Böyük Dəmirçinin geri dönüşü

“ Azərbaycanlılar, Mehdi zühuruna inanırlar. Bolşeviklərin bütün sərvət və zənginliyi dağıdaraq hər kəsi, bir loxma çörəyə möhtac etmək siyasətinin, bir əlində silah, bir əlində çörək tutan bir şeytani siyasətin xalqı nə kimi vasitələrlə bolşevik etdiyini görüncə, Azərbaycan xalqı həmin Dəccalın gəldiyini görür, bundan sonra tab edib Mehdinin kəlməsini gözləyir. Azərbaycan Mehdisi xalqının idealından, milli istiqlalından ibarətdir.

Bolşevik Dəccalının müdhiş zalımlığından bezən xalq, duyuram ki, yanaq bir ürəklə: — Ah, bu Mehdi nə vaxt gələcək? — deyə soruşur. Çox diqqətlə dinləyirəm, yuxarıdan ilahi bir səs cavab verir ki: — Azərbaycan bayrağı təkrar açıldığı, təkrar dalğalandığı gün! Əvət, o gün, o böyük gün! Fəqət indilik biz ümidimizi qırmayaq, o bayrağı qaldıracaq başından keçən dəmirçiləri hazırlayaq.”

M.Ə. Rəsulzadə “ Əsrimizin Səyavuşu.”

Bir abd-i Habeş dehre olur baht ile sultân,

Dahhâk’ın eder mülkünü bir Gâve perîşân.

Bir Həbəşli kölə taleyi ( bəxti) sayəsində dünyaya sultan olur.

Bir Gavə ( Dəmirçi- M.İ.) gəlir, Dəhhak’ın mülkünü pərişan edər.

Ziya Paşa (1825- 1880)

“ Terkibi-bend”.

Azərbaycan Cümhuriyyətinin qurucularından M.Ə. Rəsulzadənin 140 illiyidir. Ortada Cümhuriyyətə, Rəsulzadəyə qıcıq qapan bir bolşevik zehniyyəti var ki, sürəkli Əmin Bəyi arxa plana sığdırmaq üçün əllərindən gəldiyi qədər şər, şamata yaparlar, tarixi gerçəkləri keyfi bir iradəylə sağa-sola xərclərlər, böyük bir çaşqınlıq yaradıb, bulanıq suda balıq tutmaq sevdasına qapılarlar. Fəqət bütün əməkləri bihudəyə gedər bolşevik sələfləri kimi. Ən çox dilə gətirdikləri cılız arqumentləri isə budur ki, nədən Rəsulzadəni Cümhuriyyətin qurucusu hesab edirsiniz? Bəs başqaları? Gah Nəsibbəy Yusifbəylini, gah da Ə. Topçubaşvu Rəsulzadəyə qarşı bir tülkü qurnazlığıyla qarşı qoyarlar. Amma heç vaxt da qarşı qoyduqları bu parlaq şəxsiyyətlərin Əmin Bəy haqqında yüksək, lderi övən fikirlərini dilə gətirməzlər. Rəhmətlik Şirməmməd Hüseynov bir dəfəsində Filarmoniyada bu qəbildən olan tutuquşuların sürəkli Rəsulzadəni arxa plana atmaq məqsədilə Rəsulzadə də Cümhuriyyəti quranlardan biri olub epizodik fikrinə dözməyərək tribunadan: - A kişilər nə danışırsınız, necə yəni Cümhuriyyəti quranlardan biri olub, BİRİNCİSİ olub. Bu haqlı etiraza heç bir etiraz olmayıb, əlbəttə məlum bolşevik zehniyyətindən dolayı heç alqış da olmayıb. Amma qurbağa gölünə daş çox sərrast atılıb salon çox dərin sükuta varıb. Və bu sükut da Rəsulzadənin Əməl-Fikir birlyindən doğan uca Şəxsiyyətini öz diliylə alqışlayıb. Həqiqəti hayqıran lal sükutlar misalı. Azərbaycan Cümhuriyyəti ayrı-ayrı şəxsiyyətlərin intriqa və qısqanclıqlarından təşəkkül tapmamışdır, əksinə xalqı ilk dəfə siyasi cəhətdən təşkilatlandıraraq maarifləndirmə yolu tutan , mill vicdan hissini demokratik dəyərlərlə bütövləşdirən fədakar, unikal bir nəslin kollektiv iradəsindən ərsəyə gəlmişdir.

Rəsulzadə siyasi təşkilatlanmanın necə zəruri olduğunu belə ifadə edirdi:

“ Siyasi firqələri olmayan bir millətin siyasi duyğusu, siyasi düşüncəsi olamaz.

Siyasət meydanına hər milləti siyasi firqələr çıxarar, siyasi fikirlər siyasi firqənin timamı ilə (səyilə) xalq arasında intişar tapar. . Fəqət bir firqə xalqın hüsni-rəğbətini o vaxt qazanar, milləti öz başına o vaxt toplaya bilər ki, cəmaətin milli amal və arzularına müvafiq proqramı yürüdərək təşkili təbiətə (həyata) yaxn olsun”. (“Açıq söz” 1917, Ne 599).

Bu baxımdan Difaidən- Müsavat- Müsavatdan Azərbaycan Cümhuriyyəti yaranmışdır. ( “ Hümmət” müsəlman sosial-demokrat təşkilatını da bu sıraya qatmaq lar-M.İ.) Bütün proses hər zaman Milli bir təkamüllə öz məqsədinə, amalına doğru yürüyüb. Təsadüfi deyil ki, Rəsulzadə bu dövrə Azərbaycan dövrü deyib. Hətta bu məsələdə firqəçiliyi qınayaraq münasibətini aşağıdakı möhtəşəm fikirləriylə izhar edib:

Azərbaycan dövri-istiqlalına bolşeviklər «MÜSAVAT DÖVRÜ» deyirlər. Fəqət, xalq bu dövrə AZƏRBAYCAN DÖVRÜ deyir. ...Xalqın düşüncəsində AZƏRBAYCAN məfhumu coğrafi bir mənadan ziyadə fikir və əməl şəklində təcəssüm ediyor. İstiqlal xaricində onun üçün bir Azərbaycan yoxdur.

Bir də çağdaş dövrümüzün siyasi partiyalarına və şöhrəti Biləcərini keçməyən liderlərinə nəzər salın lütfən. Hər birinin özlərinə bənzər yaratdıqları firqəbazlıqla məşğul olan “dövrü “var Azərbaycan Dövrünə dəxli olmayan. Yuxarıda Əmin Bəydən gətirilən sitat ona məxsus olsa da, əslində həmin dövrdəki bütün Cümhuriyyət ideyasıını daşıyanların ortaq fikri və qənaəti idi. Rəsulzadə apardığı mübarizədə, ictimai-siyasi zəmində hər zaman haqqaniyyətlilik nümayiş etdirdi və hər zaman məfkurədaşları tərəfindən rəğbətlə qarşılandı. Bu onun günahı deyildi, əksinə yüksək Liderlik keyfiyyəti idi. Vaxtilə dost olduğu, İranda Məşrutə hərakatında birgə mübarizə apardığı , İranın dövlət xadimi S.H.Tağızadə onun haqqında : “ Onun imanının qüvvəti, bəyanının qüdrəti heyrətamiz idi. O rəhbər üçün bütün səciyyələrə sahib kamil bir lider idi.”sözlərini deyərkən heç də “ Müsavat” mənsubu deyildi, İranın Xarici İşlər Naziri idi. S.H. Tağızadənin səmimiyyəti Rəsulzadəyə daş atanlara qənim olsa kaş ki...

Biz bu yazımızda məsələnin tamamilə başqa istqamətlərinə yönəlməyə çalışacağıq, Rəsulzadənin uzaq mənzilli fikir və ideyalarının tarixin gedişatında necə də möhtəşəm tədrici təkamüllə qalib gəlməsinin qarşısı alınmaz prosesinə. Əlbəttə bu qeyd etdiyimiz kimi bir gündə baş verməmişdir, öz zaman və vaxtını yetişdirərək , uzun bir Yol alaraq məsafə qət etmişdir. Əmin Bəy özünün “ Əsrimizin Səyavuşu” əsərində qədim bir İran əfsanəsindən bəhs edərək yazır ki:

“ Azərbaycanda İran təsiri vardır: İran Zöhhak bəlasına uğramışdı. Öz hakimiyyət və istiqlalarının qədrini bilməyən xalq cənabi-haqqın qəzəbinə gəlmişdi. Zöhhak adında bir hökmdar İranı cana doydurmuşdu. Bu hökmdar ilanlara tapınırdı. Gündə iki uşaq beynini o pis heyvanlara yedirirdi. Zöhhakın zülmündən bezən xalqın fəryadı göylərə çıxmışdı. Xalqın şərəfi, namusu, dini, milliyyəti, tamamilə alçaldılırdı.

Şəhərlinin varı, kəndlinin mal- davarı əlindən alınırdı. Burada Cəmşid dinində olan nə qədər iranlı varsa qanundan kənar elan edilmişdi. Yaxalananların özləri həbs olunur, mallarına əl uzanır və uşaqları ilana yedirilirdi. Xalq qorxudan Zöhhak dinini görünüşündə qəbul etmişdisə də, təriqətlərinə mənsub olan adamlarla gizlicə toplanıb ibadətlərini yapırdılar. Fəqət bütün bu zülm və təhlükələr qarşısında iranlıların tək bir ümidi vardı. O ümidlə yaşayır, imanlarını gələcəkdə doğacaq o parlaq günəşin hərarəti ilə isidirlərdi.

Bu ümid Firidun idi. Cəmşidin anasız oğlu dağlara çəkilmişdi. Zöhhakın sui- qəsdindən qorunurdu.

Firidun, hər nə qədər dağlarda xalqdan uzaq və gizli bir yerdə qalırdısa da, xalqın qəlbi onun eşqi ilə çırpınır, gözünə daima onun şəkli görünürdü. Onlar görünüşdə Zöhhakın ilanlarına səcdə qılır, ürəklərində isə Firidunun meydana çıxması üçün dua edirdilər. Vaxt gəldi, dəmirçi *Gavənin bayrağını bir ağac başına taxması kifayət idi ki, bütün xalq onun arxasınca gəlsin. Firidunu dağlarda arayıb tapsın və götürüb öz taxtına oturtsun!

Azərbaycanlılar türkdürlər: türklər də Ergenokon tilsimində iki yüz il qaldılar. Nə qədər çalışdılarsa da bir tərəfə çıxmadılar. Geniş dünyaya həsrət qaldılar. Fəqət yenə bir dəmirçinin yaxşılığı kifayət idi ki, türklər dəmir dağları əridib geniş dünyaya çıxsınlar.

Əsrimizin Siyavuşu ölmüşsə də onun doğurduğu istiqlal fikri ölməmişdir— Bu fikrin tərəfdarları indiki halda dağlarda, vətənlərindən uzaq məmləkətlərdə, həbsxanaların qaranlıq və rütubətli guşələrində qaçaq, qaçqın, köməksiz bir halda yaşayırlar. İstiqlal və hürriyyətimizin kövrək əlaməti o üç rəngli istiqlal bayrağı zahirən yoxsa da, qorxudan bolşeviklik ifadə edən gözlərin önündə olub, ürəklər onun eşqi ilə çırpınmaqdadır. “

Əmin Bəyin Azərbaycan coğrafiyasında baş verənləri qədim İran və qədim türk “ Ergenokon” əfsanəsiylə paralel boyutlarda istfadə etməsi möhtəşəm bir üslub və tapıntıdır. Mifdən həqiqətə keçid etməyin bundan gözəl ifadəsi mümkün deyildir. Həm də bu olduqca təhlükəli və risqli bir addımdır, amma məsələnin ən maraqlı tərəfi də ondan ibarətdir ki, Rəsulzadə hər iki mifin ən dərin qatlarında olan həqiqət işığını taparaq sosioloji tarix şüuruna obyektiv bir şəkildə yükləyə bilmişdir. “ Əsrimizin Səyavuşu” əsərinin ən mühüm, sirrli tərəfi də məhz bu amildir. Azərbaycan ictimai fikrinin ana sütunlarından hesab olunmalıdır bu əsər…

Ardı gələn sayımızda

Məhəmməd İsrafiloğlu

Almaniya

Türküstan.- 2024.- 30 yanvar-5 fevral, №4.- S.16.