Cəsur kəşfiyyatçının xatirələri

85 yaşlı qadın mərhum ərinin döyüş yolu barədə qiyməli sənədlər toplayıb

Böyük Vətən müharibəsində məşhur 107-ci atıcı diviziyanın kəşfiyyat rəisi olmuş Məmmədəli Həşimov şanlı döyüş yolu keçib. Onun faşistlərlə ağır döyüşlərdə şücaətləri barədə vaxtilə Rusiya mətbuatında çox yazılıb. Bakılı cəsur kəşfiyyatçı barədə hətta məşhur yazıçı İlya Erenburq “Pravda” qəzetinə məqalə yazıb. Lakin həmyerlimizin qəhrəmanlıqlarından yazmaqda respublika mətbuatı bir qədər xəsislik göstərib.

2002-ci ildə dünyasını dəyişmiş keçmiş kəşfiyyatçının M. Həşimovun sədaqətli həyat yoldaşı, qocaman hüquqşünas Nuriyyə Əhmədova uzun illərin gərgin axtarışlarından sonra mərhum həyat yoldaşının cəbhə xatirələrini, dostları və komandirləri ilə yazışmalarını, Rusiya, Ukrayna və Belarus arxivlərindən topladığı qiymətli sənədləri bir yerə toplayaraq nəfis kitab şəklində nəşr etdirib.

“Təknur” nəşriyyatında bu günlərdə rus dilində işıq üzü görən bu kitab “Razvedka boem (Vospominaniya o voyne)” adlanır. Bu kitab artıq geniş oxucu kütləsinə böyük maraq doğurub. Nuriyyə xanım indi kitabı doğma dilimizdə nəşr etdirməyə hazırlaşır. Bir məqamı da qeyd edim ki, N. Əhmədova bu kitabı şəxsi pensiyası hesabına nəşr etdirib. O hesab edir ki, həmyerlilərimizin qəhrəmanlığından bəhs edən belə kitablar doğma Qarabağı işğal altında olan bir məmələkətdə gənclərin vətənpərvərlik ruhunda tərbiyəsi üçün çox gərəkli vəsaitdir.

Keçmiş Sovet ordusunun mayoru kəşfiyyatçı M. Həşimov Böyük Vətən müharibəsinin şəksiz qəhrəmanlarından biri olub. O, 1936-1939-cu illərdə Tbilisi hərbi artilleriya məktəbində təhsil alıb, sonra iki il məşhur Frunze adına Moskva Hərbi Akademiyasında kəşfiyyatçı kurslarını bitirib. Böyük Vətən müharibəsi başlayanda Zakavkaziya qoşunlarında xidmət edən gənc zabit M. Həşimov döyüşən orduya can atırdı və tezliklə onu Qafqazın müdafiəsində iştirak edən hərbi hissələrin birinə göndərdilər.

O dövrdə orduda hərbi kəşfiyyatçılara böyük ehtiyac vardı. Məmmədəli kəşfiyyatçı qrupları hazırlayaraq düşmən arxasına göndərir, özü də tez-tez bu qruplara başçılıq edirdi. Bunlar çox riskli, lakin olduqca vacib əməliyyatlar idi. Hər an mühasirəyə düşmək qorxusu vardı. Dəfələrlə faşistlərlə üzbəüz gəlmişdilər. Lakin M. Həşimov ən ekstremal vəziyyətlərdə belə özünü itirmir, ən düzgün qərarlar qəbul edir, cəld və qətiyyətli tərpənirdi.

Komandirləri azərbaycanlı kəşfiyyatçının parlaq istedadı, mərd, qorxmaz xarakterinə görə ona etimad göstərirdilər. M. Həşimovu əvvəlcə 107-ci diviziyanın kəşfiyyat şöbəsi rəisinin müavini, qısa müddətdən sonra şöbənin rəhbəri kimi məsul vəzifəyə təyin etdilər. Diviziya komandiri Sovet İttifaqı Qəhrəmanı general Vasili Petrenko M. Həşimova çox etibar edir, ən mühüm əməliyyatlar qarşısında onunla məsləhətləşərdi. Sonralar onlar uzun illər dostluq etdilər. General müharibədən sonrakı illərdə dəfələrlə M. Həşimovu xanımı ilə birlikdə Kremlin yaxınlığınadakı şəxsi mənzilinə qonaq çağırmışdı. Yeri gəlmişkən, V. Petrenko memuarlarında azərbaycanlı kəşfiyyatçının qeyri-adi qəhrəmanlığından dəfələrlə söz açmışdır.

M. Həşimov Qafqazdan Polşaya qədər çoxlu sayda ağır döyüşlərdə iştirak edib. Onun kitabda dərc olunmuş gündəliklərini oxuyanda faşistlərə dərin nifrət bəslədiyi, onlardan qisas almaq arzusu aşkar hiss olunur. Məmmədəli faşistləri Berlinə qədər qovaraq qələbəni öz gözləri ilə görmək arzusunda idi. Lakin 1945-ci ilin yanvarında Visla çayı (Polşa) uğrunda gedən ağır döyüşlərdə mayor M. Həşimov yaxınlıqda partlayan düşmən qumbarasından ağır yaralandı. Həkimlər onun sol qolunu amputasiya etmək istədilər, lakin döyüşçünün israrlı xahişlərini nəzərə alaraq uzun çəkən müalicəyə başlayırlar. 1945-ci ilin iynunda M. Həşimov II qrup müharibə əlili kimi ordudan tərxis olundu.

Bir müddət Ədliyyə Nazirliyində xüsusi idarənin rəisi işlədi, sonralar isə tikinti sahəsində müxtəlif vəzifələrdə çalışdı. 1946-cı ilin fevralında Yevlaxa ezamiyyətə gələn Məmmədəli burada notarius işləyən Nuriyyə adlı bir gözəl qıza vuruldu. Ağır döyüşlərdə ölümün gözünə dik baxan keçmiş döyüşçü məhəbbətin iztirabları qarşısında mum kimi əriyirdi. Düz altı ay sevdiyi qıza sevgi məktubları yazaraq onu sonsuz məhəbbətlə sevdiyinə inandırmaq istəyirdi. Nəhayət, ata-baba qaydası ilə bir ilıq payız günü Ağdaşda toy etdilər və birlikdə yaşadıqları 55 il 57 gün ərzində Məmmədəlinin sevgisi Nuriyyə xanımın sözlərinə görə heç vaxt azalmadı.

M. Həşimov şən, həyatsevər insan idi, çoxlu dostları vardı. 1976-cı ildə Karlovı-Varı sanatoriyasında həyat yoldaşı ilə bərabər istirahət edərkən təsadüfən məşhur “Baharın 17 anı kitabı” kinofilminin ssenari müəllifi Yulian Semyonovla tanış olur. Bu tanışlıq sonralar möhkəm dostluğa çevrilir. Nuriyyə xanım xatırlayır ki, Y. Semyonov bakılı kəşfiyyatçı M. Həşimov barəsində ayrıcı kitab yazmaq üçün məlumatlar toplayırdı. Lakin yazıçının qəfil ölümü, bu ideyanın həyata keçməsinə mane oldu.

Nuriyyə xanım həyat yoldaşı kimi öz əməksevərliyi, işgüzarlığı ilə çalışdığı kollektvlərdə daim hörmət qazanıb. Uzun illər DİN-nin pasport sistemində çalışıb, polkovnik-leytenant rütbəsinə qədər yüksəlib. Daxili işlər orqanlarından təqaüdə çıxandan sonra 10 il Dəmir Yolu İdarəsinin təhsil şöbəsində çalışıb. Nuriyyə xanım ali təhsilli hüquqşünas idi, bununla bərabər Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsini də bitirmişdi. Ədəbiyyata bağlılıq Nuiyyə xanımın folklor sahəsində tədqiqatlar aparmağa, doğulub boya-başa çatdığı Ağdaş barədə “Məni yaşadan xatirələr” kitabını yazmağa sövq edib. Bu kitabda təkcə sayılıb-seçilən nəsil şəcərəsi barədə deyil, bir əsrə yaxın zaman kəsiyində şahidi olduğu ictimai-siyasi hadisələr də təsvir olunub. N. Əhmədovanın ictimai işlərə də marağı çox olub. “Bilik” cəmiyyətinin xətti ilə çoxlu sayda tədbirlərdə iştirak edib, maraqlı mühazirələr oxuyub. Bu sahədəki məhsuldar fəaliyyətinə görə Ümumittifaq Bilik Cəmiyyətinin sədri məşhur akademik Basov şəxsən ona Fəxri Fərman təqdim edib.

Nuriyyə xanım öz ömür-gün yoldaşı Məmmədəli ilə çox səmimi və xoşbəxt bir ömür sürüblər. Qarabağ münaqişəsi başlananda bütün soydaşlarımızz kimi onlar da çox narahat günlər yaşadılar. Rus dilində mükəmməl savadları oduğu üçün Azərbaycana qarşı qərəzli mövqedən çıxış edən Moskva qəzetlərinə etiraz məktubları yazırdılar. Artıq 70 yaşını arxada qoymuş köhnə döyüşçü Məmmədəli Həşimov yenidən əlinə silah götürüb Vətən torpaqlarını qoruya bilmədiyi üçün çox heyifsilənirdi. Lakin hər ikisi hər ay pensiyalarının xeyli hissəsini Qarabağa Yardım Fondunun hesabına köçürürdülər. Düz bir neçə il (fondun hesabı bağlanana qədər) ora vəsait köçürdülər.

İndi Məmmədəli həyatda yoxdur. Amma Nuriyyə xanım üçün o yaşayır, sağdır. Belə bir qeyrətli və hünərli bir kişinin qadını olduğu üçün o xoşbəxtdir. İnanır ki, Məmmədəli Həşimov kimi həqiqi qəhrəmanlardan gənclər çox şey öyrənə bilər.

Məsaim ABDULLAYEV

Üç nöqtə.- 2010.- 25 dekabr.- S. 11.