şair-publisist Namiq Hacıheydərli:
“Nağılarımızın qəhrəman
Elxan, Oğuz olmalı idi, Məlikməmməd, yetimİbrahim
yox”
-Namiq bəy, 2012-ci ildə şeirlər
kitabınız çap olundu - “Ey Türk doğulan...” - Kimə
üz tutur və nəyi demək istəyirdiniz?
-Adından
göründüyü kimi daha çox özünü, milli
kimliyini türk olaraq dərk edənlərə. Ancaq, təbii
ki, şair üçün dəyərli və anlaqlı
oxucu var. Milli kimliyindən aslı olmayaraq qələm
adamı hər kəs üçün yazır. Eləcə
də mənim yazdıqlarım hər kəs
üçün - oxuyan, anlayan, dəyər verən
bütün oxucular üçündü. Az-çox
yazdıqlarımda amacım sələflərimin
başladığı qutsal davanı sürdürməkdi.
- Nədir o
qutsal davalar?
-Milli kimliyin heç bir halda, heç bir məqamda
gözardı edilməməsi. Milli şüurun
oyanışı, millətin özünə dönüşü
və əski özümlüyünə dayanaraq sabahlara
yürüməsi və s.
- Dünyada qloballaşma –
kürəsəlləşmə prosesinin getiyi bir zamanda milliyətçilikdən,
milli kimlikdən, milli məfkurədən danışmaq nə
dərəcədə doğrudur?
-Elə dava da bu kürəsəlləşmə
dönəmində yabançı mədəniyyətlərin
içində əriməməyə, milli kimliyini qoruyub
saxlamağa xidmət edir. Düşünürəm ki, sizin
dediyiniz kimi dünyada qloballaşma – kürəsəlləşmə
sürəcinin getiyi bir zamanda bu dava daha gərəklidir, genəl
deyimlə desək daha aktualdır. Ulutürk deyirdi ki, “bu
dünyada otun, suyun, torpağın da yaddaşı var,
sındırılmış bir budağın,
söndürülmüş ocağın da yaddaşı
var”. Əlavə edərdim ki, eləcə də iyi, dadı, ətri
var. Düşünürəm, otun, çıçəyin,
meyvənin öz iyi, öz dadı və ətri olduğu kimi
hər bir millətin də öz iyi, öz rəngi, öz ətri
var. Bu iy, rəng, ətir millətin
yaradıcılığında – fəlsəfəsində, ədəbiyyatında,
mədəniyyətində, incəsənətində ifadə
olunur. Bir milləti digər millətdən fərqləndirən
də bu özəllikləridi zatən. Gülüstanda
bütün çiçəklər eyni ətri verərsə,
daha minbir çiçəyə nə ehtiyac var?! Bir
çiçək bəs edərdi o zaman... Milliyətçilik
davası da çoxmillətli dünyada əriməmək,
milli varlığını qoruyub saxlamaq, imzasını
“imzalar içində” əbədi var etmək
üçündü...
-Niyə türklük
davası yetərincə uğurlu sonuca vara bilmir?
-Gerçək türk birliyi nə zaman
yaranacaq, Turan nə zaman qurulacaq?
Türklük, milliyətçilik
davasının, Turan məfkurəsinin uğurlu sonuca vara bilməməsinin
ən başlıca nədəni istər bizdə, istərsə
də bildiyim qədəri ilə digər türk
respublikalarında bu qutsal anlayışlardan
danışanların məhz bu iş üçün görəvləndirilməsidir.
Daha aydın ifadə etsəm Türk birliyindən
danışanların çoxu elə türk birliyindən
danışmaqla görəvlidirlər. Bu yönümdə fəaliyyət
göstərən qurumlara – qeyri-hökumət təşkilatlarına
da bir çox hallarda belələri rəhbərlik edir. Məfkurə
davası şəxsin uzun illik özünü öyrənməsi
və illərlə düşünməsi sonucunda verdiyi qəti
qərara bağlı olmalıdı. Bəzi dinçilər
cənnət eşqi ilə ibadət etdikləri kimi, milliyətçilik
qrant, kürsü, vəzifə ehtirası ilə olmamalıdı.
-Türkün birliyində
maraqlı olmayan qüvvələr birilərini türk
birliyindən danışmaq üçün niyə görəvləndirsinlər
ki?!
-Elə türk birliyini istəmədikləri
üçün. Şəxsi maraqlarını təmin etmək
uğruna göstərdikləri
çaba ilə bu qutsal davanı ləkələmək, nəzərdən
salmaq üçün. Bu mövzunu dəyərdən salmaq,
millətimizdə “türk
birliyi, turan məfkurəsi boş xəyaldır” – qənaətini
yaratmaq üçün. Və artıq, düşüncələrdə
bu qənaəti az-çox yaradıblar.
-Sizcə bu gün millət olaraq bizim
üçün ən
ağrılı məqam nədir və ya haradır?
-Ağrılı məqamlarımız
çoxdur. Nağıllarımızda, bəzi klassiklərimizin
yaradıcılığında milli kimliyin görünməməsi,
yazar çağdaşlarımızın bir qisminin kosmopolitləşməsi,
dünyaya gələn körpələrimizə
öztürkcəmizdə deyil, ərəb-fars, rus, yəhudi,
italyan, latın... mənşəli adların qoyulması,
rusca doğulub, ingiliscə yaşayıb, ərəbcə
ölməyimizə qədər o qədər
ağrılı məqamlarımız var ki... Rusun
nağılını oxuyan yapon ivan və ya ayı
obrazını görən kimi nağılın rus
nağılı olduğunu bilir. Bizim nağılların qəhrəmanı
Elxan, Ayxan, Bilgə, Oğuz... və sair olmalı idi. Məlikməmməd,
yetim İbrahim yox. Yaxud 10-cu əsrdə farsın şairi
Firdovsi milli kimliyini az qala hayqırdığı halda, bizim
12-ci əsrdə yaşamış Nizamimizdə milliyə t
görünmür. Ona görə bu gün bəziləri onu
öz marağına uyğun olaraq farslaşdırmağa
cürət edir. Nizami “Yüz il sonra sorsan şair hardadır,
hər beyti səslənər burda, burdadır” – deyirdi. Hər
beyti onun milli kimliyini kəsinliklə bəlli etsəydi daha
gözəl olardı. Şairin, yazarın milli kimliyi onun
yaradıcılığında boy verib görünməlidi.
Yaxud, siz qızının adı Aysel, Günel, Aytəkin
oğlunun adı Ayxan, Elxan, Anar, Oğuz olan ərəb, fars,
rus və ya avropalı gördünüzmü?! Əlbəttə
yox! O zaman nədən bizim çocuqların adı, Sədrəddin,
Bədrəddin, Rafael, Roksana... olsun? Yad adlar qoymaqla
övladlarımızın beşikdəcə yadlaşma
sürəcini başlatmış oluruq. Artıq, bu
yadlaşmaya dur- demə zamanı gəlmədimi?!
Bütün bunlar ağrılı məqamlarımızdır.
Ancaq, sualda ifadə etdiyiniz kimi ən ağrılı məqamımız
isə hələ də layiqli qiymətini vermədiyimiz Azərbaycan
Demokratik Cümhuriyyətinin Rus iya tərəfindən
işğalı və 37-ci il repressiyasıdır. ! Diktator
Stalinin hakimiyyəti dönəmində, özəlliklə
37-ci ildə Azərbaycanda bir Türk-İslam sivilizasiyası
yer üzündən silindi. Mədəni-mənəvi
sferada yaratdıqlarımız məhv
olmuş bu sivilizasiyanın xarabalıqları üzərində
qurulanlardı. Daha aydın olsun deyə gəlin bir müqayisə
aparaq. Tam yüz il əvvələ xəyali səyahət edək;
Azərbaycanda kimlər vardı?! Musiqimizdə Üzeyir
Hacıbəyli, milli ideologiyada Əli bəy Hüseynzadə,
Əhməd Ağaoğlu, publisistikada Ömər Faiq, hərbdə
Səməd bəy Mehmandarov, Əliağa
Şıxlınski, siyasətdə Fətəli xan Xoyski, Nəriman
Nərimanov, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, ədəbiyyatımızda
Hüseyn Cavid, Cəlil Məmmədquluzadə və
başqaları. Bu gün eyni sahədə kimlər var,
müqayisə edin fərqi görəcəksiz. XX əsrin əvvəllərində
Azərbaycanda düşüncə
inqilabı, bir intellektual hərəkat başla
mışdı. Bu hərəkat hələ də orta əsrlərin
havasından ayrıla bilməyən şərq mühitində
ilk Demokratik Respublikanın yaranmasına və o dönəm
üçün az qala möcüzə olan sivil qərarların
verilməsinə vəsilə oldu. Azərbaycan Demokratik
Cümhuriyyətinin qurulması ilə bu proses yeni qurulmuş
milli hökumətin timsalında özünə ali dayaq
qazanmış oldu. Rusiyanın işğalı bu
dayağı dağıtdı, hərakatı isə ciddi
şəkildə zəiflətdi. 37-ci ildə isə dediyim
kimi rus işğalı nəticəsində bir sivilizasiya yer
üzündən silindi...
Adının qarşısında ürəklə
Böyük epitetini işlədə biləcəyimiz kim
vardısa, hamısı öldürüldü, sürgün
olundu, Respublikadan didərgin salındı. Burda sağ qalanlar
isə ya sındırıldı ya da susmağa məcbur
edildi.
-Amma radio, televiziya rus işğalından
sonra meydana gəldi...
-Bu, dünyada, beynəlxalq aləmdə
gedən proses idi. Rus işğalı olmasaydı televiziya Azərbaycana
56-cı ildə yox, lap 46-cı ildə də gələ bilərdi.
Ayrıca, Azərbaycan işğala məruz qalmasaydı II
Dünya savaşında neytral mövqe seçməklə 300
min insan itkisinin qarşısını ala bilərdi. Bəzən
qabardırlar ki, bizdə kütləvi savadlanma sovetlər
dönəmində getdi. Əcəba, yaranandan bir il sonra Universitet
açan Respublika savadlanmanı özü təmin edə bilməyəcəkdimi?
Əlbəttə, edəcəkdi. Həm də daha yüksək
və daha sivil şəkildə.
- Yeri gəlmişkən,
televiziyalarımızın bu gün ki durumu sizi qane edirmi?
-Qətiyyən yox! Televiziyalarımızda
bəzi verilişlər mənəviyyatı, yüzillərlə
oturuşmuş dəyərləri məhv etməklə məşğuldu.
Təsəvvür edin hər gün televiziya xəbərlərində
“oğul atanı baltaladı”, “ata qızına təcavüz
etdi”, “qardaş qardaşı bıçaqladı”, “ər
arvadını öldürdü”... kimi xəbərləri
dinləyən vətəndaş hansı vəziyyətə
düşür. Artıq, ata oğuldan, ər arvaddan, qız
atadan ehtiyat etməyə başlayıb. İnsanların alt
şüurunda qorxu meydana gəlib. Yaxud, camışın
ağ balasının olmasını, payızda hardasa
ağacın çiçək açmasını xəbər
adına tamaşaçıya sırımaq xəbəri
ucuzlaşdırmaqdı, həm də tamaşaçıya
hörmətsizlikdi. Televiziyalar məktəblinin doğru
istiqamətdə böyüməsi, tələbələrin
bilik və düny agörüşlərinin
formalaşması, genəlliklə toplumun
sağlamlığının qorunub saxlanması
üçün hansı işləri görür?! Bu gün
ailə başçılar var ki, məktəbli
övladlarını televiziyaların təqdim və təlqin
etdiyi tərbiyəsizlikdən qorumaqla məşğuldu.
Əgər evlərdə ailələr birlikdə oturub
televiziyanı sərbəst şəkildə izləyə
bilmirsə, ana evdən çıxarkən məktəbli
övladlarına televizoru işə salmamağı,
verilişləri izləməməyi tapşırırsa bu,
artıq üzərində ciddi düşünüləsi məsələdi.
- Sonda daha bir sual: 2012-ci il
başa çatır. Yeni ildən – 2013-cü ildən – nə
gözləyirsiz, nə umursuz?
-İl bitir, ancaq, qayğılar, dərdlər
bitmir. Köhnə ilin dərdlərini özümüzlə
2013-cü ilə daşımaqdayıq. Umduğum bu ki, 2012-ci
ilin dərdlərini 2013-ə daşıdığımız
kimi, 2013-cü ilin dərdlərini növbəti - 2014-cü ilə daşımayaq.
Azərbaycan olaraq ən böyük dərdimiz olan Qarabağ
problemi çözülsün. Çözülsün ki, Təbriz,
Kərkük, Dərbənd, Borçalı, Göyçə...
intizardadı...
Böyükağa Mikayıl
Türküstan.-2013.-20-26
yanvar.-S.13.