Milli Qəhrəman Riyad Əhmədovun sirri

əvvəli ötən sayımızda

Qaraçinarda əsir düşmüş yaralı erməni komandiri:

-Mən sənə türklər üçün vacib məlumat verəcəm. Mardakertdə (Ağdərə) doğum evində tibb bacısı işləyən Haykanuş vardı. Bir azərbaycanlı ailəsinin on üç il uşağı olmurmuş, dörd dəfə uşaqları olub, ölüb. Bax, o qadın Haykanuşa çox bahalı bir üzük hədiyyə edib. Əhd eləyiblər ki, uşaqları sağ qalsa, adını erməni adı qoysunlar. O öz başına gələnləri tibb bacı Haykanuşa danışıb, o da onu arxayın edib ki, uşağı sağ-salamat dünyaya gətirməkdə qadına kömək edəcək. Həmin günü bizim qonşuda bir erməni qızı da doğum üçün xəstəxanaya yatırılıb. İki gəlin də eyni vaxtda oğlan doğub. Tibb bacısı türkün uşağı ilə erməni uşağını dəyişdirib. Görürsən erməni tibb bacısı türkü həsrət qaldığı bir uşağa qovuşdurub.

Riyad:

-O uşaqlar haqqında bildiyin nə varsa, mənə de!.. Neçənci ildə doğulublar, adları nədir? O uşaq sağdımı?

-Həmən günü tibb bacısı Haykanuşun oğlunun toyu olub, 1979-cu uldə. Haykanuş toyda ikicə saat oturub, sonra xəstəxanaya gedib, gecəni orda qalıb. Doğum səhərisi gün olub. Adları eynidir. Bizim qonşu uşağına nə adı qoymuşdusa, Haykanuş azərbaycanlı uşağa da o adı verib. O türkün uşağı sağ-salamatdır. Bizim qonşuluqda yaşayır. Haykanuş bir türk ailəsinin övlad həsrətilə yaşadığını bildiyi üçün onlara öz ermənisinin uşağını verib. Biz türkləri sevirik. Məni sağ-salamat burax. Məni əsirlə dəyişdir, mən... mən söz verirəm, istəsən gedib uşağı oğurlayıb gətirək. Bircə məni mülaicə etdir, qoyma ölüm…

Goranboyun Tap Qaraqoyunlu kəndi ilə bizim kəndimiz yaxındır. Bax, söz verirəm, nə desən eləyəcəyəm.

Riyad:

-Sənin erməni Haykanuşun öz qonşusunun uşağını bir üzüyə satıb. O qorxub ki, türkün uşağı yenə də ölər, üzük əlindən çıxar, ona görə uşaqları dəyişdirib. Bəs o türk uşağını saxlayan ailə kimlərdir?

-Onu bizim kənddə hamı tanıyır. Çünki cəmi bir dənə KAMAZ sürücüsü var, o da odur: Qarik. Bizim kəndimiz Tap Qaraqoyunluya yaxındır. Məktəbin yanından baxanda o KAMAZ görünür.

***

Riyad əsirin dediklərini düşünürdü, elə bu vaxt maşın dayanır. Erməni əsiri Malikyanın başı sarğılıydı. Əsgərimiz onu Riyadın qaldığı evə gətirir.

Riyad Malikyana:

-Hə, sən dediyin düz çıxdı... amma uşağın adını mənə deməmisən. Özüm öyrəndim, adı Samveldir. Mənim bircə şərtim var. Bu məlumatlar səndə hardandıdır? Bax, o uşağı mənə gətir, sağ-salamat evinə get.

Malikyanın gözünə işıq gəlir. O deyir:

- Ara, mən Ermənistan xüsusi xidmət orqanlarının zabitiyəm. “Daşnaksütyun” Partiyasının göstərişinə əsasən, doğum evində yeni dünyaya gəlmiş uşağı ziyalı, tanınmış türk ailələrinin uşaqları ilə dəyişdirmişik. Biz hesablamışıq ki, o uşaq türk ailəsində böyüyəcək, gələcəkdə Azərbaycanda böyük vəzifə sahibi olacaq, o zaman onunla əlaqə yaradıb özümüzə çəkəcəyik. Onun qanı erməni qanıdır. Ata-anasının şəklini verəcəyik və məcbur edəcəyik ki, erməni xalqına xidmət eləsin.

O uşaqlardan da biri ilə bağlı mənə xüsusi tapşırıq veriblər, mənim qonşuluğumda yaşadığına görə uzun müddətdir izləyirəm. Bəli, Samveli uzun illərdir ki, izləyirəm.

Riyad:

-Bəs sizdə olan dəyişdirdiyiniz uşaqların taleyi necə olacaq? Nə qərar veriblər onların barəsində?

Erməni komandir:

-Mən Qarikin oğlu barəsində çox araşdırma aparmışam. O uşaq türklərlə oturub-durur. Türk dilində danışır. Orta məktəbdə türklərə aid mənfi müzakirələr olanda müdaxilə edir, müəllimini sorğu-suala tutur. Onun haqqında topladığım bilgiləri rəhbərliyimə bildirdim. Onlar da dedi ki, əsgərliyə gedənə qədər yaşasın.

Görün türkün qanı necə sağlamdır, ata-anasını erməni bilsə də, yenə türkpərəstdir...

Biz Azərbaycanda yaşayan Samvel barəsində də özəl tapşırıq almışıq, o böyüyəndə Ermənistan xüsusi xidmət orqanları ilə əlaqə saxlayacaq. Nə də olsa qanı ermənidir, bizə inanar, bizimlə əməkdaşlıq edər...

Duruxub, sonra əlavə etdi:

-İkicə nəfər getsin mənimlə, uşağı özüm tutub sərhədə gətirəcəyəm. İstəsəniz məni də sərhəddə qədər gətirin, keçəndə buraxarsınız

***

Riyad erməni əsirlə plan hazırlayır, erməni kəndi Qaraçinardan ələ keçirdikləri UAZ maşınının çənini benzinlə doldururlar. Goranboyun Tap Qaraqoyunlu kəndindən, dağların arasıyla ermənilərin yaşadıqları yerə gəlirlər. Riyad özü arxada oturur, Malikyana da xəbərdarlıq edir:

-Səni gözümü qırpmadan öldürə bilərəm. Özün də yarımcansan. Bir artıq hərəkətini görsəm, özünü ölmüş bil. Uşağı bizə gətirəcəksən. Səni sərhəddə buraxacağam.

Onlar Malikyanla meşədə gözləyirlər. Səhər açılanda məktəbin yanına gedirlər. Uşaq dərsdən çıxdığı vaxt UAZ ona yaxınlaşır. Malikyan qapını açıb ermənicə deyir:

-Salam, Samvel sənsən? Məni atan Qarik göndərib, dedi ki, get oğlumu gətir. O səni görmək istəyir, özü də sərhəddəki postdadır.

Uşaq məktəbli çantasını onlara verib maşına minir. Riyadgil maşını sərhəddə tərəf sürürlər. Ora çatana qədər də ermənicə danışırlar ki, uşaq heç nədən şübhələnməsin.

Sərhəddə çatanda Riyadın qoyduğu adamlardan biri onlara yaxınlaşıb deyir:

-Hə, burdan keçə bilərik.

Onlar uşaqla birlikdə sərhəddi keçirlər. Yolda maşını saxlayıb Malikyanla danışırlar:

Malikyan:

-Mən sözümdə durdum.

Riyad:

-Azadsan!

Malikyan Riyada:

- Sən mənə iki dəfə həyat verdin səni hec vaxt unutmayacam Görüm indi bizimkiləri türklərin əlindən sağ-salamat qurtardığıma necə inandıracağam.

Riyad:

- Siz əsir düşəndə üç nəfər idiniz, sən başından yaralanmışdın, qan axırdı. Bizim Milli Ordumuzun əsgərləri iki erməni əsirini götürəndə səni də ölü bilib götürməmişdilər. Yoldaşlarının adları Ambarsumyan və Nazaryan idi, onlarla söbətim olmusdu.

Malikyan:

- Hə, ikisini də tanıyıram. Onlar mənim yaralı olduğunu gördülər.

Riyad:

- Hə, gördülər. İkisi də top kimidir, onları bu yaxınlarda dəyişəcəklər. Onlar Azərbaycan əsgərlərinin səni ölü bilib aparmadıqlarını təsdiq edəcəklər. Sənsə hər şeyi görürdün, əsgərlər gedəndən sonra dağların arasından gizlənərək Ağdərəyə keçdin. Bir də Xan kəndinə gedərsən, məndən polkovnik Amirxanyan Masis Paruroviçə salam de. O sənə kömək edəcək. Mən səni iki dəfə ölümdən qurtarmışamsa, onu üç dəfə xilas eləmişəm.

Malikyan:

-Sən məni də üç dəfə ölümdən qurtardın. Üçüncüsü ermənilərin əlindən təmiz çıxmağımın yolunu göstərdin. Səni unutmayacağam. Mən sənə vacib olan məlumatları da ötürəcəyəm. Bizim rəisimiz Masisi də tanıyırsan. Salamını çatdıracağam.

Riyad Malikyanı buraxır.

Malikyan sevinclə maşından düşüb qaçmağa başlayır.

Riyad səkkiz ay əvvəl Şuşada Daşaltı əməliyyatında Ermənistan xüsusi xidmət orqanlarının rəisi mirxanyan Masisi də girov götürərək, öz erməni təşkilatlarının xeyli sirrini ondan öyrənmişdi. Son vaxtlar isə ondan məlumat gəlmirdi. Riyad ona salam göndərməklə əslində xəbərdarlıq edirdi. Çünki Riyad da Masisin çox sirrini bilirdi. Salam yerinə çatır. O Riyadın adını eşidən kimi keçmiş günləri yadına düşür. Belə ki, sirrləri yaydığına görə öz ölkəsində vətən xaini kimi güllələnəcəkdi, ona görə də Riyaddan qorxurdu.

Əsgərlərimizdən biri:

-İndi biz bu uşaqla nə dilində danışacağıq.

Samvel qışqırmağa başlayır:

- Siz türksünüz, məni aldadıb oğurlamısınız.

Samvel sözləri qırıq-qırıq Azərbaycan dilində danışırdı.

Riyad:

-Sən Azərbaycan dilinidə danışırsan, deməli öz dilini bilirsən. Biz səni vətəninə gətirmişik. Sən dünyaya gələndə sizin qonşunuz Haykanuş həkim sənin öz doğma valideynlərinə Qarikin uşağını verib. Səninlə erməni uşağını dəyişib.

Uşaq başını aşağı salıb dodağının altında mızıldanır:

-Niyə belə deyirsiniz, indi mən erməni deyiləm, hə? Mənim iki bacım var, mən indi onları görməyəcəyəm, deyirsən burda qalacağam? Mən sənə inanmıram!

Riyad:

-Sən ata-ananı görəndə inanacaqsan dediklərinə. Öz atana elə oxşayırsan ki, amma onların da sənin varlığından xəbərləri yoxdur. Sən anadan olanda səni dəyişiblər. İndi onun öz doğma oğlu yəni sən o tərəfdə qalmısan. Müqayisə edərsən, gör səni hansı valideynlərin daha çox sevəcək? Özün bu doğmalığı görəndə hər şeyə inanacaqsan.

Riyad əlindəki hava telefonu ilə Akifi yığır:

-Mən sizə demişdim ki, xoş xəbər gətirəcəyəm, hörmətli qonağımız da var.

Akif:

-Təki xeyir olsun, gözləyirəm.

Riyadgil sərhəddin o biri başından kəndə girdikləri üçün 20 km yol gəlməliydilər.

Akif isə öz evinə yaxın idi.

Riyad Akifin evinə gəlir. Samvel məktəbli geyimindəydi, əlində çantası vardı.

Akif onları qarşılayır. Hamı uşağa baxır.

Riyad:

-Bax, Akifə necə oxşayır.

Akif uşağa doğru yönəlir. Samvel gözünü Akifin üzünə zilləmişdi.

Onlar evə keçirlər. Uşaq evdə qara paltar geyinmiş Züleyxanı görüb ona yaxınlaşır:

-Salam, mənim adım Samveldir.

Züleyxa onu bağrına basır. Necə də olsa, oğlunun adını daşıyır.

Akifin də gözləri dolur.

Züleyxa:

-Buna bax, Akif, elə bil mənim öz oğlumdur. İyisi belə, mənə doğma gəlir. Dayan albomu gətirim.

Züleyxa qaçıb otaqdan ailə albomunu gətirir.

-Bax, bax, Akifin uşaqlıq şəkillərinə bax, gör necə oxşayır, heç seçilmir.

Riyad:

-Siz erməni Haykanuşa üzük verəndə demişdiniz ki, uşağa ad ver. Sağ qalsa, üzük sənindir. Haykanuş da sizin dörd dəfə uşağınızın öldüyünü bilirdi. Üzüyü əlindən almayasınız deyə belə bir yola əl atıb: öz qonşusu, KaMaz sürücüsü Qarikin arvadı Venera da həmin gün uşaq dünyaya gətirib. Haykanuş uşaqları dəyişib, eşidəndə ki, Venera oğluna Samvel adını qoyub, həmin adı sizin uşağa da verib.

Züleyxanın gözləri dolur:

-Hə, bir sürücünün arvadı da mənimlə eyni palatada yatırdı. Oğlunun adını Samvel qoymuşdu. İndi sən deyirsən ki, mənim balam budur, hə? Mənim Samvelim sağdır, hə?

Züleyxa sözünü bitirməmiş özündən gedir.

Akifin Züleyxa yadından çıxmışdı, o oğlunu bağrına basır. “Oğlum sağdır, oğlummm!!!” deyib sevincndən qışqırır.

Riyad Züleyxanın üzünə su vurub Akifə qışqırır:

-Görmürsən yoldaşın özündən gedib, kömək elə.

Onlar Züleyxanı divana yatırırlar. Akif Züleyxanı ayıltmağa çalışır. Özünə gələn Züleyxa:

-Akif, mən yuxu gördüm, niyə məni ayıltdın. Mən oğlumla bir yerdəydim.

Akif:

-Sən yuxu görmürsən, budur bax, öz oğlumuzdur, evimizdədir. Görmürsən?

Züleyxa Samvelə boylanıb:

-Oğlum sağdır,- deyib qiyyə çəkir. Onun səsinə qonşular tökülüşüb gəlir:

-Yazıq qadın, yenə oğlu yadına düşüb.

Riyad:

-Yox, oğlu gəlib. Sevincindən ağlayır bu dəfə.

Riyad öz adamları ilə evdən çıxır.

Cəlaləddin Qasımov

Beynəlxalq Qaşqari Fondunun vitse-prezidenti,

Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyi Məsləhət Şurasının üzvü,

yazıçı-publisist

Türküstan.- 2015.- 19-25 aprel.- S.14.