Qabil - vətəndaş mövqeli böyük şair

(Anım gününə)

Xalq şairi Qabilin yaradıcılığı rəngarəng və çoxşaxəlidir. Onun əsərlərində həm lirik ovqata köklənmiş məhəbbət və əsrarəngiz təbiətin tərənnümü, həm də fərdi psixoloji durumdan doğan poeziya nümunələri istənilən qədərdir. Saf, müqəddəs məhəbbət və Abşeronlu, Qarabağlı, Muğanlı, Milli, Şirvanlı, Şəkili Azərbaycan təbiəti şairin əbədi, tükənməyən ilham qaynaqlarıdır. Buna dair Qabilin yaradıcılığından onlarla, yüzlərlə misal göstərmək olar.

 Lakin o, eyni zamanda müasir dövrün qayğıları ilə yaşayan, xalqının, millətin problemlərini bir an da olsun nəzərdən qaçırmayan, zamanın nigaran suallarına cavab verməyə çalışan yüksək vətəndaş mövqeli şairdir.

Qabil şeirləri 60 illik bir dövrdə Azərbaycan xalqının ictimai-siyasi həyatının bədii salnaməsidir. Bu müddətdə xalqımızın tarixində elə bir mühüm ictimai-siyasi hadisə olmamışdır ki, Qabil bu hadisəyə öz vətəndaş mövqeyini bildirməsin.

Hələ ötən əsrin 60-cı illərində cəmiyyətdə ciddi mənəvi durğunluğun hökm sürdüyü bir vaxtda Qabil "Tramvay parka gedir" şeirini yazdı. Bu şeir cəmiyyətdə hökm sürən ətalətə, durğunluğa qarşı açıq bədii üsyan idi. Bu zaman sovet ideologiyasının əsirinə çevrilmiş siyasi və eləcə də ədəbi qüvvələr Qabilə qarşı güclü hücumlar təşkil etdilər. Lakin Qabil min illik palıd kimi əyilmədi, bu hücumlara mətanətlə sinə gərdi. Sona qədər öz əqidəsinə, vətəndaş-şair mövqeyinə sadiq qaldı. O, sonralar yazdığı, böyük ədəbi hadisəyə çevrilən "Nəsimi" poemasında, "Səhv düşəndə yerimiz", "Türkün qəbri", "Gün o gün olmayacaq, nə qədər ki...", "Əslində", "Mərsiyə" (Xalqımı, millətimi gülləbaran eylədilər"), "Gedək... gedək", "Suqovuşanda" və şair kimi onlarla ictimai-siyasi məzmunlu əsərlərində öz şair "məni"nə əbədi sadiqliyini dönə-dönə sübut etdi.

Xalqımızın milli-azadlıq hərəkatı tarixinə qanlı, həm də ən şərəfli səhifə kimi daxil olan 1990-cı ilin 20 yanvar gecəsi vətənpərvər şairin bütün varlığını silkələdi. Sanki azadlıq eşqi ilə alışıb yanan vətən oğullarının al qanı, növcavan Şəhidlərin cəsədi üstündə qıyya çəkən anaların göz yaşı daşa, torpağa deyil, şairin üzərinə axırdı. Həmin gecə Qabil Azərbaycan xalqının əbədi ağrısı olan "Mərsiyə" şeirini yazdı. Şair mərsiyəsində xalqın vulkan tək püskürən qəzəbini, min yerdən qan fısqıran yarasının dəhşətli ağrısını, Allah dərgahına qədər boy verən ah-naləsini özünəməxsus böyük vətəndaşlıq yanğısı ilə əks etdirmişdir.

O, sonralar yazdığı "Mən göz yaşlarıma dözə bilmirəm" şeirində 20 yanvardan başlanan ürək ağrılarının bilməz olduğunu bir daha bəyan etmişdir.

Mən göz yaşlarına dözə bilmirəm,

Yağanda Şəhidlər xiyabanına.

Bu ağrı-qaralı mərmər dastana,

Bu gülləri məşəl daş gülüstana,

Bir busə dadmayan neçə oğlana

Ağlama, döz görüm daşsa da qəlbin,

Ağla ibrətamiz bir ehtişama.

Mən göz yaşlarına dözə bilmirəm,

Analar saç yola məzar başında.

Yox daha mərsiyə yaza bilmirəm,

Cavanlar qırılsa nakam yaşında.

Qarabağ məsələsinin ədalətli həllinin düyünə düşməsi, beynəlxalq birliklərin bu məsələyə laqeyd münasibəti, vətən torpaqlarını işğaldan azad edilməsinin uzanması vətənpərvər şairi darıxdırır. Bəs nə etməli, vətənin sərhədlərini necə bütövləşdirməli, xalqın itirilən torpaqlarını, tapdanan şərəfini necə xilas etməli? Şair qəlbi rahatlıq tapmır, bir ipucu, işıqucu bir ümid, güman yeri axtarır və tapır da! Qəti qərara gəlir ki, bu ümidin yeganə bir ünvanı var: AZƏRBAYCAN ƏSGƏRİ!

Bu eşq, bu ehtirasla da "ümid sənədir ancaq..." şeirini yazır. 1996-cı ildə qələmə alınmış 90 misralıq bu şeir başdan-başa şairin sonuncu ümid və güman yeri olan qəhrəman vətən övladına - AZƏRBAYCAN ƏSGƏRİNƏ hədsiz inam və məhəbbətdən yoğrulmuşdur.

Qarabağ Azərbaycan torpağıdır! Bu danılmaz həqiqəti hamı təsdiqləyir. Münaqişənin (əslində müharibənin) tənzimlənməsi üçün ayrılmış məsul şəxslər də Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü dəstəklədiklərini bildirirlər. Lakin heç kəs əməli şəkildə Qarabağın işğaldan azad olunmasında real kömək göstərmir, bircə şablon cümlə ilə işlərini bitmiş hesab edirlər: Məsələ sülh yolu ilə həll olunmalıdır.

Bu isə bütün varlığı ilə doğma vətənə, onun hər qarışına vurğun olan şairi qeyzləndirir, təbdən çıxarır.

Uzanır danışıqlar,

İmzalanır sənədlər.

Xəritədə aləmə

Göstərilir sənədlər...

Səsimizə səs verir

Dünya başbilənləri,

ümid sənədir ancaq

Azərbaycan əsgəri!

BMT, ATƏT, Avropa Şurası ... Bunlar və bunlara bənzər beynəlxalq təşkilatların sayı-hesabı bilinməyən diplomatları gəlib, cürbəcür səmərəsiz bəyanatlar verib gedirlər. Beynəlxalq yardım təşkilatları qaçqın və məcburi köçkünlərin könlünü yardımlar və ianələrlə almaq istəyir. Lakin bunların heç biri Qarabağ məsələsinin həllinə yardım etmir.

Dəyirmi masalarda

İzi var dirsəklərin,

Ağla sığan söhbəti,

Sözü var dəstəklərin.

Yardım bağlamasında

özü var dəstəklərin.

Lap ləl-cəvahir olsun

Hər yardımın dəyəri...

ümid sənədir ancaq

Azərbaycan əsgəri!

Şair özünəməxsus bədii bir üslub, aydın dil ilə təsirli ifadələrlə Qarabağ dərdini çözələyir, bu dərdin əlacını arayır, yenə də son əlac olaraq vətən əsgərinin hünərinə güvənir:

İşğal altında qalır

Torpağımız daşımız,

Nələr görmür gözümüz,

Nələr çəkmir başımız ...

...çadır göstərmək olub

hər çatana peşəmiz.

Sərgi olmasın deyə

Bu Mil-Muğam düzləri,

ümid sənədir ancaq

Azərbaycan əsgəri!

Şair sadə xalq dilində yadda qalan bədii lövhələr yaradır, Azərbaycan əsgərini qovu alışdıran, yəni qatı düşməni yandırıb-yaxacaq ağ çaxmağa bənzədir:

...Bir şey görünmür hələ,

açılmır ki, açılmır

düyünü bu torpağın.

Qov alışa bilərmi

od saçmasa çaxmağın?

İldırımlardan belə

Umma bu zərrələri,

ümid sənədir ancaq...

Azərbaycan əsgəri!

Şeirin sonlarına doğru münaqişənin həlli, doğma torpaqlarının yağı işğalından azad olması haqqında şair fikri daha da qətiləşir, onun bədii hökmü daha sərt, daha konkretdir.

...Tükənir səbrim fəqət,

sazişlər,

qətnamələr,

bəyanatlar

kifayət!

Ziyafətlər

Kifayət!

Ziyafətlər dumanında

Nəzakətlər kifayət,

Yurdsuzlara yurd olan

Biyaban istəmirəm.

Bütün bunlara baxmayaraq, şeir işıqlı ovqatla bitir. Şair sülh bayrağının "yellənməsini", bu sülh bayrağına "kəm baxan bədgümanlar"ın aradan çıxmasmı, nəhayət "SÜLHÜN ŞAD XƏBƏRİNİN" eşidilməsini arzulayır. Şairin şeirdə qarşısına qoyduğu son məqsəd də budur. Elə Azərbaycan xalqının arzusu da budur!

Yellənsin sülh bayrağı!!!

Bu bayrağa kəm baxan,

Həm baxmayan, həm baxan,

Bədgüman istəmirəm.

Sevindirsin milləti

Qoy sülhün şad xəbəri,

ümid sənədir ancaq...

Azərbaycan əsgəri! 

Həm mövzu aktuallığına, həm də bədii dəyərinə görə "ümid sənədir ancaq..." şeri xalq şairi Qabilin ictimai-siyasi mövzuda yazdığı ən gözəl əsərlərindən biridir. Nə qədər ki, Qarabağ torpağı işğal altındadır, nə qədər ki, dünyada müharibə, işğal təhlükəsi var bu şeir də öz ictimai və bədii dəyərini saxlayacaqdır.

Şeirin dərsliklərə salınaraq gənc nəsilə çatdırılması və geniş təbliği yeni yetişən və gələcək nəsillərin vətənə məhəbbət və hərbi vətənpərvərlik tərbiyəsində mühüm rol oynayaraq, misilsiz xidmət göstərəcəkdir.

...Bu gün xalq şairi Qabil aramızda yoxdur və onun vəfat tarixi ilə iki illik ayrıcındayıq.

Lakin əbədiyaşar Qabilimiz daima xalqın, millətin qəlbindədir və o, poeziyası ilə, eyni zamanda bir maraqlı şəxsiyyət kimi heç vaxt unudulmayacaqdır.

Ulu Tanrımızdan böyük və əvəzsiz Qabilimizə rəhmət diləyirik və deyirik:

Allaha, gözəlliyə, həqiqətə qovuşmaq yolunda öz "Nəsimi"n kimi ölməzlik qazandın! Şah beytlərində, şah misralarınla xalqın qəlbində həmişəyaşarsan! öz gəmində, öz bayrağınla böyük bir axında daima üzüb gedəcəksən!

Ey böyük Qabil! Ayrılığınla daima səni düşündük, xatirələrinə baş vurduq, lakin hiss etdik ki, sənsizlik çox ağırdı, şəxsən bu sətirlərin müəllifi həyat və yaradıcılıq yolundan bəhs edən "(Qabilin sənət dünyası" monoqrafık kitabı ilə ("Şür" nəşriyyatı, Bakı 2007) təsəlli tapır ki, az da olsa nəsə edib. Ruhun qarşısında söz verirəm ki, "Nəsimi" poemanın üzərində aftoqrafında məni Qabilşünas adlandırdığına görə ömrüm boyu sədaqətli qalacaq, zəngin xəzinəni xalqa çatdırmaq üçün bir filoloq kimi daima çalışacaq və əlimdən gələni əsirgəməyəcəyəm. Kiçik məqaləmi böyük alimimiz, akademik Vasim Məmmədəliyevin fıkirləri ilə yekunlaşdırmaq istərdim:

"Qabilin vəfatı ədəbiyyatımız üçün böyük itkidir. Onun cismən yoxluğu günü-gündən daha çox bilinir. Lakin bir şeylə təsəlli tapırıq ki, Qabilin həmişə oxucusu olub, var və olacaq. Sənətkar üçün əbədiyyət budur.

Allah ona rəhmət eləsin, qəbri nurla dolsun! Amin!"

Ədalət MƏMMƏDOV,

Azərbaycan Universitetinin

dissertantı, filoloq-Qabilşünas

Təzadlar.- 2009.- 2 aprel.- S.11.