Tanınmış kimyaçı alim, dəyərli
insan...
Yaxud, əl tutmaq Əlidən qalıb
Bir vaxtlar imam Əli (ə.s.) barəsində deyilən bu xoş sözlər illərin və zamanın sınağından keçərək neçə-neçə yüzilliklərdən sonra bizə gəlib çatmışdır. Kənddə, eldə-obada xeyirxah adamlara, imkansıza hayan, yıxılana dayaq olan, hər sözü daşdan keçən, bir kəlməsi ilə qan-qadanı yatırdan, dostdan, qonaq-qaradan heç nəyi əsirgəməyənlər barədə deyilər bu sözlər: “Əl tutmaq Əlidən qalıb”.
Mən də bu səpkidə olan yazımda Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetində hamının tanıdığı və hörmət etdiyi - kimya kafedrasının müdiri, kimya elmləri doktoru, professor Əli Binnət oğlu barədə söz açmaq istəyirəm.
Bioloji fikri dəstəkləsək, biz də təsdiq edirik ki, insan öz yaşadığı, doğulub dünyaya göz açdığı torpağın məhsuludur, yəni hər kəs öz yurd-yuvasının torpağından yaranıb. Bu ciddi və elmi məntiqə arxalanaraq deyə bilərik ki, Əli müəllim də dünyaya Qarabağın mərkəzi olan Ağdamda, ərazisi Ağdam şəhərinə qatılmış Ətyeməzli kəndində 1940-cı ildə anadan olmuşdur.
Qarabağ torpağı həmişə məhsuldar olub, çölləri bol taxıl, pambıq, üzüm yetirib, bağ-bağçaları barlı-bəhərli, qarabağlıların qapısı dost üzünə açıq, süfrələri qonaqlı qaralı.
Bir halda ki, torpağa bioloji nəzər yetiririk, o zaman onu da deyim: Qarabağ torpağı, çölləri bol taxıl, üzüm yetirən, dünyada keyfiyyətinə görə misli-bərabəri olmayan mal-qara, onların tutya kimi əldən-ələ, dildən-dilə gəzən ləzzətli pendiri, əti olan qoyun-quzu yetirir, barlı-bəhərli meyvələr yetirir. Bax, qarabağlılar da bu torpaqdan yaranıb deyə, onların mərdliyi, aşıb-daşan süfrələrinin qonaqlı-qaralı, sözü bir, dosta-qohuma sədaqətli, dizibərk olması təsadüf deyil. Çünki qarabağlılar da Qarabağ torpağının məhsuludur. Odur ki, bu gün çox ağır və məşəqqətli həyat sürən qarabağlılar o topaqlara qayıtmaq ümidi ilə yaşayırlar.
Torpaq çox qiymətli sərvətdir, onu heç bir var-dövlətlə bərabər tutmayıb müdrik ata-babalarımız. Torpaq uğrunda müharibələr əsrlər boyu olduğu kimi, bu gün də davam edir. Silahlar, pal-paltar, nəqliyyat forması dəyişsə də, məzmun olduğu kimi qalıb - güclü dövlətlər zəif dövlətləri yer üzündən silir, ərazilərini genişləndirir.
Lap yaxın keçmişdə Çingiz xan, Batı xan, Əmir Teymur, İldirim Bayazid, Napoleon, Suvorov, Jukov, Stalin vardı. İndi isə fərdləşdirmə seyrəkdir, indi super dövlətlər var, onların insanın ağlına gəlməyən silahları var, istədikdə diktatoru devirir, diktatorun daxili və xarici siyasətinə min bir don geyindirib öz xalqını, hətta qohum-əqrəbasını da ona qarşı çevirir. Məgər Azərbaycanda biz bunları görmədik, çox yaxşı gördük, gərək buna da inanaq, sonrakı hakimiyyətin qətiyyətinə də.
Haşiyə: Əli Əliyev Ağdam şəhər 1¹-li orta məktəbində oxuyanda riyaziyyata çox böyük həvəs göstərirdi. Onun oxuduğu siniflə yanaşı, beş paralel sinif vardı, 130 şagird arasında riyaziyyat fənni üzrə fərqlənənlərdən biri də Əli idi. Tanınmış riyaziyyat müəllimi Fikrət Hacıyev onu sevimli şagirdlərindən biri hesab edirdi. Müəllimin şagirdə qarşı mehribanlığı Əlini daha da oxumağa həvəsləndirdi. Ətyeməzli kəndi məktəbdən xeyli aralı olsa da, Əli bir gün də olsun dərsə gecikməzdi. O, ictimai işlərdə də fəal iştirak edirdi.
Ancaq necə olsa da, Əli axı kənddə yaşayırdı, kəndin öz həyat tərzi, qayda-qanunları vardı. Həyətyanı sahəni əkib-becərmək, mal-qaraya ot toplamaq, qış üçün odun tədarükü etmək və s.
Bir gün o, uzunqulağı arabaya qoşub Uzundərəyə tərəf düşür (“Uzundərə” havası da məhz bu dərənin şərəfinə yazılıb). 1950-ci illərin sonları idi. Hələ də adamlar arasında əsgər şineli, əsgər kiteli geyinənlər vardı. Taxıl bolluğu yaransa da, tədarük artmışdı. Adamlar hər şeyə qənaət etməyə çalışırdı, Kolxozun tələbləri bitib-tükənmirdi. Əli arabanı yaxın qohumları Xanın briqadasının taxıl zəmisinin kənarında saxlayır. Mayın üçüncü ongünlüyü idi. O dövrdə qılçıqsız buğda növü yox idi. Qaraqılçıq və sarı buğda Qarabağ növləri idi. Taxıl sünbülləmişdi. Həzin külək əsirdi. Sünbüllər bir-birinə toxunub dəniz kimi ləpələnirdi. Orda-burda qanqal, türpəng baş qaldırmışdı. Bu alaq otları taxılın məhsuldarlığını aşağı salırdı, azaldırdı. Adamlar bu alaq otları ilə bellə, oraqla mübarizə aparsalar da, çox vaxt taxılı əzir, zərəri ikiqat artırırdılar. Yenə də türpəng, qanqal, digər alaq otları zəmini basırdı. Əli uzunqulağın ayağına ip bağlayıb hörükləyir. Elə bu vaxt briqadirin həzin, ona tanış olan bir oxumağını eşidir:
Az qalıb ömrün, ay türpəng,
Təyyarə gələr artar qəmin,
Yıxılıb ayaqaltı olarsan,
Siçan, mişovula qismət olarsan.
Sabiranə deyilmiş bu sözlər Əlini
tutur. Briqadirlə
salamlaşanda:
- Ə, a
bala, birdən ulağı buraxarsan ha...
- Yox, yox,
əmi, ayağına ip bağlamışam.
-
Amandı, bu saat taxılın qan-qan deyən vədəsidir,
özün də zəminin içinə girmə,
qıraq-bucaqdan əlinə keçəni biç tök
arabaya, heyvan gözünə təpəcək. Amma bu da bugünlük, sabahlıqdı. Təyyarəni gözləyirəm. Elə ki, təyyarə gəldi, dalay qanqal, dalay
türpəng.
O zaman
Əli təyyarənin əkin sahələrinə, taxıl zəmisinə,
bağ-bağata dərman səpdiyini eşitsə də,
gözləri ilə görməmişdi. Ona
görə də bu səhnə ona nağıl kimi gəlmişdi.
O, bir gün ot biçməyə getmədi,
sən demə, həmin gün səhər-səhər təyyarə
havaya qalxıb taxılı dərmanlayıb. Sonrakı
gün Əli sahəyə gedəndə görür ki, o
boyda taxıl zəmisinin içində gözə dəyəsi
nə qanqal var, nə də türpəng. Əli arabadan düşəndə baxır ki, alaq
otları büzüşüb başını əyib
aşağı, amma bir sünbülün də başı
ağrımayıb. Əlinin heyrətə gəldiyini
görən briqadir deyir:
-
Görürsən, ay oğul, alim belə olar, min adamın
işini bir saatda görər, özü də əla. Oxuyanda da belə sənət sahibi olasan. Elin-obanın əlindən tutub, kənd-kəsəyə
bolluq gətirəsən. Uşaqlar zəhmət
çəkib oxuyurlar. Elə mən də
ikillik müəllimlik sənətini bitirmişəm. Ədəbiyyat müəllimi idim. Baxdım ki, bununla mən elimə-obama xeyir verə
bilmirəm. Ona görə də briqadir
oldum.
Bilmirəm, briqadir haqlıymış, ya yox. Ancaq onu bilirəm
ki, insan elinə-obasına, xalqına fayda verirsə, bu,
yaxşı peşədir. Əli bu
sözləri eşidirdi. Sonralar bir dəfə
də iki qonşunun çardaq üzümündəki fərqi
görmüşdü. Baxmışdı
ki, tənəyin yarpağını tez-tez əhəng və
göydaşla dərmanlayan traktorçunun
çardağında nə qədər üzüm var,
hamısı sağlam idi. Çoban
Alının çardağındakı üzüm
salxımlarının hamısı qoturlayıb yarı
çürümüş, yarı qurumuşdu. Bu barədə o, xeyli düşünür. Onda kimya elminə, konkret təbiət elminə ciddi
maraq oyanır. Amma bir tərəfdən də
riyaziyyatçı olmaq istəyirdi. Bir dəfə
də Əliş müəllim (Əliş Abdullayev
Ağdamda tanınmış kimya müəllimlərindən
biri, adlı-sanlı məktəb direktoru, məktəbşünas,
tanınmış pedaqoq idi) Əli gilə gəlir.
Stulda oturub çay içməmişdən əvvəl
narahat təbiətli Əliş müəllim bağ
qayçısını götürüb üzüm
çardağında yaşıl budama aparır. Bir az da
acıqlanır:
-
Neçə yüz kiloqram üzümü itirmisiniz, hər
şeyin öz vaxtı var, bir həftə 10 faizli əhənglə
göydaş vurun. Əgər dərmandan sonra
yağış yağsa, yağış kəsən kimi bir
də dərmanlayın, gecə yağış düşsə,
səhər bir də dərmanlayın. Sonra
da kükürd tozu, kükürdü cunaya bağlayın
ağacın ucuna düyün, özünüz də
ağzınıza maska tutub tənəklərin arasında
torlama aparın, hər həftə, hər yağışdan
sonra, ta avqustun 20-nə qədər.
Bu, təkcə müəllim yox, həm də peşəkar
bir mütəxəssis tövsiyəsi idi. Əli bu
sözləri qulaqlarında sırğa edir. Kolxozun üzümlüyünün kənarındakı
çardağın altında, əhəng quyusunun yanında
hazırlanan dərmanlara baxıb, bir torba da göy daş
götürüb evə gəlir. Başqa
bir qabda əhəng hazırlayıb daim suda saxlayır. Hər yağış kəsəndən sonra
Əliş müəllimin dediyi kimi edir, sonra da keçir
kükürd dərmanına. Beləliklə,
həmin ilin payızında çardaqdakı üzümü
yığıb-yığışdırmaq olmur. Ata-ana, qonşular builki üzümün məhsuldarlığını
Əlidən görürlər. Əli isə
əsas səbəbkarın Əliş müəllim
olduğunu söyləyir. Bütün bu
olanlar Əlidə kimya fənninə ciddi maraq oyadır.
Bu sahədə yenə də Əliş müəllim
onun peşə seçmində əsas istiqamətverici olur.
Bir dəfə bu barədə söhbət düşəndə
qocaman pedaqoq soruşur:
- Əli, məktəbi başa vurmağına cəmi-cümlətanı
iki ilin qalıb, hansı peşəni sevirsən?
- Əliş əmi, müəllimliyi.
- Onda
hansı ixtisası seçmisən?
Əli bir qədər duruxur. İki yolun ayrıcında
qalmışdı, nəyi desin, bəlkə də o səhv
edə bilərdi, odur ki, tutqun bir səslə deyir:
-
Riyaziyyatı, bu fənni çox sevirəm!
-
Çox yaxşı, Əli, çox yaxşı, elə mən
də orta məktəbdə oxuyanda riyaziyyatı çox
sevirdim. Məni başa saldılar ki, sən
riyaziyyatı yaxşı bildiyinə görə səndən
çox yaxşı kimya müəllimi olar və
xalqımıza xeyrin çox olar. Bu
ağıllı söz ağlıma batdı və mən
kimyanı seçdim, indi də kimyaçıyam, peşəmlə
fəxr edirəm. Haraya getsəm, harada olsam iş
tapıram. Nə qədər ki insan var, nə qədər ki
təbiət var, əkin-biçin var - elə böyük
kimya da var. Baxıram ki, sən də bu gün mənim dediyim
məqamları yaşayırsan, - gəlsənə kimyanı
seçəsən, elinə-obana, xalqına əl tutasan,
kömək edəsən - riyaziyyat səni kimyanın zirvəsinə
ucalda bilər!..
Beləliklə, illər dolanır, Əli 1959-cu ildə
Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki BDU) kimya fakültəsinə
daxil olur. Kimya dərslərində Əlinin qabağına bir
nəfər də olsun, tələbə çıxa bilmir, hər
yerdə riyaziyyat onun dayağı olur. Müəllimi
onu daha çox qiymətləndirir. Bu isə
Əliyə daha çox mənəvi dayaq olur. Tələbələr
Əlini bir an da olsun diqqətdən kənarda
qoymur, bilmədiklərini onda soruşurlar. Əli
məsələlərin həllində qrup yoldaşlarına
köməyini əsirgəmir. O, hətta digər
kurslarda oxuyanların arasında da seçilir. Kurs
işlərinin tez və düzgün yerinə yetirilməsində
də, yaxud keçirilən müsabiqələrdə də
Əli seçilirdi.
Demək
olar ki, Əli Əliyevin ali məktəb həyatı
orta məktəb həyatı kimi uğurlu olur. O,
universitetinin kimya fakültəsini 1964-cü ildə
qırmızı diplomla bitirir. Hələ
universitetin sonuncu kursunda oxuyarkən müəllimi akademik
Ə.M.Quliyevin tövsiyəsi ilə Azərbaycan SSR Elmlər
Akademiyasının Aşqarlar Kimyası İnstitutunda laborant
vəzifəsinə göndərilir. Burada
da o, öz işlərini bacarıqla yerinə yetirir, tədqiqatlar
aparır, elmi axtarışlarla məşğul olur. O,
bu müddətdə təhsil aldığı universitetin
alimləri ilə də yaxından əlaqə saxlayır.
1965-ci ildə Əli Əliyev öz arzusunun çox
ciddi bir mərhələsinə qədəm qoyur, universitetin
Elmi Şurasının qərarı ilə “Üzvi kimya”
ixtisası üzrə aspiranturaya qəbul edilir.
Bu, Əlini olduqca sevindirir və o, bu sevinci valideynləri,
qohum-əqrəbası, xüsusilə, Əliş müəllimlə
bölüşmək üçün Ağdama, Ətyeməzli
kəndinə gəlir. Elə bilir ki, behiştə
düşüb. Sanki bu yerləri ilk dəfədir
görür. Barlı-bəhərli
bağ-bağça, allı-güllü almaların,
şaftalıların barlı budaqları bir-birinə dayaq
olub. Bağlardan çəpərlərin
arasından boylanan qızılgüllərin ətri,
bostanlardan gələn yemişin iyi adamı məst edir.
Üzüm çardaqlarından sallanan
üzüm salxımları göz oxşayır. Kimsə lap uzaqda, qalın bağların arasında
“Qarabağ şikəstəsi” oxuyur. Yaxınlıqdakı
həyətdən gələn isti təndir çörəyinin
ətri adamı iştahlandırır...
Yolda qarşısına çıxan hər kəs dərhal
Əlini tanıyır. Yayın istisi Əlini bir qədər
sıxsa da, o, səmimiyyətlə hamı ilə
görüşür.
Həmin gün sadə müəllim həyətində
bir canlanma vardı. Əlinin beş bacısı
vardı, üçü dünyasını tez dəyişmişdi,
ikisi qalmışdı. Ailənin ən
kiçiyi Əli idi. Odur ki, Əlinin gəlişi
bir bayrama çevrilmişdi. Sadə bir
müəllim həyəti olsa da, Binnət müəllimin
geniş həyətyanı torpaq sahəsi on sotdan çox
idi. Üzüm çardağı hər il
bol məhsul verirdi. Evin xanımı həyətdə
toyuq-cücə saxlamaq üçün xüsusi yer də
tikdirmişdi, hər il çoxlu cücə
saxlayır, yarısını satıb pulunu Əliyə
göndərir, qalanını da evə xərcləyirdi. Bu gün isə ana oğlunun ayaqları altında
qurban kəsəcəyini arzulamışdı. Odur ki, dərhal toğlu kəsildi, 7 evə qurban əti
paylandı. Xiyar mövsümünün
son həftələri idi, pomidor isə təzə-təzə
qızarırdı. Yemiş
saralmış, qarpız yetişmiş, üzüm şirinləşmişdi.
Üzüm çardağının altında
süfrə açıldı. Əli
müəllimin bacıları da, anası da gözəl-göyçək
bəzənmişdilər.
Çox adam gəlmişdi, onlardan biri də
Əliş müəllim idi, Əliş Abdullayev - Əliyə
çox ciddi tövsiyələr verən kimyaçı
Əliş müəllim. Süfrənin
başında Əliş müəllim oturdu. Onun ilk
sözü belə oldu:
- Gəlin,
içək Əlinin, onun anasının
sağlığına. Kaş, Əlinin atası Binnət müəllim
sağ olaydı. Mən daha çox sevinirəm ki,
Əli məni eşitdi, o, riyaziyyatçı da ola bilərdi. Ancaq indi riyaziyyatla mayalanan
kimyaçının qarşısını heç nə kəsə
bilməz...
Məclis başa çatandan sonra Əlinin anası və
Əliş müəllim bağçaya keçdilər. Əlinin anası
Əliş müəllimə nə dedisə, Əliş
müəllim arif adam idi, tez arvadı bir qədər
kənara çəkdi:
- Nə danışırsan, az, istəyirsən ki, odla-pambıq bir yerə düşsün, bu sözü bir dəfə dedin, bir də dilinə gətirmə. Əlinin müdafiəsindən sonra nə desən, o da Əliş müəllimin boynuna. Sonra da Əliş müəllim böyük Nizaminin bir kəlamını xatırlatdı. Həm də əlavə etdi ki, bax ha, bunları yadında saxla, sənin bu sözlərin oğlunu yuxuya verər, amandır:
Çox
iti beyinlər yatan oldular,
Axırda
saxsı qab satan oldular.
(Davamı var)
Xanış Məmmədov,
Sumqayıt şəhəri
Təzadlar.-
2014.- 18 yanvar.- S.13.