ANAMA DEYİN MƏN…

Şəhidlər xiyabanı…

Sıralanan şəhid məzarları. Bura gəlməyimin sayını -hesabını itirmişəm . Hər dəfə də bura ürək ağrısı ilə gəlirəm. Elə günlərim olub ki, səhər girib, axşam çıxmışam şəhidlər xiyabanından . Hər bir şəhid məzarının önüdə saatlarla durub onlarla söhbət etmişəm və hamıdan da –ruhlarımız narahatdır, məzarımız od tutub yanır, hələ də ana- bacıların göz yaşlarından islanır axı…

Nə zaman torpaqlarımız düşmən tapdağı altından azad ediləcək. Hələ də qəflət yuxusunda olanlar nə vaxt ayılacaq –bacı – deyən səsləri gəlib qulaqlarıma.

……. Bu dəfə dayanacaq yerim Elxanın məzarı oldu. Məzar daşının üzərindəki yazıya baxıram:

Hüseynov Elxan Haqverdi oğlu

16 oktyabr. 1974-1992

Bahar çağında qönçəykən solan və heç bir zaman gülə cevrilməyəcək 18 yaşlı bir ömür!!!

Dərin düşüncəyə dalıram… Həmişə olduğu kimi yenə ruhlar aləminə baş vururam. Birdən Elxan canlanır qarşımda:

– Elxan, görürəm çox narahatsan, nə olub belə?

– 19 ildir ki, ermənilər tərəfindən işğal olunmuş gözəl Qarabağımızın yağı düşməndən azad edilmədiyini, torpaqlarımızın üzərində hələ də onlatın at oynatdığını biləndə necə rahat olmaq olar. Şəhid ana, bacılarımızın qurumayan göz yaşlarını, ata- qardaşlarımızın yumruqlanan ovuclarını, hələ də başı aşağı gəzdiyini gördükdə məzarda da rahatlıq tapmaq olmur. Qəbrimiz hər gün od tutub yanır, bacı ! Bəc siz, siz necə, rahatlıq tapa bilirsinizmi?

– Eh….. ay qardaş rahatlıq tapanlar da var. Bu lənətə gəlmiş müharibədən o qədər qazananlar oldu ki, sayı hesabı yoxdur. Amma biz və bizimkimilər torpaqlarımızn bircə qarışı da azad olmayınca rahatlıq nə olduğunu bilməyəcəyik. Sizn ruhlarınız qarşısında hələ başımız aşağıdır, qardaş.

Araya bir neçə saniyəlik sükut çökdükdən sonra dialoqumuz davam etdi

– Bu yaxınlarda sizdə oldum, Elxan, ananla görüşdüm.

– Bilirəm ,bacı, bilirəm. Bütün danışıqlarınızı eşitdim.

– Sən son döyüşə getdikdə anana yaxınlaşaraq……

– Anam bu dünyadakı son günümdən danışırdı sizə, eşidirdim , ana – bala ikimiz

də döyüşürdük. Anam çox mərd, heç kimin önündə əyilməyən, ölümün gözünə belə dik baxan qadındır.

Eh, nə isə…… O gün döyüşə getməli idik. Alt paltarlarımı da dəyişərək başdan-ayağa ağ geyindim. Ürəyimə dammışdı ki, bu mənim son döyüşümdür. Paltarlarımı geyinib anamın yanına gəldim. Anamın gözünün içinə necə baxacağımı bilmirdim. Qorxurdum ki, anam gözlərimə baxdıqda qəlbimi oxuya bilər, hisslırimi duyar…

Son gücümü toplayaraq – ana döyüşə gedirəm, bəlkə döyüşdən qayıtmadım mənə son sözün nədir? – deyə soruşdum.

– Get oğlum, allaha əmanət oi. Biz bura gələndə torpaqlarımızı azad etməyə

gəldiyimizi də, bu yolda ölümün soyuq ağuşunu açaraq bizi gözlədiyini də bilirdik. Sən ğəhid olan oğullarımızdan artıq deyilsən, bala, onların da anaları, bacıları var. Get, uğur olsun!..

Anam xaricən özünü nı qədər sakit, mərd tutsa da qəlbinin çırpıntısını, – bala-bala –deyə fəryad edən üyrəyinin döyüntüsünü hiss edirdim onun.

Bu anamın mənə son sözü oldu……. bir də… bir də onun isti nəfəsini hələ də hiss edirəm…

Aradan bir sükut dalğası keçdi. Sonra Elxan sükutu pozdu:

– Bacı, anama deyin ki o yalnız deyil. Mən həmişə onunlayam. Hara gedirsə onunla birlikdəyəm. Darıxmasın darıxanda da qoy göy üzünə baxsın. Mən onu hər zaman oradan seyr edirəm…..

Elxanla nə qədər söhbət etdiyim yadımda deyil. Bircə onu bilirəm ki, yağış damcısının mənimlə təmasından dərin bir yuxudan ayıldım elə bil . Elxanın anası, müharibənin hər ağrı-acısını dadmış , cəsur kəşfiyyatçı, nər kimi oğul itirmiş mərd ana – Nurcahan xanımla olan görüşüm gözlərim önündə canlanmağa başladı birər-birər…

……. İş yoldaşım Vəfa xanımla birlikdə Elxanın anasının yaşadığı evə yaxınıaşdıqca özümdən ixtiyarsız olaraq həyəcan bürüməyə başlayırdı məni. Görəsən görüşümüz necə alınacaq –deyə düşünürdüm…..

Qapını bizə, büruzə verməsə də gözlərinin dərinmiklərindəki kədər hissləri sezilən məğrur, xoş görkəmli bir qadın açdı. Görən kimi tanıdım. Bu Elxanın anası Nurcahan xanım idi. Bizə – xoş gəldiniz –deyərək süfrə başına dəvət etdi. Doğrusu qapıdan içəri daxil olan kimi güfrə başına dəvət edilməyimizdən bir az şaşırdıq. Etiraz etdikdə isə – xanım, siz də yoldan gəlmisiniz süfrə başında söhbətimiz daha da xoş olar. Həm də Elxanımın da ruhu şad olar- dedi.

Nurcahan xanım nə qədər sakit görünməyə çalışsa da daxilini hiss edirdim onun. Sevgilisi sahilə can atan dəniz kimi təlatümlü idi. Özünə yer tapa bilmirdi. Otaqlarla mətbəx arasında vurnuxa-vurnuxa qalmışdı….

Deyirlər ki, sevinclə kədər qoşa yaranıb dünyada . Nurcahan xanım sevinirdi bizim gəlişimizə, eyni zamanda da kədərlənirdi.

– Firuzə xanım, elə bilirdim ki, artıq unudulmuşuq. Dünya yaxşı adamlardan

xali deyilmiş demək, müharibədən 19 il keçməsinə baxmayaraq bizi yad

etdiniz. Oğlumla mənim görüşümə gəldiniz. Çox sevindim, hətta heyrətləndim

də. Deməli heç nə hədər deyilmiş bu dünyada.

Buna baxmayaraq onun kədərini də hiss edirdim. Axı onsuz da onun heç vaxt unudulmayan yarasının qaysağı bir daha qoparılacaqdı bu gün, hüznlü, kədərli xatirələri çözələnəcəkdi. Elxanlı günlərinə dönəcəkdi, o günlərini bir daha yenidən yaşayacaqdı Nurcahan xanım.

Birdən duruxdum. Söhbəti nədən başlayacağımı unutdum bir anlıq…

Hurcahan xanım 1991-ci il noyabrın 25-də Sumqayıt Hərbi Komissarlığından 701 saylı hərbi hissəyə (1811 saylı h/h Şıxov) əmr alıb. Elə həmin gün də oğlu iddia edib ki, əgər anası müharibəyə getsə nə oxuyacaq, nə də evdə qalacaq, onunla birlikdə gedecek Qarabağa.

Elxanın əsgərlik yaşı çatmırdı deyə nazirlikdən icazə vermirdilər. Nurcahan xanımın yazdığı raportları da qəbul etməyərək 18 yaşı tamam olsun sonra gedər -deyiblər. Elxan anası ilə birlikdə Ağdama getmiş, Əskəranda, Xramortda olmuşdu. Hətta gözündən, qıçından qəlpə yarası da almışdı. Amma qanuni olaraq icazəsi yox idi.

Nurcahan xanımın söylədiyinə görə Çingiz Mustafayev şəhid olan günü o Naxçıvannikin Pircamal deyilən dərəsində zəmi qırağında olub. Amma Çingiz ölməmişdən 2-3 saat əvvəl Nurcahanı da kamera ilə çəkib.

Həmin gün Elxan evdə televizora baxarkən anasını da televizorda görüb, elə bilib ki, ölən anasıdır. Sumqayıt Hərbi Komissarlığına gedərək hadisəni danışıb, ölən mənim anamdır deyərək ərizə yazıb. Bu dəfə onun ərizəsini qəbul ediblər.

Çağırışçıları Kəlbəcər zonasına aparanda komandir Elxanı Kəlbəcərə getməyə qoymayaraq -Nurcahan gəlsin oğlunu sağ-salamat ona təhvil verək, ondan sonra hara istəyirsə getsin -deyib.

Conra Nurcahanı 888-ə göndəriblər. Türklərin hazırladığı kəşfiyyat rotasında 112 nəfərdən (yeganə qadın) biri də Nurcahan olub. General Mirzəyev Hikmətin briqadasının tərkibində onlar Qubadlı bölgəsinə göndıriliblər. Bütün silah – surat da Elxana tapşırılıb. Oradan da Laçının Güləbird kəndinə göndəriblər ana ilə balanı.

Oğlu ilə bir yerdə döyüşməsi cəmi bir həftə çəkib Nurcahanın. Qısa bir müddətdə gözünün qabağında 4 nəfər ölüb,biri də itkin düşüb Ölənlərin biri də Nurcahanın ciyərparası olub. 4 meyidlə birlikdə yola düşən döyüşçü-ana şəhidləri evlərinə təhvil verəndən sonra oğlunu da evə aparıb…

…Son dəfə əməliyyata gedərkən oğlum komandirindən xahiş etmişdi ki, məni bu əməliyyata aparmasınlar…Nə isə hiss etmişdi elə bil. Maşına minəndə mənə 2 alma verdi, – ana, bu almaları ye, mən bu saat qayıdıram. İnanın ki, sizə söylədiklərim həqiqətdir. Sanki oğlum hiss etmişdi ki, ölümə gedir.

– Ana, birdən bu əməliyyatda öldüm nə edərsən.?

…….. bu hissəni artıq mənə Elxanın ruhu danışmışdı və bunu sizə də söyləmişdim.

Ana ilə oğulun söhbətindən 15 dəqiqə belə çəkməyib. Ölüm öz soyuq ağuşunu Elxana açıb …

Nurcahan xanımın dediklərindən:

Yoldaşımla çoxdan ayrılmışıq. Amma buna baxmayaraq oğlumun meyidini evə aparanda yol uzunu düşünürdüm ki, belə mərd oğulun dafn mərasimində atası da iştirak etməlidir. Gecə saat 1-2 radələri olardı. Oğlumun meyidini İmişli Rayon Milis şöbəsinin qarşısında qoyaraq onlara getdim. Qapını Elxanın atası açdı. Danışığından məlum oldu ki, səhər tezdən qızı gəlin köçməlidir.

Xəbəri eşidən kimi atanın qıçları sınmış kimi dayana bilməyib yerə çökdü. Bədbəxt atanın qollarından tutub birtıhır onu ayağa qaldırdım. -Ağlama – dedim ona, şərəf duy ki, oğlun Vətən yolunda şəhid olub. Eybi yoxdur gedib oğlumu meyitxanaya qoyarıq. Günortaya kimi qızını köçürərsən. Köcürəndən sonra oğlunun şəhid olmasını bildirərsən.

… Səhər tezdən oğlan evindən gəliblər. Amma qızın bacısı məçlisin çox soyuq keçməsindən, heş toya oxşamamasından nəsə hiss edib. Gəlini evdən çıxarmaq istəyəndə ata dözməyərək qıy çəkib, ona qardaşının şəhid olduğunu deyib. Qızı da əynindəki gəlinlik paltarını cırıb və toy yasa çevrilib.

Oğlumun meyidini İmişlidə qoyub geriyə qayıtdım. Döyüşün şahidi olmuş komandirlər tərəfindən Elxanın ölümü ilə bağlə akt yazılandan sonra üst – başım qanlı, əlimdə avtomat İmişliye getdim. Oğlumun atasının həyətinə gəldim. İki kəlmə söz dedim ona: , – Oğlunu son dəfə görmək istəyirsənsə çabah sabah saat 1-2 arası Şəhidlər Xiyabanında ol.

Kürdəmirdə bizi bir neçə maşının dövrəyə aldəğını gördüm. Gələn Elxanın ata tərəfdən olan qohumları idi. – Nurcahan xanım, sən kişi qızı kimi qeyrətlı hərəkət etmisən oğlunun ölüm xəbərini atasına demisən. Xahiş edirik icazə ver oğlunu da özü götürsün –dedilər mənə…

…Oğlumun adına alınmış Jiquli maşını qapıdan çıxdı…

HAŞİYƏ: Meyidləri haraya aparmışsa yrəyi qan ağlay – ağlaya özünü çox sakit və qürurlu aparıb Nurcahan xanım. Həmişə də ondan kim olduğunu sopuşublar. Bu şəhidlərdən birinin anasıyam dedikdə belə əvvəlcə inanmayıblar – doğma anasıcanmı –deyə yenə də sual veriblər və bəli, doğma anasıyam ,özü də təkcə balamdır cavabını alıblar. Hospitalda bir tibb bacısı ona cay təklif edəndə isə artıq özünü saxlaya bilməyb, göz yaşları içində, – bacı hansı oğlu ölən ana cay içı bilər-deyə sual verib ona.

Eşq olsun belə mərd qeyrətli, cəsur,fədakar anaya. Qarşında baş əyirəm Nurcahan xanım!!!

Nə isə…

Bütün anaların arzusudur ki, qapısında vağzalı çalınsın. Mənə oğul toyu qismət olmad – dedi Nurcahan xanım. Buna baxmayaraq qarmon çalan gətirtdim. Oğlumun 3-ü günü Vağzalı çaldırdım. Mənimki də belə gətirdi.. Bu da mənim allahdan payım, oğul toyum idi. Ananın gözləri yaşardı . ona təsəlli verərək ağlama – dedim.

-Ağlamıram inanın,mən fəxr edirəm oğlumla, həqiqətən fəxr edirəm. , bilirsiz oğlum ölənə kimi artıq həyat məni bərkitmişdi. Oğlumdan savayı da o qədər ölümlər, o qədər oğullar görmüşəm ki, yanıb kül olub, donub yollarda qalıb götürə bilməmişik. Mənim bu göz yaşım axırsa bütün şəhidlır üçün axır, anaların əvəzinə axır. Mənə bir az qəribə baxır insanlar. Sən bu qədər acı həyat keçirmisən, bu qədər haqsızlıqlar görmüsən, yenə də əl çəkmirsən deyirlər. Bəli mən yenə də əl çəkmirəm. Bir oğlum yox, 10 oğlum olsaydı belə yenə Vətən uğrunda göndərərdim. Bir də evdə valideynlər övladlarına düzgün tərbiyə verməlidirlər. Bir həyat borcluyuq. Düzdür heç kim ölmək istəmir. Amma, Vətən üçün lazım gələrsə ölməyə də hazır olmalıyıq biz. .

– Döyüşçü Nurcahan xanımı biz necə görürük. Bəlkə 1-2 xatirə danışasınız.

Müharibə ərəfəsində Elxanın ölümündən savayı bu günkü günə qədər qəlbində dərin iz buraxan hadisələr olubmu?

Nurcahan xanım -çox olub deyərək dərindən bir ah çəkdi və başına gələnləri danışmağa başladı…

Döyüşə atıldığı gündən öz qadınlını unutduğunu deyən Nurcahan xanım cəbhəyə könüllü getdiyini, kimsənin onu odun-alovun içinə girməyə məcbur etmədiyini, cəbhədə də qadın olduğuna görə hamının ona hörmət göstərdiyini, onu qoruduğunu bildirdi. Özünün söylədiyinə görə müharibə dövründə kəşfiyyatçı olduğundan bir çox ekstremal şəraitə düşüb amma çıxış yolu araya, düşdüyü vəziyyətdən çıxa bilib. Dəfələrlə hadisələr olub ki, istə zabit,istərsə də əsgərlər sinəsini sipər edib. Ancaq o da bir Nurcahan kimi torpaqları qoruduğu kimi döyüşən oğlanları da qoruyub, hətta analarını belə düşünüb onların. Elə hadisələr də baş verib ki, hətta şok vəziiyətinə belə düşüb. Murovda baş verən ən dəhşətli hadisələrdən ikisini danıdı Nurcahan xanım.

Nurcahan xanım tükürədici, hətta damarlarda qanı belə donduran elə bir hadisə danışdı ki, ilahi, heç bir ana övladını belə dəhşətli vəziyyətdə görməsin –deyə düşündüm.

Hurcahan xanımın özünü dinləsək daha yaxşı olar, əziz oxucular:

-Sizə söylədiyim kimi elə hadisələr də baş verib ki, hətta şok

vəziyyətinə düşmüşəm. Bir dəfə… Bir dəfə üçə… leytenant Şamil adında bir oğlanın yanına minamyot düşdü, tikə-tikə oldu.

Murovda Siyəzən rayonundan olan bir leytenantın (adını məlum səbəbdən yazmıram) yanına minamyot düşdü və o tikı-tikə oldu. Hamı çaşmışdı. Nə edəcəklərini bilmirdilər.

Elə bil ki, dərin bir yuxuda idim. Hər şeyi görürdüm, şüurum isə heç nə qavramırdı. Qeyri – ixtiyarı olaraq tikələri bir yerə yığmağa başladım. Sonra iynə – sap götürdüm və tikələri adam formasında bir-birinə tikməyə başladım.

İşimi bitirib başımı qaldırdıqda isə bütün zabit, əsfər və həkimlərin əlləri qoynunda duraraq mənə baxdıqlarını gördüm. Gözlər kədərli qüssəli idi, gözlərdən yaş axırdı. Hətta bəzi gözlərdə təəccüb, hətta qorxu hissləri də duyulurdu. Bir mələfə götürərək meyiti bükdüm və indi evlərinə göndərə bilərsiniz –dedim.

Nurcahan xanım bir anlığa söhbətinə ara verdi. Otağa dərin bir sükut çökdü. Nurcahan xanım elı bil ki, o anları yenidən yaşayırdı. Danışdıqca səssis axan göz yaçlarını saxlaya bilmir, mən də gözlərimdən yaş süzülə-süzülə onu dinləyirdim.

O çətinliklə də olsa söhbətini davam etdirdi:

Amma, nə edirdimsə şokdan çıxa bilmirdim. Üst-başım qan içindəydi. Əllərimi yumağa başladım. Birdən bir əskərin -Nurcahan ana, daha mən ölümdən qorxmuram deyən səsini eşitdim. Diksindim və ona sarı döndüm. Əsgər – bəli, daha qorxmuram. Bilirəm ki, şəhid olsam, belə bir hala düşsəm siz nə olursa olsun məni anama çatdıracaksınız, onun gözləri övlad həsrəti ilə yollara dikilməyəcək. Firuza xanım, inanın ki, əsgərin bu sözləri şokdan çıxardı məni.

Nurcahan xanım 2-ci hadisəni də danışdı, bu da çox dəhşətli idi. Amma mən

məlum səbəblər üzyndən bu hadisəni təfsilatı ilə danışmıram sizə.

Amma, Nurcahan xanımın söylədiklərini sizə çatdırmağı özümə borc bilirəm:

– Çoxları düşündü ki, Nurcahan oğlunun qisasını aldı. Amma mən oğlumun qisasını almadım .Oğlumun yerini mənə heç kim qaytara bilməz. Ancaq gözü yaşlı analarımız ağlayarkən oğul vay deyəndə istədim ki analar bilsin və ürəklərində əbədi yaşasın ki, erməni anası da anadır. O da ürəksiz bala vay deyir Bu hadisə 1993-cü ildə olub.

Nurcahan xanım bir döyüşçü kimi iştirak etdiyi əməliyyatlardan, döyüşlırindən, bir tibb bacısı kimi yaralılara köməyindən danışdı. Amma, əzizlərim, bütün bunları sizə danışmaq üçün mənə 3 gün vaxt lazımdır. Sizi də çox yormaq istəmirəm.

– Əgər müharibə yenidən başlayarsa?

Əgər müharibə yenidən baçlayarsa Azərbaycan dövlətçiliyi naminə qoca qarı da olsam geri çəkilmərəm. Heç nəyə gücüm çatmasa belə əsgərlərə analıq qayğısı göstərərəm. 56 yaşım var. Həyatın acısını da, şirinini də dadmışam. Ona görə də bu sözləri ürəklə deyirəm.

1991-2010. Bu az müddət deyil. Qoy kim necə istəyir elə də qəbul etsin. Bir həqiqətdir ki, istər qaçqınlar olsun istər müharibə görməyən insanlar arasında az da olsa unutqanlıq var. 100% olmasa da hər halda var.

Tarix yaşayıb, yaşayır, yaşayacaq da . İgidlər də olub, namərdlər də. Bu da danılmaz faktdır. Anarxiya da olub. Müharibə özü elə anarxiya deməkdir. Amma Qarabağ məsələsi var idisə onda bütün diqqət ora yönəlməli və qısa müddət ərzində müharibə bitməliydi. Başa düşürəm deyə bilərsiniz ki, burada başqa millətlərin, başqa dövlətlərin marağı, əli var. Amma nə yolla olursa olsun məsələ yoluna qoyulmalı idi. Əgər bu belə davam edərsə bu gün erməni qalxıbsa sabah başqaları da qalxa bilər. Azərbaycan xalqı ömür boyu əzilməlidirmi, nədir bu xalqın günahı!?

Firuzə Əsədullayeva

Türküstan.- 2018.- 11-17 sentyabr.- S.15.