Tanınmış kimyaçı alim, dəyərli insan...

Yaxud, əl tutmaq Əlidən qalıb

(Əvvəli ötən sayda)

Nəhayət, 1969-cu ildə BDU-nin ixtisaslaşmış elm şurasında “2,5 - Dialkilbenzil merkaptanların və onların s - əvəzli törəmələrinin sintezi və tətbiqi” mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə edərək, kimya elmləri namizədi elmi dərəcəsini almışdır. O zaman kimyanın bu təmayüllü ixtisaslı kadrlara böyük ehtiyac olduğundan Əli Əliyev iş üçün çox gözləmədi. 1968-ci ildə Azərbaycan SSR Ali və Orta İxtisas Təhsili Nazirliyinin əmiri ilə Azərbaycan Politexnik İnstitutuna (indiki Azərbaycan Texniki Universiteti) göndərilmişdi. Əvvəlcə Əli müəllim kimya kafedrasında laborant, sonra assistent, baş müəllim və dosent olmuşdur. 1978-ci ildən hal-hazıradək Əli Əliyev Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetində işləyir. 1988-ci ildən kimya kafedrasının müdiridir. 1992-ci ildə “Funksionaləvəzli 1,3-diheterotsikloalkanların və onların sələflərinin sintezi və müxtəlif materialların əlavə kimi tədqiqi” mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir.

1985-ci ildə institutun rektoru pofessor Bunyad Sərdarovun göstərişi ilə Polşada istehsal olunmuş üç dəst laboratoriya avadanlığı (hər birinin dəyəri 110 min manat) alınmış, laboratoriya və elmi-tədqiqat otaqlarında həmin avadanlıqlar quraşdırılmışdır. Kafedranın maddi-texniki təminatı, laboratoriyaların yenidən, həm də ali təhsilin müasir dünya səviyyəsində qurulması yüksək ixtisaslı kadr hazırlığında ilkin mərhələdir. Bunlardan istifadə olunması istiqamətində axtarışlar aparılmalıdır.

Əli Əliyev kimya elmləri doktorudur. 1990-cı ildən professordur. Professor Ə.Əliyevin əsas elmi işi tərkibində oksigen, kükürd və azot saxlayan üzvi birləşmələrin, üçüzvlü heterotsiklilərin-oksiran, tiranların beşüzvlü 1,3 - diheterotsikloalkanların sintezi və onların sürtgü yağlarına və yanacaqlara aşqar, korreziyaya qarşı inhibitor xassələrinin öyrənilməsinə həsr edilmişdir. O, 1,3 - oksazolidinlər, 1,3 - tiozolidinlər, 2,5 - dialkilbenzilmerkaptanların sintez üsullarının işləyib hazırlamış, onların nukleofil və elektrofil reagentlərlə qarşılıqlı reaksiyalarını sistemli şəkildə tədqiq etmiş və alınmış birləşmələrin quruluşu ilə onların yeyilmə, siyrilmə, antioksidləşdirici və bioloji fəallığı arasında olan qanunauyğunluqları öyrənmişdir.

Professor Əli Əliyev “Ümumi və qeyri-üzvi kimya” (1987), “Ümumi kimya praktikumu” (1988), “Ümumi və qeyri-üzvi kimya praktikumu” (1989), “Ümumi kimya” (2005), “Qeyri-üzvi kimya” (2007), “Kimya praktikumu” (2009), “Üzvi və polimerlər kimyası” (2010) və “Kimya” (2013) dərsliklərinin müəllifidir.

Professor Ə.Əliyevin elmi-pedaqoji fəaliyyəti 180 elmi əsərdə, 13 müəlliflik şəhadətnaməsində və 3 patentdə öz əksini tapmışdır. Kimyanın 7 bölməsi üzrə fənn proqramlarının müəllifidir. Onun rəhbərliyi ilə 6 elmlər namizədi hazırlanmışdır. Təhsil Nazirliyinin fəxri fərmanlarına layiq görülmüş, 2006-cı ildə Azərbaycan Respublikasının “Tərəqqi medalı” ilə təltif edilmiş və 2011-ci ildə Azərbaycan Respublikasının “Qabaqcıl təhsil işçisi” adını almışdır.

Professor Ə.Əliyev 1985-ci və 1989-cü illərdə Rusiya Federasiyasının Kazan şəhərində - texniki ali məktəblərin kimya kafedrası müdirlərinin seminar müşavirəsinin iştirakçısı olmuş, bir sıra beynəlxalq konfranslarda məruzələrlə çıxış etmişdir.

Bu da professor Əli Əliyevin həyatında və fəaliyyətində mühüm rol oynamışdır. Əli müəllim mərd-mərdanə, sözü üzə deyən, arxada kiminsə haqqında danışmayan köhnə kişilərin xarakterini özündə saxlayan kişilərdəndir. Xeyirxahdır, ömrü boyu onun düşündürən məhz mərhəmətli olmaq, kiməsə dar günündə arxa olmaq, əl tutmaqdır.

Uzaq yerlərdən gətirdiyi laboratoriya avadanlığını və kimyaya dair elmi kitabları tələbələrin, aspirantların istifadəsinə vermişdir. İndi Əli Əliyev Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetində kimya kafedrasının müdiridir, əsas ağırlıq yenə də onun çiynindədir. Açıq dərslər keçirmək, dərs müşahidələrini elmi-metodik cəhətdən təhlil edib, düzgün qiymətləndirmək, gənc alimlərə pedaqoji işi - tələbələrlə rəftarı öyrətmək daim onun diqqət mərkəzindədir.

Deyərdim ki, Əli Binnət oğlu Allah adamıdır. Kimsənin paxıllığını çəkməz, böyüklə böyük, kiçiklə kiçikdir, heç zaman özünə rəva bilmədiyini başqalarına rəva bilməyib.

Haşiyə: Deyirlər, Makedoniyalı İsgəndərə xəbər verirlər ki, bəs yeraltı dünyada “Dirilik suyu” deyilən bir bulaq var, əgər o sudan bir dolça içə bilsən, ölümsüz bir həyat yaşayacaqsan. Makendoniyalı İsgəndər dünyanı dolaşır ancaq “Dirilik suyu” deyilən bulağı tapa bilmir. Bir dəfə qoşunu düşərgə qurub dincəlir, İsgəndər isə öz çadırında düşünür ki, bəlkə onun saysız-hesabsız qoşunundan qorxurlar, ona görə o şəfalı suyun qapılarını üzünə bağlayırlar? O zaman İsgəndər özü ilə silah götürmədən gözətçinin diqqətindən yayınıb təkbaşına aradan çıxır. Yolda qarşısına bir mağara çıxır, İsgəndər çox sevinir. Fikirləşir ki, yəqin bu yol onu “Dirilik suyu”na çatdıracaq. Odur ki, inamla irəliləyir. Ancaq mağara çox qaranlıq olduğundan heç nə görmək mümkün deyildi. Birdən nə isə İsgəndərin ayağına ilişir. O, həmin şeyi götürüb baxır ki, bir dolçadır, özü də qızıldan düzəldilib. Dolçanı atmır və yenə irəliləyir. Qarşıda bir işıq görür və su səsi eşidir. Baxır ki, bu, qayanın ortasından gurhagurla axan ağ köpüklü bir bulaqdır. Bulağın yaxınlığında isə cır-cındırın içində qoca bir kişi vardı. İsgəndər dolçanı su ilə doldurub içmək istəyəndə fikirləşir ki, bəlkə bu dolçanı düşmənləri zəhərləyib yola atıblar ki, onu zəhərləsinlər. Ona görə də dolçanı su ilə doldurub əvvəlcə qoca kişiyə verir ki, əgər o ölməsə, sonra özü içər. Qoca su ilə dolu dolçanı başına çəkəndə əynindəki cır-cındır paltarlar yerə tökülür, ətə-cana gəlir, cəngavər görkəmli bir cavana çevrilir. Bu mənzərəni görən İsgəndər dolçanı onun əlindən alıb suya yaxınlaşanda bulaq qəflətən quruyur. Bir damcı da olsun ətrafda su qalmır. İsgəndər başına vurub oturur, səhvini başa düşür. Uca göylərdən bir səda gəlir ki: “İsgəndər, özünə rəva bilmədiyini başqasına rəva bilmə”.

Həmişə gözü-könlü tox olan Əli Binnət oğlu da yoldaşlarına qarşı həssasdır, iş yerini o həmişə “ocaq” hesab edib, ən gərgin məqamlarda da heç kimin könlünü qırmayıb.

Əli Binnət oğlu təmtəraqlı həyat yaşamayıb, ipək yorğan-döşəkdə yatmayıb, bəzi iş yoldaşları kimi həftədə kostyum dəyişməyib. Amma bu kişi Allahın xoş günündə yarandığı üçün xoşbəxt olub. Onun xoşbəxtliyinin açarı isə halal zəhmətidir. Hər nə əldə edibsə, bir tərəfdən Allahın köməyi olubsa, digər tərəf də öz əməyinin nəticəsində olub. Necə ki, səndən hərəkət, mədən bərəkət deyiblər.

Mən demirəm Əli Binnət oğlunun var-dövləti belədir, elədir, amma onu da bilirəm ki, bu böyük insanda tükənməyən həyat eşqi var, yorulmaq bilmədiyi məqsədyönlü işi var. Nə qədər ki, canı sağdı, bu zəhmət bitib-tükənməyən var-dövlətini ondan əsirgəməyəcək…

Əli Əliyev valideynlərinin razılığı Əliş müəllimin qızıilə ailə qurub. O Əliş müəllim ki, vaxtilə onun peşə seçimi istiqamətini riyaziyyatdan kimyaya yönəldən, xeyirdə, şərdə məclislərin başında əyləşən Əliş müəllimin. Ruhu şad olsun belə xeyirxah kişilərin.

Qeyd etdiyim kimi, Əli Əliyev elmlər doktoru, professor, kafedra müdiridir. Azərbaycanda tanınan kimyaçı alimlərdən biridir. İki oğlu, bir qızı və səkkiz nəvəsi var. Qızı İradə xanım ali təhsilli rus dili müəllimidir, filologiya elmləri namizədidir, ailəsi ilə birgə Almaniyada yaşayır, rus dilindən xarici dil kimi dərs keçir.

Əli Əliyev bu gün ömrünün ən mənalı, məhsuldar və müdrik dövrünə qədəm qoyub.

Əli müəllim ömür-gün yoldaşı Həqiqət xanımı bir neçə il öncə itirib. Bu itki, sadəcə, dünyaya övlad gətirib böyüdən bir ana itkisi deyildi. Həqiqət xanım Əli müəllimin sözün əsl mənasında arxa-dayağı idi. O, bir dəfə də olsun Əli müəllimi çətin vəziyyətdə qoymamış, namuslu, dəyanətli, sədaqətli və dözümlü bir alimin ömür-gün yoldaşı olması ilə fəxr edirdi. Bu gün Əli müəllim itirdikdlərini nəvələrində tapır, onlarla gəzməyə çıxır, birini uşaq bağçasına, birini məktəbə aparır, digərinə isə baba məktubu yazır. Övladları Faiq, Namiq və İradə atalarına əsl övlad qayğısı göstərir, onu darıxmağa qoymurlar.

Əli müəllim harada olubsa dədə-babadan qalma xeyirxahlığını əsirgəməyib, arxasıza havadar çıxmağı, imkansızlara, qaçqın və məcburi köçkün düşmüş tələbələrə, aspirantlara yardım etməyi, onlara kömək əlini uzatmağı unutmayıb.

Bu məqamda yadıma imam Əli (ə.s) ilə bağlı çox bir söhbət düşdü. Deyirlər, ərəb ölkələrindən birində bir ərəb öz ailəsini dolandırmaq alverlə məşğul olmağa başlayır. O, hər ay bir nəfərdən 300 tümən alıb, gələn ayın bugünkü günü qaytaracağına söz verir. Bu yolla düz on il ailəsini dolandırır. Ancaq bir gün baxır ki, aldığı borcu verdiyi vəddə qaytara bilməyəcək. Neçə adama ağız açırsa, daha ona pul verən olmur. Ona deyirlər ki, getsin xəlifə Əlinin (ə.s) yanına, düşdüyü vəziyyəti bildirsin, bəlkə o kömək edə. Əlacsız qalan ərəb xəlifənin qəbuluna gedir. Onu xəlifənin yanına aparırlar. O, vəziyyəti olduğu kimi xəlifəyə danışır. Xəlifə isə deyir:

- Sənin işin məni heyran etdi, zarafat deyil - 10 il belə alış-verişlə məşğul olasan. Özün də bir dəfə də olsun səhvə yol verməyəsən! Mən sənə borc pul verərəm, ancaq şərtim var!

- Buyurun, nə şərtiniz var?

- Sənə üç sual verəcəyəm, baxıram ki, çox bilikli, düşüncəli ərəbsən, bu sualların hər biri 100 tüməndir, cavab versən, pulunu alacaqsan.

- Nə danışırsan, qibleyi aləm, mən kiməm ki, imamın suallarına cavab verim?

- Yox-yox, mən inanıram ki, cavab verəcəkıən və hallalıqla pul alacaqsan!

- Daha bir sözüm yoxdur, qibleyi aləm, buyurun, Allah köməyiniz olsun!

- Birinci sualım belədir - de görüm, bu dünyada ən yaxşı şey nədir?

Ərəb bir ora baxır, bir bura baxır, ehmalca dillənir:

- Qibleyi aləm, məncə, ən yaxşı şey var-dövlətdir.

- Düzdür, ərəb, düzdür, var-dövlət nəyi ilə yaxşıdır?

- Qibleyi aləm var-dövlət səxavəti ilə yaxşıdır.

- Düzdür, ərəbim, düzdür - bax bu da sənin yüz tümənin, - deyə Əli (ə.s) 100 tümən də döşəyin altından çıxarıb yastığın altına qoyur.

- İndi isə ikinci sualıma cavab ver - de, görüm, bu dünyada ən qiymətli şey nədir?

- Qibleyi aləm, mən az oxumuş adamam, amma mənim fikrimcə, bu dünyada ən qiymətli şey elmdir.

- Bəs elm nəyi ilə qiymətlidir?

- Elm fəhmi, ustalığı ilə qiymətlidir.

- Afərin, afərin, mənim ərəbim, bu da sənin ikinci yüz tümənin. İndi də axırıncı sualımı verirəm - de, görüm, bu dünyada ən rahat həyat haradadır?

- Qibleyi aləm, mənim ağlımca, ən rahat həyat bu dünyada yalnız kasıblıqdadır.

- Bəs bu rahatlıq nəyi ilə qiymətlidir?

- Qibleyi aləm, kasıblıqla rahatlıq səbrlə qiymətlidir.

- Bəh-bəh, daha bundan yaxşı nə ola bilər, bu da sənin cavabının 100 tüməni. Bəs deyirdin cavab verə bilməyəcəksən? - deyə imam Əli (ə.s) ayağa qalxıb ərəbi yanına çağırır. Yastığın altından 300 tüməni götürüb ona verir:

- Al bu 300 tüməni ver borcuna, yavaş-yavaş qazanıb atarsan xəzinəyə, çünki xəzinənin puludur, 4 ay müddətində verirsən.

Sonra isə imam Əli (ə.s) öz bağlamasından 300 tümən sayıb verir ərəbə:

- Bax, bu 300 tümənsə mənim öz pulumdur, xoşuma gəldin, bunu sənə hədiyyə edirəm ki, borcdan-xərcdən qurtarasan.

Ərəb bir addım da irəli gəli xəlifənin əlindən öpür və hönkürür. Kənardakılar ərəbi qınayır:

- Daha ağlamaq nə üçün, sən ki dediyindən də artıq pul aldın. Bəs niyə ağlayırsan?

Ərəb hönkürə-hönkürə cavab verir:

- Ulu Tanrı İmama yüz il ömür versin ki, mənim kimi insanlar gələndə əli boş qayıtmasınlar.

Əl tutmaq Əlidən qalıb kəlamı indi də yaşayır.

Qoy, Ulu Tanrı Əli müəllimə neçə-neçə onillik ömür payı versin ki, darda olanlara indiki kimi əl tuta bilsin.

Xanış Məmmədov

Təzadlar.-2014.- 23 yanvar.- S.13.