“Ömür deyir yaşa hələ”

“Ömür deyir yaşa hələ”. Əməkdar müəllim, 60 il müəllimlik etmiş, o cümlədən 54 il məktəb rəhbəri olmuş (bu mənada, Ginnesin rekordlar kitabına da düşə bilər), müdrik ağsaqqal, gözəl insan, böyük şəxsiyyət Səlim Köçəri oğlu Əzimovun yeni kitabı belə adlanır. 150 səhifəlik bu həyat salnaməsini, çox dəyərli ziyalı manifestini birnəfəsə oxudum. Kitaba verdiyi bu adı oxuduqda qeyri-ixtiyarı olaraq mütəfəkkir şairimiz Bəxtiyar Vahabzadənin bir şeirindən aşağıdakı misralar yaddaşımda canlandı:

Yaşamaq yanmaqdır, yanasan gərək,

Həyatın mənası yalnız ondadır.

Şam əgər yanmırsa, yaşamır demək,

Onun da həyatı yanmağındadır.

Başqa bir “Həyat eşqı” şeirində daha iki misra yada düşdü:

Həyat eşqi baş əyirəm önündə,

İşığısan sən ayın da, günün də.

Səlim müəllimin bu kitabı da bax belə bir həyat eşqi ilə yazılıb. Bu eşq həm də onun ağıl süzgəcindən keçirdiyi neçə-neçə böyük şəxsiyyətlərə baş vurub onları cəmiyyətə təqdim etməsindən yaranıb.

Səlim Əzimov Allahın öz bəndəsinə ərməğan etdiyi ömrün demək olar ki zirvəsində dayanır və onun əvvəlki kitablarına yazdığım rəylərdə dediyim kimi, fenomen yaddaşı ilə bu kitabında da yüzlərlə rəngarəng insanların xatirəsinə işıq salır, həyat dərsi keçir. Kitabda Allahın Lövhi-məhfuzunda “İNSAN” adlandırdığı möcüzəsi barədə real həyatdan götürdüyü adamlarn canlı obrazını yaradaraq onları unutmamağı tövsiyə edir. Bunlar elə adamlardır ki, bəşəriyyət durduqca bunlar da onun yaddaşında yaşamağa məhkumdur. Tarixin müəyyən dönəmlərində belə adamları yaddaşlardan silməyə çoxsaylı qüvvələr peyda olsalar da, buna nail ola bilməmişlər.

Zamanın axarını dayandırmaq heç kəsə nəsib olmayıb. Axı zaman özü də Ulu Yaradanın 99 adından biridir və o, öz axarına saysız–hesabsız abidələr qoyub irəliləyir. Bütün abidələr, hətta dünyanın yeddi möcüzəsi də, o cümlədən Misir ehramları da tarixin səhnəsindən silinib gedə bilər, lakin tarixin şöhrət çələnginə çevrilmiş adamları heç bir qüvvə silib yox edə bilməz.

Müəllifin böyük məhəbbətlə vəsf etdiyi Xudu Məmmədov, Rafiq Əliyev kimi dünya şöhrəti qazanmış alimləri də bu qəbildəndir.

“Müəllim ömrü”, “Kamillik zirvəsi”, “Yurd yeri”, “Həyat hekayələri” kitablarında oldugu kimi, bu kitabında da insanın mənəvi gözəlliyi üçün vacib olan keyfiyyətləri cəmiyyətə təqdim edir.

Müəllif yazır: «İnsanı pis əməllərdən uzaqlaşdırmaq üçün üc vasitə vardır: - din, abır-həya, dövlət qanunları».

Elə bilirəm ki, onun bu müddəasına heç kəs irad tuta bilməz. Bu üç vasitə insanı eybəcərləşdirən yalançılıq, böhtançılıq, paxıllıq, riyakarlıq, oğurluq, əyyaşlıq, yaltaqlıq kimi əməllərin heç birini yaxın buraxmır.

Səlim müəllim xeyirxahlıq, nəfsi toxluq, sözü və əməli düz gələn adamların uzun ömür sürməsinə şübhə etmir.

O, yazır: “İnsan yalnız o zaman əsl insan səviyyəsinə yüksələ bilər ki, hadisələrin ardınca sürünməsin, tale qulu olmasın, iradəsini kənar qüvvələrə tabe etməsin». Onun canlı obrazını yaratdıgı adamlar da məhz belə insanlardır.

Səlim müəllimin bir müxbirlə müsahibəsində dediyi bir kəlam məni də riqqətə gətirdi. Müxbir soruşur ki, ömrünüzün 85-ci ilində mənəvi və fiziki gümrahlığınızın səbəbini nədə görürsünüz? Cavab verir ki, «əvvəla, səbrdə (Səbrin Allahın adlarından birinin oldugunu yaddan çıxarmayaq), kin-küdurət kimi eybəcərlikdən uzaq olmağımda və ən başlıcası isə ömür-gün yoldaşımda olub».

Bu yerdə böyük Şeyx Şamilin rus çarına verdiyi bir cavab da yada düşür. Çar ondan soruşanda ki, 25 il böyük bir imperiyaya qarşı vuruşa bilməyinin başlıca səbəbini nədə görürsən? Cavab verir ki, «birinci növbədə, ailəmdən narahat olmamağımda və buna görə də arvadım Cövhərətə minnətdaram».

Mən Səlim müəllimdən bir neçə yaş böyüyəm, mənə də həmin sualı veriblər və mən də eyni cavabı vermişəm. Riqqətə gəlməyim də elə bununla əlaqədardır.

Səlim müəllim əvvəlki kitablarında oldugu kimi, bu kitabında da doğma yurdu Novruzlunun axarlı-baxarlı günlərini yada salıb, indi düşmən tapdağında olduğuna görə keçirdiyi ürək ağrılarını ifadə edir.

Kitabın ən vacib məziyyətlərindən biri xalqımızın milli adət-ənənələrinə dair yazdıqlarıdır. Xüsusilə toy adətlərinin gözəllikləri, bunların möhkəm ailə təməli üçün danılmaz şərt olması və bu gün cəmiyyətin əsası olan ailələrin baş alıb gedən dağılmalarından ürək agrısı ilə bəhs edir və başlıca səbəbini də bu adət-ənənələrin yoxa çıxmasında görür.

Yeri gəlmişkən, müasir toyların eybəcərliklərindən, qulaq batırıcı hay-küyündən hamı danışır və böyük təəssüflə deməliyəm ki, bunun qarşısını alan yoxdur.

Müəllifin gənc ailələr üçün nəsihətləri möhkəm təməl üçün çox vacibdir və bunları dönə-dönə gənclərə çatdırmaqla bütün cəmiyyətı gözəlləşdirmək olardı:

- Sənə hörmət edənin qədrini bil.

- Agıl və kamal var-dövlətdən yüksəkdir.

- Can de, can eşit.

- Təmiz ad qazanmaq igidin yaraşığıdır.

- Başqalarının malında gözün olmasın.

- Yalançılıq ən çirkin və alçaq sifətdir.

- Ara qarışdırıb söz gəzdirmək kimi yaramaz hərəkətlərdən uzaq ol.

Müəllif dönə-dönə vətən məhəbbəti ilə alışıb yanır və Cabir Umud adlı bir şairin şeirindən bir bənd ilə bu həsrəti izhar edir:

Mənim bu millətə yazıgım gəlir,

Vətəndə vətənsiz yolçuya dönür.

Arzusu sərgərdan, bəxti sərgərdan,

Qisməti dərdinə elçiyə dönür.

Və sonra da Məmməd Arazın sözləri ilə haray çəkir:

Bu gün gərək hər birimiz vətən desin,

Qılıncımız, qalxanımız vətən desin,

Ölənlərin əvəzinə qalanımız vətən desin.

İnsanın ən böyük faciəsi ümid adlı onun mənəviyyatına hopmuş bir anlayışı itirməkdir.

Müəllifin nikbin təbiəti əsər boyu özünü büruzə verir. “Agdamlı günlər yenidən gələcək”, “ümid bir dayaqdır, təsəllidir” deyib oxucularına da bunu təlqin edir, nikbin əhval-ruhiyyə ilə onları ovundurur.

Kitabda Səlim müəllimin yaxın dostlarının bir çox yazıları da onun mübariz, sınmaz təbiətinə qol-qanad verir, yazdıqlarını alqışlayır. Müəllifin “Həyat hekayələri” kitabına rəy yazan Surxay Əlibəylinin akademik Ziya Bünyadovdan gətirdiyi bir iqtibas xüsusilə dəyərlidir. Akademik yazırdı ”Hər bir alim, yazıçı, jurnalist, bütövlükdə qələmçalanlar öz kəndlərinin, şəhərlərinin tarixini yazmağa təşəbbüs göstərirlər. Doğrudur, bu, çətindir lakin faydalıdır. Çünki bir həqiqətdir ki, tarixçilər ümumi tarix yazırlar və hər bir yaşayış məntəqəsini həmin yerin sakini qədər dəqiq bilmirlər və bu məsələdə omları günahlandırmaq olmaz”.

Bu mənada, doğma Novruzlunun tarixini, onun adamlarını Səlim müəllim qədər mükəmməl əks etdirən başqa birisi yoxdur. O, bu kəndin yetişdirmələrı sırasında sadə kəndlidən başlayıb ziyalısına, akademikinə qədər yüzlərlə adamın həyat hekayəsini, canlı obrazını yaradıb.

Müəllif bir yazısına “Axı abır-həya yaxşı şeydir” başlıgını verib. Bu yazını oxuyub sarsılmamaq mümkün deyildir. “LİDER” telekanalının bir verilişində küçədə rast gələnlərdən soruşulur ki, Nadir Qaffarzadə kimdir. Hamının cavabı bir olur: - mügənnidir. Bəs Cəfər Cabbarlı kimdir sualına heç kim cavab verə bilmir. Bəziləri hətta deyir ki, deyəsən, rəssamdır, yaxud bəstəkardır. Bu, cəmiyyətimizin böyük faciəsi deyilmi?! Müəllif yazır: “Görəsən, belə gəncliklə hara gedirik?”

Azərbaycan ədəbiyyatının ölməz sənətkarı Cəfər Cabbarlının unutqanlığına görə müəllif haqlı olaraq müasir təhsilimizi günahlandırır. Onun yenə həmin kanalın başqa bir verilişindəki məktəbdə aparılan bir sorğu-sualda nə müəllimlərin, nə də şagirdlərin Xocalının işğal tarixini, işğal olunmuş rayonların adlarının, tarixini, Azərbaycanın milli qəhrəmanlarının adlarını bilməmələrini isə “dəhşət” adlandırır.

O, müasir təbligatımızın aparıcı sahəsi olan telekanallardakı eybəcər verilişləri , abır-həya kimi ilahi bir hissin yoxa çıxdığını böyük ürək ağrısı ilə qeyd edir və bundan da dözülməzini isə belə eybəcərliklərə baş nazirin müavini Elçin Əfəndiyev, vitse-spiker Ziyafət Əsgərov, professor Qulu Məhərrəmov, millət vəkili Zahid Oruc kimi görkəmli ziyalıların etirazlarına məhəl qoyulmamasında görür.

Müəllif milli adət-ənənələrimizi qorumaq əvəzinə, onu sökürük, dağıdırıq, bayağılaşdırırıq deyə haray çəkir və buna dair gətirdiyi ibrətamiz faktlar oxucunu dəhşətə gətirir. Bir telekanalda xınayaxdı məclisində qadından çox kişinin olması, teleaparıcı Rövşanə xanımın tamaşıçılardan “qadın geyinəndə qəşəngdir, yoxsa soyunanda” abırsız sualı, verılışlərdə xanəndələrin, aparıcıların, müğənnilərin abırsız geyimləri və sair faktları oxuyarkən böyük şairimiz Bəxtiyarın:

“Hara gedir bu dünya, hara gedir bu gərdiş”

sözlərini xatırlamalı olursan.

Müəllifin “Tükənməzlik” yazısı Qarabag, Ağdam yanğısı ilə Üzeyir Hacıbəylinin ev muzeyində ürəyi partlayıb dünyasını dəyişən dünya şöhrətli alimimiz Xudu Məmmədovun xatirəsinə ithaf olunub. Burada müəllifin çox əzəmətli alimlərin Xudu Məmmədov haqqındakı fikirlərinin böyük statistikasını verməsi onun qüdrətli şəxsiyyətinə hərtərəfli işıq salınması baxımından əvəzsizdir.

Müəllifin digər nəhəng alimimiz Rafiq Əliyev haqqındakı yazısı da eyni dəyərə malikdir.

Səlim müəllimin böyük müdriklərdən, müqəddəs kitablardan iqtibas etdiyi kəlamlar, ayrı-ayrı tarixi şəxsiyyətlərin, yazıçıların həyatından gətirdiyi ibrətamiz misallar onun çox zəngin mütaliəsinə dəlalət etməklə oxucuya zəngin məlumatlar verir. Onun ana haqqındakı müqəddəs kəlamları isə bu kitabın müqəddəs inciləridir.

Kitabın son akkordları ömür-gün yoldaşı olub onun həyatına uzun illər işıq saçan, beş gözəl övlad baxş edən Zabilə xanımın itkisindən yaranan böyük yanğısına həsr olunub. Səlim müəllimin bu yazısındakı son cümlələr onun böyük dərdini yaşayan məni də sarsıtdı, ürəyimdən qara qanlar keçdi.

O, həm də təskinlik verir: “Həyat şirin və dözülməzdir, bir röya kimi bizi qoynuna alır, sınaqlardan keçirir, uşaqlıqdan gəncliyə, gənclikdən ahıllığa, ahıllıqdan qocalığa doğru yol gedirik. Belə bir deyim vardır ki, ölüm olmasaydı, həyat bu qədər şirin olmazdı. İnsan vardır ki, diri kimi ölüdür, insan da vardır ki, öləndə də diridir».

Yenə böyük şairimizin (B.Vahabzadə) bir beyti yada düşdü:

Mən diriyəm məzarda da,

Çünki ölməz imanım var.

Səlim müəllim, siz də belə iman sahibisiniz. Çünki başqa bir şairin (Əliheydər Qəmbərov) dediyi kimi:

Dünyanın işləri xeyirlə şərdir,

Şərəflə yaşamaq böyük hünərdir.

Siz taleyin qisməti olan uzun bir ömrünüzü şərəflə yaşamısınız, elə bu ömür payınız nəsillər üçün ən böyük örnəkdir.

İmkanım olsaydı bu kitabınızı dərslik kimi məktəblərə tövsiyə edərdim, onu dönə-dönə oxumağı hər kəsdən xahiş edərdim. Amma çox təəssüf! Sizin də yazdığınız kimi kitab təki əvəzsiz bir abidə cəmiyyətdən gen düşüb. Bu da var ki, dediyiniz ümid ölməyib, nə vaxtsa cəmiyyətin gərdişinin dəyişəcəyinə, belə kitabların böyük bir mənəvi sərvət oldugu öz yerini tapacaqdır. Siz elə bir zəngin həyat yaşamısınız ki, hələ deyəcəyiniz sözlər qurtarmayıb. Arzu edirik ki, qələminiz korşalmasın, fələkdən sənə ərməğan olan zəngin yaddaşınızın bitməz-tükənməz sərvəti yeni-yeni kitablara köçürülüb nəsillərimizə qismət olsun.

Əgər “Ömür deyirsə ki, yaşa hələ” niyə də yaşamayasan. Həyat bütün hallarda gözəldir, yaşamalıdır, insanın arzuları isə bitməz-tükənməzdir. Bizim də ilahi arzumuz odur ki, Novruzludakı axar-baxarlı həyətinizi, ikimərtəbəli yaraşıqlı evinizi bərpa edib bizi də bir dost kimi qonaq çağıraraq, qucaqlayıb bağrınıza basasınız, sevincdən kövrələsiniz, lap elə hönkürəsiniz. Amin!

"Təzadlar"dan: «Külli Azərbaycanın fəxri, dəyərli ziyalımız Sadıq Murtuzayevə bu şərhinə-araşdırma yazısına görə minnətdarlığımızı bildiririk və yazını "Təzadlar" qəzetinin 18 avqust tarixli sayında oxuya bilərsiniz.

Təqdim etdi: JASMİN

Təzadlar.- 2015.- 15 avqust.- S.5.