Nadir şəxsiyyət, dəyərli insan

…Görkəmli dövlət xadimi, Təhlükəsizlik orqanlarının generalı, respublikanın “Əməkdar hüquqşunası”, “SSRİ DTK-nın fəxri Əməkdaşı”, uzun illər Azərbaycan DTK-nın rəhbərlərindən biri olan Əbdül Süleyman oğlu Xalıqovun 100 illik yubileyidir.

Çiçəklənən, dünyanın siyasi xəritəsində özünəməxsus, ləyaqətli yer tutan Azərbaycanımızla hər birimiz fəxr edirik. 25 ilə yaxın müddətdə müstəqil dövlətdə yaşayan Azərbaycan vətəndaşı artıq anlayıb ki, müstəqilliyi qoruyub-saxlamaq, dövləti qurub-yaratmaq heç-də müstəqilliyi qazanmaqdan asan iş deyil. Məhz bu səbəbdən ölkə əhalisi öz prezidenti, cənab İlham Əliyevin ətrafında birləşib, onun müdrük xarici və daxili siyasətini bəyənir, onunla birgə yeni dövləti, yeni Azərbaycanımızı inkişaf etdirir.

Ortaya sual çıxa bilər: “1985-ci ildən istefada olan SSRİ generalının müstəqil Azərbaycanla nə bağlılığı var?” Cavab birmənalıdır: “Bilavasitə!”.

Ə.Xalıqov xidmətinin son 15 ilini Azərbaycan SSR Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi sədrinin müavini kimi, məhz kadrlarla iş sahəsinə cavabdeh idi. O, xalqın, millətin gələcəyini düşünən, dilimizə, dinimizə bağlı insan idi. Təhlükəsizlik orqanlarına milli kadrların seçilməsi, bu orqanın milliləşdirilməsi onun gündəlik fəaliyyətində prereqativ amillərdən idi..

Onun rəhbərliyi və bilavasitə iştirakı ilə Komitəyə işə qəbul olunan əməkdaşlar 80-ci illərin sonlarında xəyanətkar qonşularımızla üz-üzə gəlmiş, bir çox təxribatların, terror əməllərinin qarşısını almışlar. Həmin əməkdaşlar müstəqil dövlətin yeni bir təhlükəsizlik xidmətini qurdular. Bu xidmətə bələd olan insanlar dəqiqliyi ilə bilirlər ki, Azərbacan SSR DTK-sı indiki Milli Təhlükəsizlik Nazirliyindən tam fərqlənir. SSRİ DTK-nın pereferiya orqanı olan Komitə, Sovetlər birliyinin təhlükəsizliyinin təminatında bir növ yardımçı funksiyanı aparırdı və tam formada Mərkəzin rəhbərliyi və nəzarəti altında işləyirdi. Müstəqilliyimiz təhlükəsizlik orqanlarının qarşısına yeni tələblər qoydu. Respublikamızı xarici dövlətlərin xüsusi xidmət orqanlarının pozuculuq, beynəlxalq və yerli terror təşkilatlarının təxribat əməllərindən sığortalamaq üçün yeni bir orqan yaradılmalıydı, Ə.Xalıqovun seçdiyi milli kadrlar onu yaratmağa nail oldular.

O, 1915-ci il yanvarın 24-də Rusiyanın Amur vilayətinin Blaqoveşşensk şəhərində dünyaya gəlib. Atası Süleyman kişi 1898-ci ildə bir neçə həmkəndlisi ilə bərabər doğma yurdundan uzaqlaşdırılaraq sürgün həyatı yaşamağa məhkum edilib. Onunla birgə sürgün edilən həmkəndlilərindən biri hamilə olduğundan qız uşağını qürbət ölkədə dünyaya gətirməli olur. Adını Gərəkməz qoyurlar. Süleyman nə az, nə çox, düz 16 il bu qızın böyüməyini gözləyir və onunla evlənir. Əbdülün 9 yaşı olanda onlara bəraət verilir və onlar doğma yurda - Şamaxının Nabur kəndinə qayıdırlar. Əbdül orta məktəbi vətənində bitirmişdir. İti zehinli, möhkəm hafizəli bu oğlan müəllimlərinin sevimlisinə çevrilir. Onlar Süleyman kişiyə “oğlun qeyri-adi uşaqdır, ondan muğayat ol, belə getsə o böyük adam olacaq”,- deyirlər. Ailənin yeganə övladı olan Əbdül on dörd yaşında olarkən atasını itirir. Az sonra anası da dünyasını dəyişir. Valideyn himayəsindən məhrum olan Əbdül Xaçmaza gəlir və buradakı Pedaqoji texnikuma daxil olur. Sonra hərbi xidmətə göndərilir. Azərbaycan Diviziyasının 77-ci alayında xidmət edir, bölmə komandiri, tağım və batareya komandirinin köməkçisi olub. 1936-cı ildə xidmətini başa vurub, doğma kəndinə qayıdır. Ordudan müsbət xasiyyətnamələrlə qayıtmış gənc rayon rəhbərliyinin diqqətindən kənarda qalmır. Ona milis (indiki polis) orqanlarında işləmək təklif olunur. Bu seçim onun həyatını düz 50 il hüquq-mühafizə orqanları ilə bağladı, sıravi milis nəfərindən Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin generalınadək ucaltdı.

O, 1941-ci ildən xidmətini Azərbaycan SSR Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsində davam etdirib. 1943-1952-ci illərdə DTK-nın Kürdəmir və Yevlax rayonlarının şöbə rəisi vəzifələrində çalışıb. Gərgin iş şəraitinə baxmayaraq təhsilini davam etdirmək qərarına gəlir. 1953-cü ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin hüquq fakültəsini bitirir.

1952-ci ildə Azərbaycan SSR DTK-nın mərkəzi aparatına keçirilir. Bu təyinatın maraqlı bir tarixçəsi var. Bunu Əbdül Xalıqovu şəxsən tanıyan hamkərları müxtəlif formada söyləyirlər, lakin əsl həqiqət aşağıdakıdır.

Yevlax rayon şöbəsinin rəisi təyin olunandan bir müddət sonra onu toya dəvət edirlər. Toyda 10-15 dəqiqə olur, toy yiyəsini təbrik edib gedir. Səhərisi kimsə Mircəfər Bağırova anonim məktub yazır ki, bəs rayon şöbə rəisi toyda içdi, dəm oldu, oynadı və s. O vaxtkı sədr Stepan Emelyanov təcili Xalıqovu Bakıya çağırtdırır ki, bu nə məsələdir? O da deyir ki, mənim heç ömründə dilimə içki dəyməyib (S.Emelyanov bunu bilirdi). Bir az söhbət edirlər. Sonra Emelyanov Mircəfər Bağırova məruzə edir ki, bu adam nəinki içmir, heç siqaret də çəkmir. Həmin anonim məktub Əbdül Xalıqova düşərli olur. Emelyanov görür ki, o, həm rusca təmiz danışır, həm də savadlı, tərbiyəli, nizam-intizamlı, işinə məsuliyyətlə yanaşan kadrdır. Bu hadisədən sonra Əbdül DTK mərkəzi aparatına irəli çəkilir. Burada Heydər Əliyevin rəhbərliyi altında daha əzmkarlıqla çalışır. Və bir müddət sonra dairə kəşfiyyat bölməsinin rəisi olan Əbdül Xalıqov keçirdiyi uğurlu əməliyyata görə SSRİ-nin ən yüksək mükafatı - Lenin ordeni ilə təltif edilir.

1965-ci ildə Ə.Xalıqov Azərbaycan SSR DTK-nın əsas şöbələrindən olan əkskəşfiyyat şöbəsinin rəisi, 1970-ci ildə isə sədr müavini vəzifəsinə təyin edilir və burada 1985-ci ilədək işləyir. 1974-cü ildə ona general-mayor rütbəsi verilir. Qeyd etmək lazımdir ki, SSRİ respublikalarında 70 yaşına qədər işləyən general, demək olar ki olmayıb. Lakin onu, hətta istefaya getmək haqda öz müraciətlərinə baxmayaraq, xidmətdən buraxmırdılar. Moskvanın onun işini müsbət qiymətləndirməsi ilə yanaşı, ulu öndər Heydər Əliyevin ona böyük hörmət bəsləməsi Ə.Xalıqovun xidmətdə qalmasında əsas rol oynayırdı. İki böyük azərbaycanlını eyni məslək, eyni amal birləşdirirdi... Onun 65 yaşı tamam olanda, istefaya getmək üçün Mərkəzi Komitəyə müraciət edir. Heydər Əliyev deyir: “Əbdül Xalıqovu işdən buraxmaq olmaz. Azərbaycan DTK-sının kadrları etibarlı əllərdədir, bu kadrlar sabahımızın təhlükəsizliyinin canlı təminatçılarıdır”.

Ulu öndərin bu şəxsə olan inamı, etibarı o qədər güclü idi ki, oğlu Qalibin də bu sistemdə işləməsinə razılıq vermişdi. Əbdül Xalıqovun təqaüdə getmək barədə raportunu kənara qoyub, “mən çox yaxşı bilirəm ki, ata və oğul eyni sistemdə işləyə bilməz, amma mən sizin heç birinizin bu sistemdən getməsinə razı ola bilmərəm, çünki bu orqan dövlətin bel sütunudur, buranı hər kəsə etibar etmək olmaz”, - demişdi.

Xalıqovlar ailəsinin indi yaşadığı evi Heydər Əliyevə veriblərmiş. Lakin o, 4 otaqlı mənzildən imtina edərək deyir ki, Xalıqovun 7 övladı var, mənim 2. Qoy uşaqlar gen-bol evdə yaşasınlar.

Əbdül Xalıqov 1996-ci ildə dünyasını dəyişərkən mərhum prezidentimiz Heydər Əliyev onun evinə telefon açaraq övladlarına başsağlığı vermiş, atalarına xüsusi münasibət, xüsusi hörmət bəslədiyini bildirmişdi. Onun dəfn mərasimində şəxsən iştirak etmişdi. Əbdül Xalıqovun övladları deyir ki, Heydər Əliyev rəhmətə gedəndə biz sanki atamızı ikinci dəfə itirdik.

1939-cu ildə o, sevib-seçdiyi Aynaxanımla ailə həyatı qurur və onlar 57 il birgə xoşbəxt həyat sürürlər. 7 övladı dünyaya gəlir, 4 qız, 3 oğlan. Övladlarının hamısı ali təhsil alır, 4-ü həkimlik ixtisasına yiyələnir. Böyük oğlu Qalib atası kimi milli təhlükəsizlik nazirinin müavini vəzifəsinədək yüksəlir.

Övladları onu belə xatırlayırlar: “Atamız kimə nə kömək etdiyini heç vaxt deməzdi. Bizə də tapşırardı ki, elədiyiniz işi heç vaxt dilinizə gətirməyin, bu günahdır. Rəhmətə gedəndən sonra onun stolunun siyirtməsindən nə qədər təşəkkür məktubları tapdıq. Biz o zaman bildik ki, valideynini itirmiş, maddi durumu ağır olan ailələrə atamız nə qədər əl tutub, onların ali məktəblərə qəbul olunmasında, işə düzəlməsində köməklik göstərib. Onun əsəbi, qaşqabaqlı olması yadımıza gəlmir. Özünə nəzarət onda çox güclü idi. Yarımçıq heç nəyi sevməzdi. Bəlkə də bu onun peşə xüsusiyyətindən irəli gəlirdi. O, qeyri-adi adam idi. Ömründə bir dəfə də bizi danlamayıb. Ucadan danışdığını eşitməmişik. Buna baxmayaraq ondan yaman çəkinirdik. Heç kəsə, hətta balaca uşağa belə irad tutmaz, hamıya şəxsiyyət kimi yanaşar, yaşından asılı olmayaraq hamıya siz deyə müraciət edərdi.

Həmkarları Əbdül Xalıqovu belə xatırlayırlar: Qanun onun üçün hər şeydən uca idi. Qanunu pozmaq onun üçün bir insan öldürməyə bərabər idi. Həmişə deyirdi ki, qanunun böyüyü, kiçiyi yoxdur, qanun elə qanundur. Ömründə qırmızı işıqda yolu keçməzdi, yol boş olsaydı belə dayanıb gözlərdi. Həssas və qayğıkeş olmasına baxmayaraq son dərəcə tələbkardı. Hətta doğma övladı üçün belə kimsəyə ağız açmazdı. Sözündə bütöv, özü də çox ədalətli bir şəxsiyyət idi. Həddən ziyadə abırlı adam idi. Təhlükəsizlik orqanlarına işə düzəlmək istəyənlərə çox ciddi yanaşırdı. Kadrların seçilib yoxlanılmasına, onlarla aparılan işlərin düzgün qurulmasına, təlim-tərbiyəsinə, yerləşdirilməsinə ciddi diqqət yetirirdi.

***

Doğrudan da Əbdül Xalıqov elə nadir şəxsiyyətlərdəndir ki, onu tanıyanlar da, özünü görməyib haqqında eşidənlər də bu dəyərli insan barəsində həmfikirdirlər. İnsanların qəlbində qeyd-şərtsiz məskən salan, onların iç dünyasına yol tapan Əbdül Xalıqov bu şərəfi və izzəti vicdanlı ömür yolu ilə qazanıb. General-mayor Əbdül Xalıqov təhlükəsizlik orqanlarında işlədiyi müddətdə “Lenin”, “Qırmızı bayraq”, iki “Qırmızı Ulduz” ordenlərinə, Laos dövlətinin “Qızıl fil” ordeninə, 20-dən çox medala layiq görülüb. Dəfələrlə Bakı Sovetinin deputatı seçilən Əbdül Xalıqov respublika ictimaiyyəti arasında geniş işlər aparmışdır. O, 1996-cı il iyul ayının 30-da Bakı şəhərində vəfat etmiş və Fəxri Xiyabanda dəfn edilmişdir.

Əbdül Xalıqov onu sevənlərin xatirələrində əbədi yaşayacaq.

Vaqif Ağayev,

polkovnik

Təzadlar.- 2015.- 24 yanvar.- S.7.