (1955)

Cəfər Xəndan: “Söhrab Tahir, sən yaxşı şairsən, ancaq tənbəl tələbəsən, baxmayaraq ki, səni məqaləmdə tərifləmişəm, ancaq imtahanda sənə “3”dən artıq qiymət verməyəcəm”.

Nəbi Xəzri: Rusiyada Azərbaycan ədəbiyyatı günlərində İrkutsk, Anqarsk, Bratsk, Kazan, Ufa, S.Yulayev şəhərlərində yığıncaqlarda məni təqdim edərkən deyirdi: “A teper, slovo predostavlyayetsya natsionalnomu poetu, natsianalnomu qeroyu Yujnomu Azerbaydjana Soxrabu Tairu” ( İndi də söz verilir Cənubi Azərbaycanın milli şairi, milli qəhrəmanı Söhrab Tahirə).

Mən tribunaya gələrkən hamı durub alqışlayırdı. Yığıncaqdan sonra verilən böyük banketlərdə hamı mənə baxır, mən isə hamı kimi çörək yeyə bilmirdim. Bir dəfə Baykalda banketdə Nəbi Xəzri mənə baxıb dedi: “Söhrab, niyə yemirsən?”. Dedim:“Ta milli qəhrəman başqaları kimi basıb yeməz ki.”

Məmməd Araz: Famil Mehdilə söhbət zamanı Məmməd demişdi: “Söhrab Tahir nadir şairdi. Onun şeirləri dəhşətdi”.

Cabir Novruz: “Söhrab Tahir təkcə bizim əmimiz deyil, o, həm də Azərbaycan şeirinin əmisidir”.

Nəriman Həsənzadə: “Söhrab, yazdığın “Ata” poema-eposu ədəbiyyatımızda ədəbi hadisədir”.

Süleyman Rüstəm: Tələbələr arasında Süleyman Rüstəmə yazdığım “Bir ovuc torpaq” şeirim yayılmışdı. Bundan xəbər tutub məni çağırıb soruşdu: “O tayda AzərAzər adlı şair tanıyırsan? Mənə şeir yazıb. Xoşuma gəldi. Əgər AzərAzəri tanıyırsansa, mənim dilimdən ona təşəkkür yaz”.Bir il sonra şeir mənim “Döyüş lövhələri” kitabımda çap olunanda, məni çağırıb, dedi: “AzərAzər sən imişsən ki. Mən də sənin şeirinə cavab yazacağam”. Süleyman Rüstəm mənə bir qəzəl həsr etmişdi.

Xəlil Rza Ulutürk: “Söhrab Tahir, “Vətənlə sevgi arasında” kitabını birnəfəsə oxudum. Sən şeirdə qələm dostlarının hamısını ötübsən, igid” .

Həmid Məmmədzadə: Bakıda N.Nərimanov heykəlinin yanında Abbas Zamanova dedi: “Söhrab Tahir “Yaxşılıq” və “Sağ ol, baba sağ olsun” poemaları ilə bu tayın Şəhriyarıdır”.

Rəşid Təhməzoğlu: Azərbaycan Dövlət Bədən Tərbiyəsi İnstitutunun akt salonunda mənim 75 illik yubiley tədbirində çıxış edib mənə həsr etdiyi şeirini oxumazdan qabaq dedi: “Məmməd Araz, Söhrab Tahir şeir qartalının iki qanadıdır”.

Əlibala Hacızadə: AMEA Ədəbiyyat İnstitutunda akademik Bəkir Nəbiyevin rəhbərliyilə mənim 80 illiyimə həsr olunmuş elmi konfrasda dedi: “Söhrab Tahirlə iş yoldaşıyıq. O, bir sıra cəhətlərilə, xüsusilə nikbinliyi, xoş xasiyyəti, rəftar və davranışı ilə, başlıcası isə özünə məxsus şeir və nəsrilə oxucuların gözündə, demək olar ki, əfsanələşib və bir növ əsatirə çevrilib”.

Akademik Məmmədtağı Cəfərov: Gəncə Kənd Təsərrüfatı Akademiyasında 75 illik yubileyimə həsr olunmuş böyük yığıncağı açarkən dedi: Əziz alimlər və ziyalılar, Türk Dünyasının böyük şairi, xalqımızın o taylı-bu taylı xalq şairi Söhrab Tahir AzərAzərin yubileyinə xoş gəlmisiniz.

Akademik Vasim Məmmədəliyev: Divani-Hikmət Məclisində dedi: Bu günkü məclisin mənası bir də ona görə dərindir ki, burada xalq şairimiz, dahi şairimiz Söhrab Tahir iştirak edir.

Elçin: (Aztv 2011) dedi: Söhrab Tahir Azər Azərə Süleyman Rüstəm də əmi deyirdi. Halbuki o, Söhrab Tahirdən iyirmi neçə yaş böyük idi. Söhrab Tahir biz yazıçı və şairlərin əmisidir. O, şəxsiyyətdir. “Ata” eposu böyük, dəyərli əsərdir.

Fikrət Qoca: Ağdaşda və televiziyadakı çıxışında dedi: Söhrab Tahir böyük şairdir, biz dostuq, aramızdan nəinki Araz, hətta bir qurtum su da keçə bilməz.

Musa Ələkbərli: Şair televiziyada çıxış edərkən (ictimai 2011) dedi: Söhrab Tahirin “Əmanət” romanını oxuyarkən belə qənaətə gəldim ki, bu əsər dünya ədəbiyyatının ən yaxşı əsərləri sırasında dayanmağa layiqdir.

Elçin Məmmədli, “Təzadlar” qəzetinin baş redaktor müavini: Mən 1992-ci ildə könüllü olaraq Qarabağ döyüşlərinə getmişdim. Gedərkən özümlə Söhrab Tahirin 1976-cı ildə yazdığı və 1981-ci ildə çap olunmuş “Döyüş lövhələri” kitabını götürmüşdüm. Bu kitabdan oxuduğum vətənpərvərlik şeirlərinin, xüsusi ilə başdan-ayağa odlu, alovlu misralarla dolu olan “Azərbaycan” poemasının, Qubatlı, Zəngilan, Laçın, Füzuli və Haramı düzündə keçdiyimiz döyüş yollarında komandiri olduğum topçu batareyasının əsgərlərinə vətənə məhəbbət, düşmənə nifrət hissini aşıladığının canlı şahidiyəm. Tariximizin və xalqımızın qanli köynəyindən sıyrılıb çıxan “Azərbaycan” poemasına bir də ona görə minnətdaram ki, 1995-ci ildə bir tədbirdə onu əzbər söyləməyim Söhrab Tahirlə ata-bala kimi yaranan əbədi dostluğumuzun təməlini qoydu.

MÜƏLLİFDƏN

Azərbaycan ədəbiyyatında ən iri həcmli poetik əsər hesab edilən “Ata” poema-eposunu 1991-ci ildən qələmə almağa başlamışam. Azərbaycanın ən qədim şeir forması-qoşma şəklində min il əvvəl Yaxın, Orta, Uzaq Şərq genişliklərində yaşayan, yaradan, dəyişib varlığını və ləyaqətini isbat edən türkdilli qəbilə, tayfa və xalqların, xüsusilə Azərbaycan xalqının eramızın əvvəllərinə qədərki həyat və məişətinin bədii-tarixi lövhələrdə təsvirini əhatə edir. “Ata” sadə xalq danışıq dilində yazıldığı üçün burada demək olar ki, fars və ərəb sözləri işlənməmişdir. Əsərdə Azərbaycan, Orta Asiya, Türkiyə, Rusiya, İran, Ərəb ölkələri, İngiltərə, Almaniya, və s. Avropa alimlərinin tarixi sənədlərə, tarixi həqiqətlərə uyğun fikirləri əsas götürülmüşdür.

Çoxdandır ki, xarici ölkələrdə yaşayan soydaşlarımız xalqımızın varlığı, mənşəyi, yaşadığı ərazi, qədim həyat tərzi, dili və qəhrəmanlıqları ilə maraqlanır, bəziləri isə mənə bu haqda, məktub yazır, bu sahədə ortalığa ciddi suallar qoyurdular.

Son 20 ildə Azərbaycan xalqının varlığı, etnogenezi ilə əlaqədar elmi kitablarla yanaşı, şamanizm, zərdüştizm haqqında kitablar, əsatir, əfsanə, dastan, nağıl, deyim və söyləncələr oxuyurdum. Xalqımın qədim varlığını, adını, qəhrəmanlıqlarını göstərən sənədləri, abidələri dağıdıb, yandırıb məhv edən düşmənlərin qəddarlığının qanlı izinə düşüb, yavaş-yavaş dünyanın ən qədim, ən nəcib, ən dəyişkən, ən ləyaqətli və şücaətli xalqları olan türkdilli ellərin, o cümlədən xalqımızın ən qədim tarixinin monumental mənzərələrini aydın şəkildə görməyə başladım.

Azərbaycanda istiqlal hərəkatı başlarkən bu mövzuda böyük bir əsər yazmaq imkanı reallaşdı: Bir gün yas məclisin-də Moskvadan yenicə qayıtmış elimizin ağsaqqalı, böyük rəhbər Heydər Əliyev xalqımızın tarixinin müxtəlif dövrlərindən söhbət açaraq üzünü mənə tutub məclisdə oturan alim və yazıçılara xitabən dedi: “Bu xalqın tarixini siz yazmasanız bəs kim yazacaq?!”.

Mən xalqımızın böyük oğlu Heydər Əliyevin bu haqlı tələbinin təsiri altında “Ata” poema-eposunu yazmağa başladım...

Hazırladı və təqdim etdi:

Elçin MƏmmƏdli

Təzadlar.- 2014.- 25 sentyabr.- S.7.