“Türkün dilində yazılmış hər bir şeir dəyərlidir”

“Türküstan” qəzetinin suallarını Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin sədri Əkbər Qoşalı cavablandırır.

- Əkbər bəy, Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin (DGTYB) dövlət qeydiyyatına alınmasının 10 ili tamam olur. İstərdik söhbətimizə 10 il öncəni xatırlamaqla başlayaq. Necə yarandı DGTYB?

- Diqqətinizə görə təşəkkür edirəm. Bildiyiniz kimi, DGTYB 1998-ci ilin sentyabrında - qazaxların sözü ilə desək qırxüyək ayında Qazaxıstanın Türkistan şəhərində təsis olunub. 1999-cu ilin iyununda isə uluslararası ictimai birlik olaraq dövlət qeydiyyatına alınıb. Yeri gəlmişkən, mən DGTYB-nin yubileyi münasibəti ilə yalnız DGTYB üzvlərini deyil, bütün yaradıcı gəncliyi, ədəbiyyata can yandıran hər kəsi, Türk Dünyası sevdalılarını təbrik etmək istərdim.

Böyük çıxmasın, DGTYB-nin yaranması zamanın tələbi idi. Bizdən öncə Dünya Türk Gəncləri Birliyi yaranmışdı - 1992-ci ildə. Yadımdadır, mən hələ 1997-ci ildə Bakıda bu Birliyin Başqanlar Toplantısında çıxış edərkən Türk Dünyası gənclərinin birliyi yönündə müşahidə etdiyim çıatışmazlıqlardan söz açmışdım. Sonra-1998-ci ilin may ayında Ankarada keçirilən bir sonrakı Başqanlar Toplantısında DTGB-nin altqurumlarının, yanqurumlarının yaxud DTGB platformasında dayanan, fərqli ixtisas sahibi olan gəncləri birləşdirən qardaş birliklərin yaradılmasını təklif etdik, təklifimizi geniş şəkli ilə əsaslandırıb, örnəyi, yazarlar arasında birliyi sağlamaq üçün səy cöstərə biləcəyimizi ifadə etdik. Bu, DTGB-nin o zamankı Başqanı Talqat Əhmədişinin Birliyin həyatında yeni aşamaya keçilməsinin zərurəti barədə məruzəsindəki fikirləri ilə də səsləşirdi. Talqat bəy qarşılıqlı görüşlərin, həsrət gidərmələrin, tanışlıqların gözəl olduğunu, ancaq bütün bunların artıq bitlavasitə işə çevrilməsini, konkret sonuclara bağlanmasını təmənna edirdi, biz də eynən elə düşünürdük. Nəhayət Toplantı nümayəndələrinin yekdil qərarı ilə, Türk Dünyası gənc yazarlarinin birliyini gerçəkləşdirmək üçün Təşkilat Komitəsi yaradıldı. Uzun sözün qısası, 1998-ci ilin sentyabrında Xoca Əhməd Yesəvi yurdunda keçirilən VIII Türk Dünyası Gənclik Günləri və Qurultayında arzuolunan qurumun Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyi adı ilə yaradılması gerçəkləşdirildi. Bununla da Türk Dünyası ədəbi gəncliyinin təşkilatlanması baş tutdu; istedadlı gəncliyin üz tutacağı yeni (fərqli!) ünvan oluşdu; sağ duyulu türk gəncliyi toplumun, ulusun, dünyanın halını bədii ədəbiyyatda əks etdirməyə, ədəbi məh-sulların mübadiləsinə, yeni yaradıcılıq mükalimələrinə stimullaşdı; bununla da “Türkün səsi” toplusu işıq üzü görməyə başladı.

Ayrıca respublikamızın özündə ədəbi mühitin canlanmasında, sağlam rəqabət ortamının yaranmasıda heç şübhəsiz ən önəmli çalışmalar məhz bizim adımızla bağlıdır. Təbii, daha geniş danışmaq olar, ancaq deyirəm hələlik bununla yetinək.

- Aydındır. Mən ikinci sualımı verim, Birlyinizin adında böyük bir etnos və böyük bir coğrafiya əks olunub. Bəs reallıqda necə, DGTYB Türk Dünyasının nə qədər gənc yazarını özündə birləşdirir?

- Ənənəvi söz də olsa deyim, biz təbii, kəmiyyət yox, keyfiyyət marağındayıq. İstəsəydik - hər “diləkçə”yə “hə” cavabı vermiş olsaydıq, indi yüzlərlə üzvümüz olardı. Digər tərəfdən fərqli ideoloji məkanlarda, fərqli quruluşlarda yaşayan, ayrı-ayrı dövlətlərin vətəndaşları olan gənclərin bir çatı altında birləşməsi Sizə elə də asan gəlməsin. Biz söykəndiyimiz dəyərləri qutsal sayırıq. Ona görə də hər nə qədər eyni soydan, eyni boydan olan yazarları birləşdirsək də məhz tüzük gərəyi sənəd təqdim etmiş, istedadına güvəndiyimiz, habelə yaşamını professional ədəbiyyata adamış yazarlara üstünlük veririk. Bir olay da var - əgər üzvümüz Birliklə ardıcıl təmasda bulunmursa, biz onun üzvülüyünü, necə deyərlər, həqiqi üzvlük saymırıq. Bununla belə, Türk Dünyasının önəmli bir hissəsində təmsil olunuruq, ardıcıl yazışmalar aprdığımız, fikir mübadiləsində bulunduğumuz dəyərli üzvlərimiz var. Onların çoxu öz ölkəsində, toplumunda, ədəbi-ictimi mühitdə səz sahibi olan insanlardı.

- Birliyə üzvlükdə hansısa meyarlar varmı? Məsələn, birliyə yalnız milli mövzuda yazan yazarlar qəbul olunur və s.

- Əsas meyar istedad, Nizamnaməni qəbul etməkdir. Mövzu məsələsinə gəldikdə, açığını deyim, səmimiyyətlə, Nizami müəllimin (prof.dr. N.Cəfərov nəzərdə tutulur - red.) sözü olmasın, sadəlöhvcəsinə yazılmış, türkün dilində (fərq etməz hansı türkcədə olur-olsun) yazılmış hər bir şeir bizim üçün dəyərlidir. Türkcədə gözəl yazmaq özü elə millilik deyilmi, dilə, mədəniyyətə xidmət deyilmi? Bu anlamda bic-vələdüzna, öz soyundan, kökündən qopmuş, havadan asılmış (göylərə ünvanlanmış, göy üzünə yazılmış yox ha!) şeirləri - əgər şeir demək olarsa, bizm hadisə saymırıq, ümumiyyətcə saymırıq, doğma bilmirik.

- Birliyin bütün Türk Dünyasını içinə alan hansı layihələri var?

- Türksoylu xalqlar arasınada ədəbi-mədəni ilişkilərin inkişafı və möhkəmləndirilməsi sahəsində çalışmaq; «Ortaq türk dili və əlifbası»nın formalaşdırılmasının perspektivini araşdırmaq, ortaq türk dəyərlərinin qorunmasına, aktuallaşmasına səy göstərmək; gənc yazarların toplantılarını, görüşlərini təşkil etmək; ayrı-ayrı mədəniyyət və sənət birlikləri ilə qarşılıqlı - yararlı əməkdaşlıq ilişkiləri qurmaq; nəşr, çeviri işi ilə məşğul olmaq, kitabxanalar qurmaq; istedadlı gəncləri, türk mədəniyyəti qarşısında böyük xidmətləri olan fikir və söz adamlarını ödülləndirmək kimi görəvlər məhz üstənməyə çalışdığımız işlərdəndir. Cari, perspektiv çalışmalarımızda əsasən bu dediklərimizə köklənib.

Türk Dünyası gənc şair, yazıçı və bilim adamlarının yaradıcılıq örnəklərinin toplandığı “Türkün səsi” topluluarının nəşrini (indiyədək 8 sayı işıq üzü görüb), Füzüli Uluslararası Şeir Yarışmasını (iki dəfə), Türk Dünyası Şeir Şölənini örnək gəstərmək olar. Həmçinin Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurasının dəstəyi ilə araya-ərsəyə gətirdiyimiz vebsaytı (www.dgtyb.org) da bu sıraya aid edərdim. Digər çoxsaylı işlərimizdən də danışa bilərik, lakin onlar bəzən bir ölkəni, yaxud iki-üç topluluğu əhatə etmişdir.

- Ümumiyyətlə hazırda gənc türk yazarlarının yaradıcılığında aparıcı mövzular hansılardır?

- Burada birmənalı fikir söyləmək çətindir. Deyək ki, hər nə qədər şeirin sınır tanımayan əzəli-əbədi mövzuları olsa da (Tanrı eşqi, sevgi, həsrət və s.), bununla belə deyək ki, Türkiyəli yazarla Altaylı yazarın, Qazax yazarı ilə Kərküklü yazarın şeirləri həm mövzu, məzmun, həm də forma baxımından bir xeyli fərqlilikləri özündə daşıyır. Əslində bu fərqlilik problem deyil, bu bir xalçanın ilmələri kimi, bir ustanın işlədiyi fərqli naxışlar kimi gözəldir. Gözünlə yox, ruhunla oxuyanda görürsən yakutun da, çuvaşın da, özbəyin də, uyğurun da, tatarın da, balkarın da ürək çırpıntısı eynidir, qələm fərqli coğrafiyalarda, fərqli əllərdə eyni ritmlə döyünüb... İstər-istəməz deyirsən: “Bu dərd mənə tanış gəlir”. İstər-istəməz bütövlüyə, birliyə, ortaq keçmişin energetikasına qayıdış, bəlkə inersiya ilə ora gediş görünür soy qardaşlarımızın şeirlərində...

Şair Niyaz Nəsirin bir sözü var: Xalq ruhunun cəsarəti! Bax, mən bu sözü burada xatırlatmaq istərdim. Bir çox hallarda türk insanı nədən yazıbsa da xəlqilik, ruhsallıq və cəsarət özünü göstərib.

- Toplumun milli hədəflər uğrunda mubarizəyə səfərbər olunmasında ədəbiyyatın böyük rolu var. Xüsusən də nəzmin. Necə düşünürsünüz, Xəlil Rzadan, Bəxtiyar Vahabzadədən və digər milli mübarizə carçılarından sonra gələn nəsil cəmiyyəti toparlamaq gücündədirmi?

- Hər dövrün öz sözü, hər sözün öz dövrü var, deyiblər. Ulutürkün, şerimizin Bəxtiyarının yaşayıb-yaratdığı günlərdən bizi böyük zaman ayırmır. Onların milli ruhlu şeriyyəti kəsintiyə uğrayıb deyə bilmərik. Əksinə bəlkə daha dərin məzmen daşımağa, daha çağdaş, amma məhz milli ruhlu şeirlər yazılmaqdadır. Yeni nəsildən Dəyanət Osmanlı, Elçin İsgəndərzadə, Elxan Qaraxanlı, Sərvər Məsum, Rəsmiyyə Sabir, lap yeni nəsildən Namiq Hacıheydərli, Hafiz Hacxalılın adını çəkə bilərəm.

- Bir zamanlar Türk Dünyası Yazarlar Birliyi də yaradılmışdı. Belə deyək, böyüklərin birliyi... Amma xeyli vaxtdır bu birlikdən səs-soraq yoxdur. Hesab etmirsiniz ki, bu birliyi yeni biçimdə, dövrün yeni tələblərinə uyğun şəkildə qurmağa ehtiyac var?

- Mən o birliyin fəaliyyəti barədə bilgisizəm. Görünür, çalışma, hərəkət yoxdur.

Bu yerdə oxucularınıza, biz DGTYB yönətimində təmsil olunan yazarların artıq ya Birliyin adını dəyişmək, ya da bu birlikdən istefa verib, sükanı daha gənc qüvvələrə verib, başqa bir birlik yaratmaq barədə fikir alış-verişində olduğunu da açıqlamaq istərdim. Görək, bəlkə də bu sorulara payıza doğru Kırımda aydınlıq gətirə bildik.

- “Türküstan” oxucularına sözünüz.

Əkbər QOŞALI

Altaylardan qopan atlar

Getdiyi göy yoluydu.

Altaylarda doğan Aylar,

Biz çıxanda doluydu.

Altaylardan qopan atı,

Daha kimsə minmədi,

Altaylardan qopan atlar,

Ağ köpüklü dənizlərə

Çatmayınca dinmədi.

Biz çıxanda Ay doluydu,

Biz getdikcə Ay Yolu

Ayağımız üzəngidə əyildi,

Yay-oxumuz qırılanda,

Ay göylərdə bir yay kimi gərildi.

Biz çıxanda Ay doluydu,

Çıxdıq oldu Aypara.

Ay Altayda dolunaydı,

Avropada Aypara.

Altaylardan qopan atı,

Bir də, bir də minərmi olam?!,

Altaylardan qopan atın

Ağ köpüklü dənizədək

Dinmədiyni görərmi olam?!,

Altaylardan qopan atlar

Avropanı nə vaxt adlar?!.

Gəmiləri sudan çəkib quru ilə sürərəm

İstanbulun eşqinə

Qılıncımı suvararam

«Babək» deyən bir cüt qolun eşqinə

Böyüdərəm doğma yurdu

Xətainin başladığı ulu yolun eşqinə

Yaşamaram künc-bucaqda onun-bunun eşqinə

Yaşayaram TURAN adlı bir acunun eşqinə

Yad sözlərə tövbə deyib

Öz dilimdə danışaram

Dədə Qorqud eşqinə

Bu duyğudan kənar türkün yaşamı nə,

Eşqi nə?!.

Türküstan.- 2009.- 5-11 iyul.- S. 5.