“Dədəm Qorqud yollarında” nə axtaraq, nə görək, nə götürək

Bu sərlövhəni “Kitabi Dədə Qorqud” dastanlarını əsrlər boyu oxuyanların qarşısına çıxan və elə dastanların özündən irəli gələn suallar kimi qəbul edənlər də, həmin sualların müqabilində yenə də dastanların özündən irəli gələn cavab, işarə, istiqamət, tövsiyə kimi qəbul edənlər də mətləblərinə nail olmaq yolunda yeni bir fürsət, yeni bir imkan əldə etmişlər.

Alman-Azərbaycan Cəmiyyəti “Dədəm Qorqud yollarında” adlı çox yüksək nəşriyyat mədəniyyətinə malik, eyni zamanda, dolğun məzmunu ilə seçilən, olduqca nəfis bir kitab nəşr etdirmişdir. Mübaliğəsiz qeyd etmək olar ki, bu nəşr nəinki Azərbaycanda, Türk dünyasında, bu gün tam əminliklə demək olar ki, bütün dünyada yeni bir vüsət alan qorqudşünaslıq elminə ərməğan hesab edilə biləcək arzuolunan bir töhfədir.

Kitabı Alman - Azərbaycan Cəmiyyətinin sədri, kulturologiya elmləri doktoru, professor Çingiz Abdullayev çapa hazırlamış, yığcam, amma dəyərli məlumatlarla zəngin bir ön söz yazmışdır.

Kitaba daxil edilmiş sənədlər, xüsusən xalqımızın ulu öndəri Heydər Əliyevin “Kitabi-Dədə Qorqud” eposunun Almaniyanın Drezden şəhərinin Kral Kitabxanasında saxlanılan əlyazmasının Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə bağışlanmış faksimilesinin AMEA-nın Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutuna verilməsi haqqında” 3 aprel 2000-ci il tarixli sərəncamı bir daha göstərir ki, bizim günlərimizdə – Azərbaycanın öz müstəqilliyini bərpa etdiyi, xalqımızın mədəniyyəti, tarixi, dövlətçilik ənənələri ilə haqlı olaraq fəxr etmək imkanı əldə etdiyi bir vaxtda Dədə Qorqud obrazına, onun çevrəsində baş verən hadisələrə yeni prizmadan baxmaq zərurəti meydana çıxmışdır.

Artıq heç kimə sirr deyildir ki, türk xalqlarının, o cümlədən oğuz türklərinin böyüklüyünə, qədimliyinə, tarixdə iz buraxmış əzəmətli keçmişinə, dövlətçilik ənənələrinə qısqanclıqla yanaşan imperiya dairələri bu tarixi həqiqətləri təsdiq edən faktları daim ört-basdır etməyə, bu gerçəkliyi tarixə həkk edən xalqın müasir övladlarından gizlətməyə çalışmışlar. Bu sahədə, imperiyanın məkrli nökərləri, Qafqaz xalqlarının boğazına tuği-lənət kimi keçirilmiş ermənilər iyrənc bədnamlıqla xüsusi canfəşanlıq göstərmişlər. Ara-sıra tarixi faktlları üzə çıxaran, onları elmi və ya bədii təfəkkür süzgəcindən keçirərək, müasirlərinə və gələcək nəsillərə çatdırmaq istəyənlər isə məşum bir tale yaşamışlar. Onlar, yenə də ermənilərin fitvası ilə, ya güllələnmiş, ya da imperiya həbsxanalarında olmazın işgəncələrə məruz qalaraq həyatlarını itirmişlər.

İmperiya böyükmillətçilik hərisliyinə tutulmuş hegemon xalqın nümayəndələri və onların sadiq nökərləri torpaqları işğal edilib zorla imperiyaya qatılmış xalqların, öz dəyərini, tarixi köklərini nümayiş etdirmək istəyinə həmişə şovinizm mövqeindən yanaşmış, hər cür maneələr törətmiş, tarixi öz istək və mənafelərinə uyğun saxtalaşdırmaq yolunu tutmuşlar. Bütün bunlara baxmayaraq, türk dünyasının, oğuz türklərinin, xüsusən Azərbaycan xalqının “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanlarına, onların qəhrəmanlarına genetik ehtiyacı olmuşdur. Türk dünyasının ziyalı övladları zaman-zaman bu ehtiyacı təmin etmək üçün əllərindən gələni etməyə çalışmışlar.

Alman şərqşünası, diplomatı, poliqlot və səxavətli xeyriyyəçi Henrix Fridrix fon Dits 1815-ci ildə əsərin elm aləminə məlum olan ilk əlyazma nüsxəsini aşkara çıxarıb nəşr etdirdikdən sonra bu sahədə xüsusi bir canlanma yarandı. Elə bir faktı göstərmək kifayətdir ki, bu əsər dahi alman şairi, yazıçısı və mütəfəkkiri Volfqanq fon Götenin diqqətini cəlb etmiş və o, əsəri göndərdiyinə görə Ditsə yazdığı 1 fevral 1816-cı il tarixli təşəkkür məktubunda bunu xüsusi qeyd etmişdir: “Aldığım əsər mənim və dostlarımın qış gecələrini qısaltdı və mənim Şərq haqqında biliklərimə əvəzedilməz bir təməl oldu”.

Hələ sağlığında hər fikri, hər sözü bədii həqiqət etalonu kimi qəbul edilən “Faust” müəllifinin bu münasibəti, heç şübhəsiz, əsərin bütün Avropada geniş yayılmasında və orun qəhrəmanlarının ümumbəşəri personajlar kimi tanınmasında müstəsna rol oynamışdır. Bu barədə, “Dədəm Qorqud yollarında” kitabına daxil edilmiş Saksoniya Dövlət Kitabxanasının əlyazmalar, qədim nəşrlər və ölkəşünaslıq bölməsinin rəhbəri doktor Tomas Haffnerin dərin məzmunlu və olduqca maraqlı faktlarla zəngin yazısında müfəssəl məlumat verilir.

Bu yazıların faktlarla zəngin elmi və ədəbi-bədii siqlətinə qətiyyən xələl gətirmədən, göstərmək lazımdır ki, “Dədəm Qorqud yollarında” kitabının əsl “bələdçisi” rolunu bu gün Azərbaycan filologia elminin inkişafında böyük nüfuz sahibi olan akademik İsa Həbibbəylinin “Möhtəşəm əbədiyyət kitabı” adlı yazısı oynayır. Bu yazı qorqudşünaslıq elminin nailiyyətlərinin ehtivası, nümayişi və izahı baxımından, həmçinin və daha çox bu sahədə qarşıda duran vəzifələrin dəqiq, müasir və aktual təsnifatı etibarı ilə əhəmiyyətini daim saxlayacaq elmi, ədəbi-bədii, ictimai fikirlər toplusudur.

“Kitabi-Dədə Qorqud” dastanlarına maraq get-gedə artır. Bunun nəticəsidir ki, əsərin daha bir qədim əlyazması Vatikan kitabxanasında aşkara çıxarılmış və qorqudşünaslıq elminin maraq və tədqiqat dairəsinə cəlb edilmişdir. Bu dairə getdikcə genişlənir. Yeni eranın başlanması ərəfəsində - 2000-ci ildə oğuz türklərinin milli təfəkkürünün bədii təcəssümü olan “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanlarının yaranmasının 1300 illik yubileyi YUNESKO xətti ilə beynəlxalq səviyyədə çox böyük təntənə ilə qeyd edilmişdir.

Dastanın Drezden nüsxəsinin Dits tərəfindən aşkar edilməsinin 195 illiyi münasibətilə akademik Kamal Abdullanın təşəbbüsü ilə Bakı Slavyan Universitetində beynəlxalq konfrans keçirilmişdir. Yubiley tədbirlərində bir sıra xarici ölkələrin tanınmış şərqşünas alimləri, ictimai xadimlər iştirak etmiş, məruzə və çıxışlarında dastanın ümumbəşəri əhəmiyyətindən, təmsil etdikləri ölkələrdə daha geniş yayılması zərurətindən söhbət açmışlar.

Gündən-günə daha dərin məzmun kəsb edən qorqudşünaslıq elminin nailiyyətləri bu zərurətin əks-sədası, onun həlli yollarında atılan çox böyük miqyaslı addımlardır. Biz bu gün iftixarla və böyük əminliklə deyə bilərik ki, bu yolun sonu yoxdur.

Hər bir nəsil qarşısında duran siyasi, iqtisadi, sosial problemlərin uğurlu həlli üçün Dədə Qorqud dastanlarına müraciət edə bilər və milli şüurumuzun təşəkkül tapmasında həlledici rolu olan, oğuz türklərinin mənəviyyatından, qeyrətindən püskürən bu əbədi və həmişəbahar abidədən öz dövrünə uyğun qənaətbəxş cavablar tapa bilər.

Bu il xalqımız, dövlətimiz, dünya qorqudşünaslıq elminin nümayəndələri “Kitabi-Dədə Qorqud”un alman dilində ilk tərcüməsi və nəşrinin 200 illiyini qeyd edir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev bu münasibətlə, qorqudşünaslıq elmi qarşısında yeni üfüqlər açan 20 fevral 2015-ci il tarixli sərəncam imzalamışdır. Dekabrın 22-də Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrında təntənəli yubiley mərasimi keçirilmişdir.

Böyük razılıq və möhkəm inam hissi ilə demək olar ki, “Dədəm Qorqud yollarında” kitabının nəşri, elmi ictimaiyyətə və geniş oxucu kütləsinə çatdırılması yubiley tədbirləri silsiləsinin uğurlu vəsilələrindən biri olacaq, qorqudşünaslıq elminin zənginləşdirilməsi, xalqımızın öz azadlığı, dövlətimizin müstəqilliyi, dövlətçiliyimizin qorunması yollarında Dədə Qorqud qeyrəti, Dədə Qorqud müdrikliyi ilə irəliləməsinə xidmət edəcəkdir.

Hacı RAFİQ,

publisist-ədəbiyyatşünas

Təzadlar.- 2016.- 12 yanvar.- S.14.