FAMİL MEHDİ UCALIĞI

...Şərq fəlsəfəsinə görə, insan yarandığı gündən ucalığa, kamilliyə, nirvana halına doğru can atır. Amma tək-tək adamlar o yüksəkliyə çata, bəşər övladlarının mənasız qaçhaqaçını, qovhaqovunu acı təəssüf hissi ilə zirvədən müşahidə edə bilirlər. Böyük insan, həqiqi vətəndaş, müdrik ağsaqqal Famil Mehdi həmin tək-tək olanlardan, gələnlərdən, ucalanlardan idi. O, nə şair, nə jurnalist, nə publisist, nə ictimai xadim, nə də müəllim qəliblərinə sığan adam deyildi. Bunların hamısı onun Famil Mehdi ucalığına yüksəlməsi yolunda bir vasitə idi. Famil Mehdi qədər Azərbaycanı sevən azərbaycanlı, Qarabağı sevən qarabağlı çox az olardı.

Famil Mehdi, mənim müşahidələrimə görə, öz həyatını necə istəyirdi, elə də yaşadı. Şan-şöhrətin əsirinə, dünya nemətlərinin quluna çevrilmədi, hökmdarların, iqtidar sahiblərinin iltifatına sığınmadı. Birdən-birə on pillə yuxarı qalxmaq üçün kimlərinsə qarşısında diz çökmək yox, yüngülvari başın işarəsi ilə təzim lazım gələndə, o, ətrafındakı yüzlərlə bədbəxt adamlardan fərqli olaraq, bunu etmədi. Heç kəsin qarşısında əyilmədi, kişi kimi yaşadı və kişi kimi də ölümü qəbul etdi, haqq dünyasına qovuşdu.

Ömrünün son günlərində nədənsə şikayət etdiyini, nəyəsə heyifsləndiyini görmədim və kimdənsə də eşitmədim. O, ölümü mərdi-mərdanə qarşıladı. Amma sözlərində və gözlərində Qarabağ həsrəti var idi. O, dünyanı Qarabağsız tərk etdiyinə görə heyifslənirdi, Qarabağı, Ağdamı, yurdunu görməyib getdiyinə görə yanırdı.

2001-ci ilin dekabrında Qarabağ Azadlıq Təşkilatının keçirdiyi Qarabağ mitinqində onun çıxışını xatırlayıram, duruşunu gözlərim önünə gətirirəm. Əsaya söykənərək çətinliklə dayanan, güclə nəfəs alan müdrik bir qoca, həyat yolu ilə hamıya örnək olan bir şəxsiyyət deyirdi, daha doğrusu hayqırırdı: "Mən Qarabağsız ölmək istəmirəm." Famil Mehdinin o sözləri hamını kövrəltdi və həm də düşündürdü: hələ nə qədər insan bu həsrətlə dünyasını dəyişəcək.

Famil müəllimi uşaqlıqdan tanıyırdım, ailəliklə yaxın olmuşduq. Yaş fərqlərinə baxmayaraq, atamla dost idilər, atam onun elçiliyində də iştirak etmişdi. Famil müəllimin qaynatası Qara kişi Qarabağın ağsaqqallarından idi, gözəl insan idi. Onların, Famil müəllimgilin ailələri ilə birlikdə yaylağa da gedərdik. Dumanlı olsa da, o vaxtları xatırlayıram. Sonralar Famil müəllimin oğlu Şamillə Moskvada bir yerdə təhsil alanda yenidən ailələrimiz yaxınlaşdı, köhnə əlaqələr bərpa olundu. Famil müəllim bizim ailənin həyatında dəfələrlə mühüm rol oynayıbdır. Gənclik yaşlarımda mən Famil müəllimlə təkcə ailəmizin yaxın adamı kimi deyil, Azərbaycanın tanınmış şəxsiyyətlərindən biri kimi fəxr edirdim.

Qarabağ müharibəsi başlayandan, erməni təcavüzü ilə üz-üzə dayandığımız dövrdən sonra Famil Mehdi ictimai xadim, hərəkat rəhbəri, el ağsaqqalı kimi göz önünə, fəaliyyət meydanına gəldi. Onun yaratdığı "Nicat" cəmiyyəti Azərbaycanın bütün tanınmış adamlarını bir araya gətirdi, onlar Famil Mehdi şəxsiyyəti ətrafında birləşdilər. Azərbaycanın çağdaş tarixində bu, yeganə həqiqi və geniş miqyaslı birlik nümunəsi idi. Bu gün də həmin birliyə ehtiyac var, amma yarada bilmirik. Elə dağıtmayıblar ki, bir də yaratmaq mümkün ola.

"Nicat" cəmiyyətinin fəaliyyətini mən yaxından və əyani şəkildə 1993-cü il hadisələri zamanı, rayonlarmızın bir-birinin ardınca işğal olunduğu günlərdə gördüm. "Nizami" metro stansiyasının qarşısındakı 16 mərtəbəli bina, "Nicat" cəmiyyətinin orada yerləşən qərargahı xalqın pənah, ümid yerinə çevrilmişdi. öz yurdlarından qovulmuş minlərlə insan binanın qarşısına, mərtəbələrinə toplaşaraq "Nicat" cəmiyyətinin, Famil Mehdinin qərarını, sözünü gözləyirdilər. Onların getməyə başqa yerləri yox idi. Bəlkə də xalqın dar gündə Famil Mehdiyə, "Nicat" cəmiyyətinə bu sevgisi, onların məhz buraya pənah gətirməsi həmin günlərdə hakimiyyətə gələnlərin içərisində "Famil Mehdi xofu" yaratdı və sonradan bu xof çəkilib getmədi. Qaçqınların yataqxanalara, sanatoriyalara və başqa nisbətən yararlı binalara yerləşdirilməsində mən də iştirak edirdim, ümümi işlərə isə Famil müəllim özü rəhbərlik edirdi. Hamıya ümid verirdi ki, bunlar hamısı müvəqqətidir, tezliklə öz yerlərinizə qayıdacaqsınız, deyəsən, özü də inanırdı. Bu inamın doğrulmaması da onu elə çökdürdü, belini bükdü, qocaltdı, yaşından çox qoca görünürdü.

Famil müəllim həyatının sonuna qədər bütün bu ağrıları, acıları bizimlə birlikdə yaşadı, bizə dayaq olmağa, yardım etməyə çalışdı, bütün enerjisini, gücünü Qarabağ işinə sərf etdi. Həyatının son on ilində daha çox bir yerdə olduq, bu on il ərzində Famil Mehdi ilə bir yerdə olmaq şərəfini duyduq, məsləhətlərini aldıq, dəstəyini gördük. Famil müəllim haqqında xatirələrim çoxdu, bir neçə məqamı vurğulamaq istəyirəm.

Qarabağ Azadlıq Təşkilatını yaradanda müraciət etdim ki, Sizi təşkilatın Ağsaqqallar Şurasında görmək istəyirik. Müdrik bir insan kimi rədd cavabını da çox gözəl əsaslandırdı. Dedi ki, Qarabağla bağlı xeyli təşkilat var, hamısı da məni dəvət edirlər, hər hansı birinə getsəm, o biriləri inciyəcək, istəyirəm ki, hamınız bir yerdə olasınız. Amma təsis qurultayında iştirak etdi. Qurultayın gedişində Ağsaqqallar Şurasına üzvlər seçərkən dəyərli ziyalı Abbas Abdulla çıxış etdi və bildirdi ki, nə üçün Famil Mehdinin namizədliyi yoxdur. Məsələni izah edəndən sonra təklif etdi ki, əgər Famil Mehdi olmasa, biz də Şuraya daxil olmaq istəmirik. Digər ağsaqqalların da təkidindən sonra Famil müəllim razılığını verdi və ömrünün sonuna qədər Ağsaqqal Şurasının üzvü kimi fəaliyyət göstərdi. Famil müəllim ən çətin anlarımızda, xəstə olmasına baxmayaraq, təşkilata gəlir, elə təkcə gəlməyi və yaxud bir kəlməsi ilə də çox şeyləri həll edirdi. Heç vaxt da ruhdan düşməzdi, həmişə nikbin idi, bizi də bu nikbinliyi ilə ruhlandırırdı. Famil müəllim hər dəfə qərargahımızın qapısından içəri girəndə, orda olanların əhval-ruhiyyəsini sözlə çatdıra bilmirəm. Hamıda bir əminlik, rahatlıq yaranırdı, deməli, hər şey qaydasındadır.

Bir dəfə bizi tutmuşdular, Qarabağ Azadlıq Təşkilatının sədr müavini Şamil Mehdi də tutulanların içərisində idi, hərəmizə 10-15 sutka vermişdilər, Qara şəhərdə təcridxanada idik. Şamil həyacan keçirirdi ki, kişiyə pis təsir edəcək. Famil müəllim görüşümüzə gəldi, bizi ürəkləndirdi, bir az məzəli əhvalatlardan danışdı. Sonra biləndə ki, Şamil narahat olub, üzünü sərtləşdirdi və dedi ki, Qarabağ yolunda mənim oğlum tutulmayanda, daha kim tutulacaq, özünüzü üzməyin, siz oğurluğa, quldurluğa görə deyil, şərəf, ləyaqət işinə görə tutulmusunuz.

Famil müəllim ürəyiaçıq, geniş insan idi, hamıya əlindən gələni etməyə, sevindirməyə çalışırdı. Uşaqlardan biri onun yanında zarafatla Ağdam, Şuşa xəngəlindən danışmışdı. Əl çəkmədi ki, mən sizə xəngəlin nə olduğunu göstərəcəyəm, zorla bizi yığıb apardı evlərinə, Ofelya xanım bir toyun əziyyətini çəkdi. Adı "xəngəl" olan bu qonaqlıqdan uşaqlar indi də danışırlar.

Bir dəfə də növbəti icazəsiz aksiyaya çıxmışdıq, bir də gördük ki, Famil müəllim də əsasına söykənə-söykənə gəlib. Nə qədər etiraz etdiksə, xeyri olmadı, dedi ki, qoy heç olmasa, məni görüb sizə əl qaldırmasınlar, geri qaçanlar da utansınlar. Famil müəllim söz olan yerdə sözünü deyirdi, hərəkət olan yerdə işini görürdü.

Famil Mehdi heç kəsin yazmadığını yazdı, heç kəsin etmədiyini etdi, həyatı və mübarizəsi ilə bir kişi şəxsiyyəti, nümunəsi yaradaraq getdi. Onun ölümü ailəsi, övladları, yaxınları, bizim hamımız üçün çox ağır oldu. Allah rəhmət eləsin, qəbri nurla dolsun.

Hamımız haqq dünyasına gedəcəyik, ölüm haqq işidir. Amma o kişinin yeri görünür. Gərək belə tez getməyəydi, özü üçün yox, Qarabağ üçün, bizim üçün, xalq üçün gərək belə tez getməyəydi...

Akif Nağı

Qarabağ Azadlıq Təşkilatının sədri

Təzadlar.- 2009.- 17 dekabr.- S.11.