.

Xəbər Xətti

Qarşıdakı 2 gündə ehtiyatlı olun – XƏBƏRDARLIQ

16 Mart 2017 14:02

Sabir Rüstəmxanlı: Bu qədər amansız addım atacağını gözləmirdim, Mövlud…

16 Mart 2017 14:01

Nəcməddin Sadıkovun 1992-ci ilə aid eksklüziv videosu yayıldı – Həbsdən azad olunanları… – VİDEO

16 Mart 2017 13:15

1000-dən çox müəllimin təhsil sənədinin saxta olduğu aşkarlanıb

16 Mart 2017 12:48

“Kənan sağdır” – Qənirə Paşayeva

16 Mart 2017 12:45

Hadisənin şahidi: “Mən Mövludun intiharını gördüm”

16 Mart 2017 12:37

Nuriyyə Hüseynova üçün ÖZƏL GÜN – VİDEO

16 Mart 2017 11:58

Daha bir yazıçımız İNTİHAR ANONSU verdi

16 Mart 2017 11:46

ABŞ-dan ŞOK İDDİA: Türkiyə sərhədlərində ikinci İŞİD doğulur – VİDEO

16 Mart 2017 11:33

Fikrət Qoca oğluna vida şeiri yazdı: “Yaşamaq…Yəni bu yaşamaqdımı?”

16 Mart 2017 11:07

İntihar edən yazarın xanımı yalnız bunu dedi…

16 Mart 2017 10:54

Rusiya mərkəzi: Ermənilərin 78%-i aprel döyüşünə hazırlaşır

16 Mart 2017 10:53

Gənc yazar Mövlud Mövlud intihar etdi – Özünü 17-ci mərtəbədən ataraq…

16 Mart 2017 10:38

Almaniyalı nazirə bomba göndərilib

16 Mart 2017 10:17

Metrodakı tüstülənmədə ən çox müzakirə olunan – FOTO

16 Mart 2017 10:01

Dollar neçəyədir? – GÜNÜN MƏZƏNNƏSİ

16 Mart 2017 09:38

Alim Qasımovun Tehran konserti etiraz doğurdu: “Özünü pula satdı…” – FOTOLAR

16 Mart 2017 00:48

Dünyanın ən güclü orduları – Azərbaycan neçənci yerdədir? – SİYAHI

15 Mart 2017 23:07

SON DƏQİQƏ: FED dolları bahalaşdırdı

15 Mart 2017 22:53

ŞOK AÇIQLAMA – Onlar dəm qazından zəhərlənməyiblər – TƏFƏRRÜATLAR

15 Mart 2017 22:46

Hərəkəti tənzimləyərkən özləri qaydanı pozur – Həm də yol polisinin iştirakı ilə

15 Mart 2017 22:23

Ermənistandan Azərbaycana qarşı daha bir təxribat

15 Mart 2017 21:56

FHN Bakı metropolitenində baş vermiş yanğınla bağlı məlumat yayıb – FOTO+VİDEO

15 Mart 2017 21:50

“Bank of America”dan manatla bağlı PROQNOZ

15 Mart 2017 18:03

Ronaldinyo “Qəbələ” klubu ilə müqavilə imzaladı

15 Mart 2017 18:01

Bu kateqoriyadan olan vətəndaşlar pensiyadan məhrum olacaqlar

15 Mart 2017 17:53

Almaniyada qondarma “erməni soyqırımı” abidəsi qoyulur – ŞOK QƏRAR

15 Mart 2017 17:46

Fətullah Güləni 18 il öncə ifşa edən qadın – VİDEO+FOTOLAR

15 Mart 2017 17:33

İlham Tumas yenidən APA TV-də

15 Mart 2017 17:23

Rusiya və ABŞ-ın gizli torpaq ANLAŞMASI ÜZƏ ÇIXDI – FOTO

15 Mart 2017 17:12

Mikrorayonlarda yaşayanların NƏZƏRİNƏ: HAMISI SÖKÜLƏCƏK

Mikrorayonlarda yaşayanların NƏZƏRİNƏ: HAM

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Ən Çox Baxılanlar

“Kişiydinsə, çıxıb gedərdin!”- Elçibəyin oğlu Zərdüşt Əlizadəyə layiq olduğu cavabı verdi“Kişiydinsə, çıxıb gedərdin!”

Satqın İrəvanda danışdı: “Ermənilər arvadıma əllərindən gələni edirlər” – VİDEOSatqın İrəvanda danışdı: “Ermənilə

Trump bu gün “Quran” dinlədi – VİDEOTrump bu gün “Quran” dinlədi

“Lavrovla bağlı nə demişəmsə, sözümün arxasında dayanıram” – Vaqif Aydınoğlu – VİDEO“Lavrovla bağlı nə demişəmsə, sözü

Zirəddin Rzayevdən 2017-ci il üçün MÜDHİŞ PROQNOZ: “Matəm elan olunacaq və…”Zirəddin Rzayevdən 2017-ci il üçün MÜDHİ

Azərbaycanlı jurnalistdən Putinə AÇIQ MƏKTUB: “Açarımızı qaytarın!”Azərbaycanlı jurnalistdən Putinə AÇIQ MƏ

Qarşıdakı 2 gündə ehtiyatlı olun – XƏBƏRDARLIQQarşıdakı 2 gündə ehtiyatlı olun – XƏBƏRDA 1 / 10

.

FHN Bakı metropolitenində baş vermiş yanğınla bağlı məlumat yayıb – FOTO+VİDEO FHN Bakı metropolitenində baş vermiş yanğınla bağl

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Erməniləri Turan irqi olaraq qəbul edən iddia

A1

A2

A3

A4

6 Mart 2017 22:42

Maraqlı

Erməniləri Turan irqi olaraq qəbul edən iddia

Bu iddia ilə ermənilərin bəzi türk boylarıyla mədəni və adət-ənənə baxımından qohumluğuna və dildəki bənzərliklərinə istinad edilərək onların Turan irqindən olduqları mülahizələri irəli sürülməkdədir.

Ermənilərin etnogenezində türklərin də iştirak etdiyi, onların etnik tərkibində erməniləşmiş türklərin rol aldığı mütləqdir. Ermənistan məsələsinə gəlincə, Ermənistan coğrafi bir termin olaraq qəbul edilməkdədir. Bu coğrafi termin bir irqi və bir milləti deyil, müxtəlif irq və mədəniyyətlərə mənsub olan insan toplusunun mövcud olduğu bir bölgəni ifadə etməkdə, o bölgədə yaşayanların da bu adla adlandırılmasına və tanınmasına yol açmaqdadır.

Tarixi və coğrafi bir ad olan Ermənistan ilə Hay soyunun əlaqəsi hələlik isbat edilməmişdir. Belə bir məsələ, “Hay/Hayk – erməni” soyunun nə olduğunu gündəmə gətirməkdədir. Bizə görə, “Hay və erməni” ayrı-ayrı terminlərdir. Onu da qeyd edək ki, Armini (Ermənistan) qədimlərdə Əhəməni imperiyasına tabe olan ölkə idi və onun erməni mənşəli çarları yox idi. Ermənistanda ilk çarlıq türk-sakların çarlığı kimi təşəkkül tapmışdır.

“Ermənistan” coğrafi bir termin olaraq müxtəlif irq və mədəniyyətlərə sahib olan insanların bərabər yaşadıqları bir toplunun mövcud olduğu bölgəyə verilən bir ad xüsusiyyəti daşımaqdadır. Bütün bunlar, iddia edildiyi kimi, tarixi və coğrafi bir termin olan Ermənistanla erməni deyə ifadə edilən Hay və ya Hayk soyunun əlaqəsini çətinləşdirir.

Ermənilərin hamısı olmasa da bir qisminin, xüsusilə də “Qriqoryan erməni”nin türk mənşəli və xristianlaşdırılmış olması qənaəti burada bir az ağırlıq qazanır. Xüsusilə bulqar türklərinin, kumanların, qıpçaqların, avarların, uzların, peçeneq və albanların bir hissəsinin erməni kilsəsinin təsiri altında qaldıqları tarixi qaynaqlardan məlumdur. Onların bir hissəsi günümüzdə Adana-Hatay arasında və şimal-şərqi Anadoluda yaşayırlar. Ana dilləri türkcədir, İncilləri türkcədir, ibadətlərini türkcə edərlər. Eyni zamanda bütün mənbələr erməni kralı Tridatın və Ermənistanı xristianlaşdıran Əziz Qriqorun parfiyalı olduğunu sübut edir.

Şəxsən mən, hamısı olmasa da türkcə danışan, dini ayinlərini türkcə ifa edən, ayinlərində türk musiqisinə yer verən, müqəddəs kitabları türkcə olan və özlərini türk hiss edən Qriqorjan ermənilərinin türk mənşəli, xristianlaşdırılmış və erməniləşdirilmiş türklər ola biləcəyi qənaətindəyəm. Amma təbii ki, bu düşüncələri bütün “ermənilər”ə şamil etmək doğru olmaz.

Tarixdə erməniləşdirilmiş xalqların etnik mənşəyinə dair çox sanballı məlumatlar vardır ki, bunlara da türk çinli, mamqunlar (mamikonyanlar), orbelilər, baqrationlar və s. tayfaları aid etmək olar. Təəssüf ki, xalqımızın etnogenezində rol oynamış türk çinlilər Azərbaycan tarixşünaslığında indiyədək qəti olaraq tədqiqat obyektinə çevrilməmişdir. Cənubi Qafqazda çinlilər həm Ermənistan ərazisində, həm də Gürcüstanda III-IV əsrlərdən məskun idilər. Mənbələrdə bu tayfanın Albaniyada məskunlaşdıqlarına dair məlumatlar da yer almaqdadır. Günümüzdə Azərbaycanda çinli tayfası ilə bağlı bir çox yaşayış məntəqələri mövcuddur: Çinli Zeynallı, Çinli Boluslu, Çinli dağı, Çinli daşı və s. XIX əsr Azərbaycan tarixçisi Əhməd bəy Cavanşir yazır ki, çinlilər Gürcüstanda mövcud olmuş Azərbaycan tayfalarından biri idilər, sonra onlar 1759-cu ildə Qarabağ xanı Pənah xanın dövründə Qarabağda məskunlaşdılar.

Qədim erməni mənbələrində bu tayfanın adı çen kimi əksini tapmışdır. Həmin etnonim qədim gürcü mənbələrində çin kimi yazılır və aydın Şəkildə “türk” adlandırılır. Bu tayfanın dil mənsubiyyəti haqqında erməni tədqiqatçıları nədənsə yazmaqdan çəkinirlər. Amma eyni zamanda bu tayfanın Çin ölkəsindən gəlmə, bəziləri isə etnik mənsubiyyətcə çinlilər olmasını sübut etməyə çalışırlar. Əslində çinli Çin Türküstanından gələrək Ermənistanda III əsrdən yaşamağa başlamış qədim türk tayfalarından biridir. Onların türkdilli olmasını sübut edən faktlar var. Məsələn, tayfanın başçılarının adları – “Mamiqun və Qonaq” adları qədim türk mənşəlidir. Qeyd olunmalıdır ki, Mamiqun adının sonundakı “qun” komponenti türklərdə və monqollarda çarların və əmirlərin adlarında da vardır. A.Bakıxanov yazır ki, III əsrdə Albaniyaya şimaldan basqın etmiş türkdilli basillərin çarının adı Katarqun idi”. Tədqiqatlar göstərir ki, Ermənistandakı çinlilər IV əsrdə xristian dinini qəbul etmişlər. VIII əsrə qədər erməni qoşunlarının başçılarının hamısı çinlilərdən ibarət idi. Çinlilərin əcdadı Mamiqun adlı başçının adı ilə ermənicə Mamikonyan (Mamiqunlar) adını daşıyırdılar. Təxminən IV əsrin əvvəllərində Çin sərhəddindən Ermənistan ərazisinə köçərək Taron və Tayk vilayətlərinə yiyələnən bu çinli türklər, mamikonyanlar adı ilə tarix səhnəsinə çıxmışlar. Əslində mamikonyanlar “mamiqun” sözünün təhrif olunmuş forması olsa da, öz kökünü qoruyub saxlayır. Bu qəbilədən olan mamikonyanlar IV-VIII əsrlərdə nəslən “erməni” ordusunun baş komandanı, yəni “sparapet”i olmuşlar. Manikonyanlar nəslindən məşhur sərkərdələr törəmişlər. Artavazd, Vasak, Samuel, Manvel, Vardan, Amayak, Vaan, Vard, Vaçe, Amazasp, Muşel, Qriqor və digər mamikonyanlar bu nəsildəndirlər. Ermənistan Sovet Ensiklopediyasında da bu barədə maraqlı məlumatlar var. Buradakı məlumatlara görə, Mamikonyanların əcdadları – Mamik və Konak/Qonaq adlı iki elbəyin başçılığı altında bir tayfa III əsrin I yarısında (221-226-cı illər) Ermənistan ərazisinə Cen ölkəsindən gəlmişlər. Bu ölkə Mərkəzi Asiyadakı Kuşan çarlığında yerləşirdi. E.ə. I-II əsrlərdə Mərkəzi Asiyada, onun Toxarıstan adlı əyalətində beş qoldan ibarət bir tayfa ittifaqı yaranmışdı ki, qədim Çin mənbələrində bu tayfa ittifaqı “Quyjuan”, yaxud “Quyşuan” adlanır. Bu da “Kuşan” etnoniminin Çin dilində tələffüz və yazılış formasıdır. Mamikonyanların türk olması barədə V əsr tarixçisi Pavstos (Favstos) Buzand qeyd edirdi ki, sərkərdə Muşel Mamikonyan çenlərin (və ya çinlilərin) törəmələrindəndir. Əvvəlcə də qeyd etdiyimiz kimi, çenlərin çinli olduqlarına dair mülahizələr irəli sürülsə də həqiqətləri əks etdirmir. Erməni tarixçisi P.K.Patkanov yazır ki, çenlər III əsrin əvvəllərində Ermənistan ərazisinə yerləşmişdilər. Onlar çinli (Çin ölkəsinin köklü əhalisi) yox, türklər idilər. Patkanov eyni zamanda qeyd edir ki, çenlər haqqındakı məlumatlara erməni mənbələrində rastlamaq mümkündür. Çenlər hələ çox-çox əvvəl Çinin qərbində, Qaşqarın yaxınlığında, Eftalitlərin şimalındakı ərazilərdə yaşayırdılar. Ermənistandakı çinlilərin əksinə olaraq Gürcüstanda, Kür çayının sahillərində yaşayan çinlilər əvvəlcə xristian dinini qəbul etməmişdilər. Onların yaşadığı qala indi də gürcü dilində “Şamşvilde” adlanır ki, bu da türkcə “üç ox” (gürcücə sami – üç, şvilde – ox deməkdir) adının tərcüməsidir.

“Sisakan nəslinin tarixindən” adlı əsərin müəllifi, əslən türk çinli olan Stepan Orbeliyan yazırdı ki, çinlilər III əsrdə Çin-Bakurun başçılığı ilə Dəryal keçidi vasitəsilə şimaldan Gürcüstana gəlmiş və gürcü çarı onları hörmətlə qəbul edərək yerləşmələri üçün Orbeti qalasını vermişdi. Çinlilərin hakim sülaləsi bu qalada yaşadığına görə Orbeli adlanırdı. Bu sülalə min ilə yaxın hakimiyyətdə olmuş və 1117-ci ildə süqut etmişdir. Gürcülərdə keçən əsrlərə qədər məşhur Orbeli knyaz nəsli də öz adını türk orbelilərdən almışdır. Erməni tarixçisi N.Q.Adons yazırdı ki, Gürcüstanda knyaz Orbeliyanlar əcdadlarını çinlilərin ölkəsində axtarırlar və Çin-Bakuru özlərinin ulu əcdadları hesab edirlər. Orbeli (Orbeliyan) xan nəsli 1117-ci ildə Gürcüstanda Lori qalasını tikmişdi. Lakin xristian ermənilər və gürcülər Orbelilərə qarşı mübarizəyə başladılar. Nəticədə bu xan nəslinin bir hissəsi qoşunu ilə Sisakana köçüb gəlmiş, xristian dinini qəbul etmiş, sonra da hakimiyyəti ələ almışdı. XIII əsrdə Sisakanın hakimi Stepan Orabeliyan idi. Onun 1290-cı ildə yazdığı “Sisakan nəslinin tarixindən” adlı əsəri ermənicə yazılmışdır. Bu da təbii idı. O vaxi Sısakanda kilsə artıq erməni kilsəsinin tabeliyində idi və xristian albanlar içərisində bütün yazı-pozu da erməni dilində aparılırdı. Xristian dininə mənsub olan Stepan Orbeliyan da əsərini ermənicə yazmalı idi.

Bu da bir həqiqətdir ki, Sisakanda Si sülaləsi uzun müddət hakimiyyətdə olmuşdur. Stepan Orbeliyanın verdiyi məlumata görə, sisaklar (sakların Si sülaləsi) Syunilərin və albanların əcdadları olmuşlar.

Sisakların türk olduğunu göstərən faktlar var: Alban tarixçisi Musa Kalankatuklu yazır ki, sisaklar Yafətin nəslinə mənsubdur. Yafət dedikdə müəllif türkləri nəzərdə tutur, çünki müəllif Yafətin oğlanları içərisində Qamer (türk kimmerlər), Maqoq (skiflər – işkuzaylar) və Mada (madaylar) adlarını da çəkir. V əsr erməni tarixçisi Moisey Xorenatsi yazır ki, Syuninin hakimləri erməni yox, sisak nəslindəndir.

Sisak sülaləsindən olan hakimlər Aranşahlar adlanırdılar. I əsrin ortalarından Alban çarları da mənşəcə Sisak nəslindən olduqlarına görə, Aranşahlar adını daşıyırdılar. Albaniyada bu nəslin axırıncı nümayəndələrini VI əsrdə İrandan Albaniyaya gəlmiş Mehranilər qırmış və ona son qoymuşdular.

Mürsəl İRƏVANLI

Yazıçı-publisit, M.Qorki adına Beynəlxal mükafat laureatı

Türküstan.- 2017.- 7-13 mart.- S.7.