Qarabağ şəhəri haqqında nə bilirik?

Gülablı kəndinin tarixi...

(Əvvəli ötən sayda)

…Bundan başqa, Gülablı kəndində “Əli bulağı” (Bakı şəhərində “Əli-ayağı” ocağı olduğu hər birimizə məlumdur), “Arman və Gülarə ocağı”, Çıraqlı dağının başında “Çıraqlı Piri” var idi (il quraqlıq keçəndə kənd sakinləri hündürlükdə olan bu pirə gəlib Allaha dualar oxuyardılar. Onların ziyarəti başa çatmamış elə bir leysan yağardı ki, camaat ondan qorunmaq üçün güclə özlərini evlərinə çatdırardılar). 1880-ci ildən Gülablı kəndində böyük Təkgümbəzli məscid vardı. Gülablı kəndində qədim tarixə malik iki qəbiristanlıq mövcuddur. Gülablı kəndinin Kiçik Qafqaz dağ silsiləsinə aid olan “Haçadağ”, “Çıraqlı”, “Qızılqaya”, “Qaraqaya”, “Gəvənliqayası”, “Göylü dərə”, “Yağlı bulağın dərəsi”, “Qalalı qızının dərəsi”, “İki qayanın arası”, “Çıraqlı dağı”, “Məşədiabbas qayası”, “Kaha”, “Mapı yalı”, “Sarı yoxuş”, “Hərdərələr”, “Gen dərə” “Qaradaşlar, “Zəki təpəsi”, “Böyük təpə”, birinci dərəcəli mühafizə postu adlanan dağ və dərələr, eyni zamanda “Haçadağ meşəsi”, “Çıraqlı meşəsi”, “Cəbrayıl meşəsi”, “Əbdül meşəsi” ilə əhatə olunmuşdur.

Gülablı kəndinin düz ortasından İki çayın birləşməsindən yaranan “Gülablı çaylağı” axırdı. Bu çay mənbəyini dağlarda çağlayan çeşmələrdən götürürdü və “Qarqar” çayına qovuşurdu. Gülablı çaylağının hövzəsində iki böyük su anbarı yaradılmışdı kı, bunlardan da üzüm bağlarının suvarılması üçün istifadə edilirdi.

Gülablı kəndində olan kəhrizlər: “Kənd kəhrizi”, “Məşədi Abbas kəhrizi”, “Ağacan kəhrizi”, “Bala kəhriz”, “Qarıbağ kəhrizi”,” “Xasılar kəhrizi”, “Novlu kəhriz”, “Bağbanlar kəhrizi”, “Çatallar kəhrizi”, “Novçalı kəhrizi”, “Mahmud kəhrizi” (Aşıq Abbasqulunun nəvəsi Mübariz öz vəsaiti hesabına çəkdirib), “Gülablı hamamının yanında “Murtuz Quluyevin qazdırdığı artezian quyusu, Haça dağın ətrafında “Üç gölmə” bulağı (özü yerdən qaynama, bundan əlavə, yeraltı su axımı), “Nazlı bulaq”, “Əli bulağı”, “Xəlfəli bulağı”, “Çinar dərəsinin bulağı”, “Palçıqlı bulağı”, “Kor bulaq” (Qızılqayanın yanında olan “Müzəffər bulağı”), “Canyardan bulağı” və s.

Gülablı kəndinin məhəllələrı: “Kənd tirəsi”, “Cəfərxanlar”, “Kalvalar”, “Çatallar”, “Novruzxanlar”, “Mapılar”, “Çıraqlı”, “Ağakərimlilər”, “Divanlılar”, “Xasılar”, “Məmmədxanlar”, “Qarıbağ”, digəri isə Xəlfəli bulağın yanında Mapıların qonşusu Kərbalayı Rzanın törəmələri olan 2-ci “Qarıbağ”, “Qaya qabaqlı”, “Mahmudlu”, “Suanverdilər məhəlləsi”, “Bəşir evi”, “Rzaxanlılar məhəlləsi”, “Mustafa evi”, “Əsəd evi” kimi tayfa və nəsil adları ilə bağlı məhəllələr vardı.

1903-cü ildə Gülablı kəndinin kənd məhəlləsində Rus-Tatar məktəbi fəaliyyət göstərib. Firudin Şuşinski yazır ki, bu məktəb Əbdürrəhimbəy Haqverdiyev tərəfindən inşa olunumuşdur və həmin məktəbdə rus dili dərsini də özü demişdi. Bu məktəbə əksər bölgələrdən təhsil almağa gələrmişlər. 1920-ci ildə məktəb Ağdam şəhərinə köçürülmüşdür. Sonralar isə məktəb Ağdam 2 saylı beynəlmiləl şəhər məktəbi kimi fəaliyyət göstərmişdir. Son illər məktəbin direktoru Sadıqov Əlövsət olmuşdur.

Sovet hakimiyyəti qurulandan öncə Gülablı kəndində yeddiillik dini mədrəsədə fəaliyyət göstərmişdir. Gülablı kənd tam orta məktəbinin yaranması 1920-ci illəri əhatə edir. Bu məktəbin bünövrəsi kəndin kolxoz sədri olmuş Savalan kişinin dayısı Əliyev Balakişinin rəhbərliyi altında tikilmişdir. O zamanlar hələ nəqliyyat olmayan zamanında at və kəl arabası ilə daş, qum gətirilib kənd əhalisinin köməyi, birliyi ilə tikilib. Balalarımızın gələcəkdə təhsilli olması naminə hər evdən bir nümayəndə olub bu məktəbin tikintisinin başa gəlməsində. Məktəbin direktoru Şəfqət Qaradağlı, sonralar Rövşən Əkbərovun ana babası Qulam müəllim olub. Əzizxanın maması oğlu Bahadur müəllim də məktəb direktoru işləyib. Bu vaxta kimi dörd illik məktəb Laçının evində, Mahmudlu məhləsində ibtidai siniflər, böyük siniflər isə Çatallar məhləsində yerləşirdi.

1964-cü ilə kimi məktəbin direktoru Səlim müəllim, 1971-ci ilə kimi Gülablı kənd sakini Muradov Ənvər Əbülfət oğlu uzun illər məktəbin direktoru olmuşdur. O, işlədiyi dövrdə məktəbə “Şöhrət ordeni” verilmişdi. Bu dövrdə məktəbdə elmi biliklə yanaşı, təşkilati işlərdə həm də nizam-intizam qaydalarına çox ciddi əməl edilirdi. Bundan sonra kənd məktəbinin müdiri əslən Gülablı kəndindən olan İsmayılov İnqilab Alı oğlu kəndin işğal olunduğu günə kimi işləyib.

Gülablı kənd orta məktəbinin əslən bu kəndin yetirmələri olan aparıcı müəllimlərindən fizika-riyaziyyat müəllimi Nəbiyev Sərvaz Şirin oğlu, Muradov Ənvər Əbülfət oğlu (riyaziyyat müəllimi), Abbasov Bəhmən (riyaziyyat müəllimi), Muradov Murad Əbülfət oğlu (dil-ədəbiyyat müəllimi), Qasımov Şiraslan (dil-ədəbiyyat müəllimi), Əliyev Hacağa (fizika müəllimi), Talıbova Cahan İsmayıl qızı (riyaziyyat müəllimi), Tağıyeva Şəhla Məhəmmədhəsən qızı (ingilis dili müəllimi), İbrahimova Aida Nüsrət qızı (ingilis dili müəllimi), İsmayılova Gülüş İnqilab qızı (tarix müəllimi), Muradova Şəhla Murad qızı (dil-ədəbiyyat müəllimi), Həsənov Mais Alxan oğlu (riyaziyyat müəllimi), Səlimov Tofiq (rus dili müəllimi), Məmmədova Zeynəb Məhərrəm qızı (rus dili müəllimi) və başqalarını nümunə göstərmək olar.

İbtidai sinif müəllimlərindən Aminə Tağıyeva, Məryəm Tağıyeva, Əhmədova Firuzə, Əliyev Şirin, Şükür müəllim və digərləri nəinki məktəbdə şagirdlərə bilik öyrətmiş, hətta biliyi yüksək olan şagirdərə əlavə məşğələlər təşkil ediblər. Bunun nəticəsi olaraq bu gün Azərbaycan Respublikasının Dövlət qulluğunda çalışanların arasında vaxtıilə Gülablı kəndində anadan olmuş insanlar da var.

Yaşlıların söylədiyinə görə, Gülablıda VII əsrə aid qədim şərq memarlığı üslubunda tikilmiş tarixi abidə, köhnə kənd hamamı vardı. Bu hamam çox zövqlə tikilmiş, damı bir günbəzlə tamamlanmışdı. Hamamın ümumi və tək-tək yuyunma otaqları olub. Hamamın alt hissəsində dördkünc formalı keçidlər bir-birini kəsirdi ki, bu da havanı dəyişir, ocağın yanmasını şiddətləndirirdi. Buna görə də su tez zamanda qızırdı və qara, yumru-yumru çay daşlarının qızması hesabına isti buxar əmələ gəlirdi. Ümumi otağın ortasında böyük çarhovuz və fəvvarə var imiş. 1900-cü ilə qədər bu hamam şamla işıqlandırılar, az miqdarda odunla su qızdırılarmış. “1990-91-ci illərdə kənd məscidi və hamamı yenidən bərpa edildi və “Nazlı bulağ”ın suyu hamama qaldırıldı. Son məlum hadisələr başladığı üçün istifadəyə verilmədi. Bundan əlavə, kənd mədəniyyət evinin tikintisinə başlanmış və yarımçıq qalmışdır. Kənddə “tikiş sexi”, “xalça sexi” (Yusif Vəzir Çəmənzəminli. əsərləri, ikinci cild. “Elm”nəşriyyatı, Bakı: 1976. s. 531) və “şirə sexi” tikilmişdi. Əhəng sexi, daş karxanası Məşədi Abbas qayasının arxasında, qum karyeri Gəvənnidə, “Sona xanımın alma bağı Haçadağın sol yanında”, yeraltı duz mədəni Çıraqlı dağının yuxarı hissəsində yerləşirdi, lakin ehtiyat üçün saxlanılmış və istifadəyə verilməmişdir. Əvvəlki tarixi abidələr yenidən bərpa olunub genişləndirildi. Kənd camaatının böyük qismi bu iş yerlərində işləyir, yüksək məvacib alırdılar. Bütün bu xeyirxah işlərin başında Əliyev Mübariz Əzizxan oğlu dayanırdı. Bir sözlə, babalarının adına layiq xalqına xidmət edib. Hamını işlə təmin edirdi.

Çoxlu sayda qaya daşı karxanaları, mərmər karyeri, qum dağı, əhəng daşı karxanaları və quyuları belə iş yerlərindəndir. Kəndlərin tikililərində, adətən, yerli materiallardan istifadə edirdilər.

(Davamı var)

Almara NƏBİYEVA,

folklorşünas, BDU-nun “Dədə Qorqud” Elmi Tədqiqat Laboratoriyasının elmi işçisi,

filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent

Təzadlar.- 2015.- 31 yanvar.- S.12.