Dilimiz, tariximiz, bu günümüz...

Hər bir xalqın dili, həmin xalqın dövlət kimi formalaşmasında, inkişaf edib tanınmasında mühüm rol oynayan amillərdən biridir. Dilin qorunması, inkişaf etdirilib beynəlxalq səviyyədə tanınması isə vətəndaşların müqəddəs borcudur. Elə bu baxımdan, YUNESKO-nun qərarı ilə 2001-ci ildən 21 fevral beynəlxalq aləmdə "Ana dili günü" kimi qeyd olunmağa başlayıb. Tarixə nəzər salsaq (zaman-zaman), bu müqəddəsliyi qorumaq üçün nə qədər insan taleyinin puç olduğunu, həyatının söndüyünün şahidi olarıq. 1952-ci ildə Banqladeşdə benqal dilinin dövlət dili elan olunması üçün nümayiş edən əhali istədiyinə nail olmadığını gördükdə, 9 nəfər etiraz əlaməti olaraq özünü öldürüb.

Doğrudanda böyük qəhrəmanlıqdır ki, insan dilinin dövlət dili elan olunması üçün öz həyatına qəsd edir. Bəs görəsən, bizim doğma Azərbaycan dilimizin yaşaması üçün hansısa vətəndaşımız öz həyatını təhlükə qarşısında qoya bilərdimi? Elə bu fikirlərə aydınlıq gətirmək üçün Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun direktor müavini, filologiya elmləri doktoru, professor Məsud Mahmudovla söhbətləşdik:

- Yer üzündə irili-xırdalı 6.000 dil var. Baş verən qloballaşma, müxtəlif ictimai-siyasi hadisələrlə bağlı bunun 3000-i məhv ola bilər. Amma təbii ki, bizim dilimiz bu dillər sırasında ola bilməz. çünki 70 milyonluq bir xalqın özü də qəhrəmanlar, dahilər yetirən torpağı, eli, dili üçün özünü məhv etməyə belə övladları olan bir xalqın dilini heç cür məhv etmək olmaz. Dilimizin ən böyük qoruyucularından biri ulu öndərimiz H.Əliyev oldu. Azərbaycan dilinin dövlət dili elan olunması ilə bağlı imzaladığı sərəncamda, həm də 1 avqustu "Azərbaycan əlifbası - Azərbaycan dili" günü kimi qeyd etdi. Dilimizə diqqət, qayğı bundan sonra daha da artdı. Ulu öndərimizin qeyd etdiyi kimi, biz dilimizin altında birləşməliyik. Və bunu daha səlist, sadə formada dünya xalqları arasında təbliğ etməliyik. Bu baxımdan, institutumuzun alimləri 4 cilddə "Azərbaycan dilinin tarixi", 4 cilddə "Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti", "Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğəti", "Sinonimlər lüğəti", "Omonimlər lüğəti" və s. kimi dilimizi təbliğ edən kitablar hazırlayıb. Ancaq bəzən elə kitablar nəşr olunur ki, nəinki dili təbliğ edir, sadəcə olaraq, dilimizi biabır edir. Belə dərsliklərimiz daha çoxdur. Nə qədər deyirik, yazırıq, xeyri yoxdur. Mətbuatımız isə bu sahədə daha çox külüng vurmalıdır. Ancaq bu gün hansı mətbuat orqanına baxırsan bərbad vəziyyətdədir. Bəzi qəzetləri, jurnalları oxumaq heç mümkün deyil. Bu da ondan irəli gəlir ki, mətbuata çox azadlıq verilib. Hər yerindən duran başqa bir qazanc yolu tapmayanda qəzet açır, başlayır xalqın cibini soymağa. Mətbuatı da hörmətdən salır, jurnalistlərimizi də. Gülünc sözlər, ifadələr, qərəzli dilə gətirilə bilməyən yazılar dilimizə xələl gətirir. Nəinki qəzetlərimiz, televiziyalarımız da bərbad vəziyyətdədir. Elə kanallarımızın adını götürək. Axı hər bir kəs öz televiziyasının adını başa düşsə pis olar?! Bu gün heç bir vətəndaş deyə bilməz ki, "ANS", yaxud "Space" nə deməkdir. Olmaz ki, elə öz dilimizdə bir ad qoyaq? Yaxşı, bu bir yana, bəs ekrana çıxan aparıcılarımız, dəvət olunan qonaqlar niyə belə biabırçılığa yol verirlər? Rəhbərlik niyə bir tədbir görmür?! Bax bizim əsas bəlamız budur.

Biz öz dilimizə hörmətlə yanaşmırıq. Bir qism insanların cahilliyi dilimizi hörmətdən salır. Danışarkən fikirləşmək lazımdır ki, indi biz dünyanın bir çox dövlətlərinə yayımlanırıq. Və onlar bizdən bu ədəbsizliyi görüb, xalqımız haqqında nə fikirdə olarlar? Reklamlarımız biabır gündədir. Elə sözlər deyirlər ki, Azərbaycan dilinin orfoqrafik lüğətində o söz yoxdur. Soruşan da yoxdur ki, "a bala, o sözü hardan çıxartmısan?"

Dilimiz bizim anamızdır. Anamızı nə qədər seviriksə, dilimizi də o qədər sevməliyik və onun saflığı uğrunda mübarizə aparmalıyıq. Bəzən mənə deyirlər ki, "səni eşidən yoxdur, deməkdən yorulmadın?!" Rəhmətlik Mirzə Cəlil də deyirdi ki, "sözümü o kəslərə deyirəm ki, məni eşitməyib gedirlər qeyri işlərlə məşğul olmağa". İndi mən də deyirəm. Fikirləşirəm ki, hardasa, kimsə məni eşidib, bir tədbir görə bilər. Bu o demək deyil ki, Şumerin kitabələrində dilimizə aid bir söz axtarasan. Mən yenə də deyirəm ki, xalqın qədimliyi onun dilini qorumur. Xalqın dilini onun vətəndaşları, övladları qoruyur. Bunun üçün dövlətimiz tədbirlərini daha ciddi surətdə davam etdirməlidir. Nəşr olunan qəzetlərin 1 nüsxəsi bizə, yəni Dilçilik İnstitutuna gəlməlidir ki, onun dilində olan qüsurları bildirən sözlərin yazılış formalarını, ifadələrin yerində işlənməsini tənzimləyək ki, qəzet oxunaqlı olsun, oxucularda ikrah hissi doğurmasın.

21 fevral, yəni "Ana dili" günündə institutumuzun kollektivi bir sıra tədbirlər etməyi planlaşdırıb. Bir çox ali təhsil ocaqlarında, orta məktəblərdə seminarlar, görüşlər keçirmək fikrindəyik. Nəşr olunan bəzi kitabların dilinin təhlili üçün təqdimat mərasimləri keçiriləcək. Yəqin ki, ümumrespublika səviyyəsində də bir çox işlər görüləcək. Ancaq bunu təkcə bir gün yox, həmişə, hər vaxt etmək lazımdır. Dilimizin möhtəşəmliyini, saflığını qorumaq üçün orta məktəblərimiz çox ciddi məşğul olmalıdır.

Dil xalqın nəsillərə qalan ən ülvi, ən müqəddəs irsidir. Və hər bir xalq dili, dini və mədəniyyəti ilə tanınır. Qoy dilimiz də bizim üçün müqəddəs bir məfhum olsun, qoruyaq onu!

Dövlətimizin rəmzləri bizim üçün müqəddəsdir: bayrağımız, gerbimiz, himnimiz. Yaxşı olardı ki, dilimiz də bu müqəddəsliyə qalxaraq dövlət rəmzlərimiz kimi nəsillərə yadigar qalaydı.

Zeynəb Cəfərli

Təzadlar.- 2009.- 21-24 fevral.- S. 14.