Azərbaycan tarix elminə yeni töhfə

Ötən həftə Atatürk Araşdırma Mərkəzində tanınmış tarixçi alim, professor Musa Qasımlının "SSRİ-Türkiyə münasibətləri" adlı iki cildlik kitabının 2-ci cildinin təqdimatı oldu. Əsərin bu cildi 1979-cu ildən başlayaraq 1991-ci ildə SSRİ-nin dağılmasınadək olan dövrü əhatə edir. Eyni zamanda Türkiyədə 1980-ci il 12 sentyabr tarixdə baş vermiş hərbi çevrilişdən SSRİ-nin dağılmasınadək olan dövrdə iki ölkə arasında diplomatik-siyasi münasibətlərin vəziyyətinin, mövcud problemlərinin, bu münasibətlərdə Azərbaycanın yerinin və rolunun araşdırılmasına həsr edilib.

Qeyd edək ki, əsərin birinci cildi Moskvada Rusiya Federasiyasının Mədəniyyət fondu tərəfindən rus dilində nəşr olunub.

SSRİ-Türkiyə münasibətlərində 70-ci illərin sonlarından etibarən yenidən müşahidə edilən geriliyə səbəb əsas hansı amillər idi? Əfqanıstana sovet hərbi müdaxiləsi qarşılıqlı münasibətlərə necə təsir etdi? Yaranmış vəziyyətə nəyə görə yeni soyuq müharibə deyilir? Rəvan olmayan sovet-türk münasibətlərinin səciyyəvi cəhətləri və problemləri hansılar idi? Kipr problemi qarşılıqlı münasibətlərə necə təsir edirdi? SSRİ Qara dəniz boğazları məsələsini yenidən gündəmə niyə gətirdi? 1980-ci il 12 sentyabr hərbi çevrilişi qarşılıqlı münasibətlərə necə təsir etdi? Tərəflər bir-birinə qarşı gizli müharibəni necə aparırdılar? Bolqarıstan sovet-türk münasibətlərində hansı yeri tuturdu? Sovetlər Türkiyə Kommunist Partiyasına və başqa sol qüvvələrə yardımları necə edirdi? Erməni terroru sovet-türk münasibətlərinə necə təsir edirdi? Ermənistan SSR rəhbərləri mərkəz qarşısında tarixdə olmayan uydurma "erməni soyqırımı" və Azərbaycana qarşı əsassız ərazi iddialarını necə qaldırırdılar? Onların arasında bağlılıq var idimi? Sovet rəhbərinin bu əsassız iddialara münasibəti necə idi? Mehmet Ali Ağcanın Roma Papası II İoann Pavelə sui-qəsdi sovet-türk münasibətlərində müzakirə edildimi? Körfəz böhranı sovet-türk münasibətlərinə necə təsir etdi? İki ölkənin yaxınlaşmasında Azərbaycan hansı rolu oynayırdı? Sovet lideri M.S.Qorbaçov sovet türk respublikalarının liderlərinə niyə etimad bəsləmirdi?

Bu və digər suallara Azərbaycan, Rusiya, Türkiyə, Gürcüstan arxivlərində uzun illər boyu "tam məxfi", "məxfi" və "xidməti istifadə üçün" qrifləri altında saxlanılmış materiallar, ABŞ Dövlət Departamentinin və Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin çap olunmuş sənədləri, eləcə də Ermənistan mənbələri əsasında yazılmış əsərdə cavab verilir. Demək olar ki, istifadə edilmiş mənbə və ədəbiyyatların hamısı elmi dövriyyəyə ilk dəfə gətirilib. Əsər beynəlxalq münasibətlər tarixi üzrə mütəxəssislər, siyasətçilər, eləcə də sovet tarixinin gizlinləri ilə maraqlananlar üçün nəzərdə tutulub.

"SSRİ-Türkiyə münasibətləri" əsərinin elmi redaktoru tarix elmləri doktoru, professor Əli Həsənov, rəyçilər - tarix elmləri doktoru, professor Məmməd Fətəliyev, tarix elmləri namizədi, dosent Rövşən Hətəmovdur.

Təqdimat mərasimini açan Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, professor İlyas Babayev professor Musa Qasımlının elmi yaradıcılığı haqqında geniş məlumat verdi və tarixçi alimin yeni əsərini yüksək qiymətləndirdi.

Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının dosenti, tarix elmləri namizədi Firdövsiyyə Əhmədova, Türkiyənin Azərbaycandakı səfirinin birinci müavini Erkan özoral, Bakı Dövlət Universitetinin tarix fakültəsinin dekanı, tarix elmləri doktoru, professor Sani Hacıyev, Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin kafedra müdiri, əməkdar elm xadimi, tarix elmləri doktoru, professor Süleyman Məmmədov, Bakı Slavyan Universitetinin beynəlxalq münasibətlər fakültəsinin dekanı, dosent Adil Rəcəbli, AMEA Tarix İnstitutunun beynəlxalq münasibətlər şöbəsinin müdiri, tarix elmləri doktoru, professor Sayad Sayadov, millət vəkili, tarix elmləri doktoru, professor Cəmil Həsənli, tarix elmləri doktoru, professor Solmaz Tohidi, millət vəkili Əli Məsimli və digər çıxış edənlər əsərin elmi məziyyətləri barədə danışdılar.

Sonda professor M.Qasımlı çıxış edənlərə, tədbir iştirakçılarına və kitabın ərsəyə gəlməsində yardımlarını əsirgəməyən insanlara öz təşəkkürünü bildirdi

Elbar ŞİRİNOV

Təzadlar.- 2009.- 3-5 mart.- S.13.