«Diasporamızın formalaşması Heydər Əliyevin adıyla bağlıdır»

BDM: «Qərbi Azərbaycanlıların müraciəti yerində atılmış addımdır»

Beynəlxalq Diaspora Mərkəzinin Direktoru İsmayıl Ağayev və Çexiyadakı Azərbaycan diasporasının üzvü, professor Azər Kərimov «Üç nöqtə»nin qonağı olub. Onlarla müsahibəni sizə təqdim edirik.

- Bir neçə il əvvəl xaricdə yaşayan azərbaycanlıların lobbiçilik fəaliyyətinin zəif olması, onların pərakəndə fəaliyyət göstərmələri və sair kimi tənqidi fikirlər tez-tez səslənirdi. Son dövrlər xeyli fəallıq hiss olunur. Bu fəallıq nə ilə bağlıdır?

Azər Kərimov: - Mən uzun müddət Avropada yaşayan bir insan kimi deyə bilərəm ki, xaricdəki Azərbaycan diasporası əvvəlki deyil. İndi bu diaspora doğrudan da xeyli mütəşəkkil olub və fəallaşıb. Bizim Xocalı soyqırımıyla bağlı tədbirimizə əvvəllər 40 nəfər yığışırdısa, indi 1500-2000 nəfər gəlir və biz çağırış etmədən ora toplaşırlar. Bildiyiniz kimi, mənim Çexiyaya getməyim necə deyərlər, «rəsmi şəkildə» baş verib. 1987-ci ildə, Azərbaycan Respublikası Xarici İşlər Nazirliyinin və Təhsil Nazirliyinin müsabiqəsindən keçərək, xaricə müəllimlik fəaliyyətinə göndərilmişəm. Çexiyada qədim elm və mədəniyyət mərkəzi olan Masarik universitetin fəlsəfə kafedrasının professor-doktoruyam. Bu illər ərzində Azərbaycanı layiqli surətdə təmsil etməyə çalışmaqla yanaşı, təmasda olduğum bütün insanlara-xarici iş adamları, ziyalılar, elm adamları, yaradıcı kollektivlərlə, rəsmi şəxslərlə, səfirlərlə görüşlərimdə Azərbaycan haqqında, bizim tarixi problemlərimiz haqqında, tarix boyu məruz qaldığımız ədalətsizliklər barəsində məlumatlar verməyə çalışmışam. Beynəlxalq tədbirlər zamanı hiss etmişəm ki, artıq Azərbaycana maraq artıb, ölkəmiz haqqında xaricdəki insanlar əvvəlki qədər məlumatsız deyillər. Azərbaycan diasporasının birləşməsi məlum olduğu kimi, mərhum prezident Heydər Əliyev cənablarının ideyası olub. 2001-ci ildə Bakıda keçirilmiş Dünya Azərbaycanlılarının Birinci Qurultayında mən nümayəndə kimi dəvət olunmuşam. Və Heydər Əliyev cənabları ilə şəxsən görüşmüşəm. O zaman mərhum prezident çox maraqlanırdı ki, xaricdə nə qədər ziyalılarımız var, onlar nə fikirdədirlər, onları bir bayraq altında necə birləşdirmək olar. Onun elə həmin qurultayda səsləndirdiyi bir tövsiyyəsi bizimçün amal olub ki, harada olmağımızdan asılı olmayaraq müstəqil bir dövlətimizin mövcudluğu ilə böyük qürur duymalı və hamımız o vətən üçün çalışmalıyıq. Mən özüm deportasiyaya məruz qalmış bir nəslin nümayəndəsiyəm. Biz qərbi Azərbaycanın Göycə mahalındanıq. Babam Məşədi Qasım Hacı Kərim oğlu Azərbaycan Respublikasının ensiklopediyasına düşmüş tarixi şəxsdir. O, 1914-16-cı illərdə Laçının məşhur xalq qəhrəmanı Soltan bəylə birgə ermənilərə qarşı vuruşub. Türk paşaları Xosrov paşa, Nuru paşa gələndən sonra da onlarla birlikdə vuruşub. Hətta ona təklif olunub ki, türk ordusunun sərdarı rütbəsi verilməklə Türkiyəyə getsin. Lakin babam Məşədi Qasım Hacı Kərim oğlu bundan imtina edib. Deyib ki, mən əmlakımız mal-qaramın sayı qədər erməni öldürmüşəm. İndi Türkiyəyə getsəm, deyərlər, Məşədi qorxdu qaçdı. Onun bu igidliyini görən türk paşaları Soltan bəylə birlikdə Ağdamın Qasımlı kəndini mənim babamın şərəfinə adlandırıblar. Mən belə bir nəslin nümayəndəsiyəm.

1988-ci illərdə baş vermiş sonuncu deportasiyadan sonra Ermənistanda bir nəfər də olsun azərbaycanlı qalmayıb. Dekabr ayının 5-ni – azərbaycanlılardan etnik təmizlənmə gününü ermənilər bayram kimi qeyd edirlər. Və sözsüz ki, bu tarixi ədalətsizlik, haqsızlıq, köçhaköç qərbi Azərbaycandan olan hər bir ailənin həyatında iz qoyub. Amma biz bu dərdləri dünyaya çatdırmaqla bağlı mütəşəkkil fəaliyyətə məlum qurultaydan sonra başlamışıq.

- Yeri gəlmişkən, bu yaxınlarda qərbi Azərbaycandan olan ziyalılar Minsk qrupuna müraciət qəbul ediblər. Bu müraciətə münasibətiniz necədir?

Azər Kərimov: - Mən o məsələni tam izləyirəm. Sözsüz ki, ermənilərin referendum tələbi müqabilində qərbi Azərbaycandan məcbürən köçürülmüş insanların hüquqları bərpa olunması da gündəmə gətirilməlidir. Azərbaycan Milli Təhlükəsizliyinə çox minnətdarıq ki, bizim xahişimizlə müəyyən arxivlər açıldı, Ermənistandan deportasiya olunan azərbaycanlılarla bağlı faktlar, sənədlərlə tanış olduq. Kim nə qədər əmlak qoyub, hansı maddi ziyan dəyib, hamısı rəsmi sənədlərlə təsdiq olunur. Yəni biz artıq məsələnin bu formada, hüquqi zəmində qaldırılmasının tərəfdarıyıq. Əlimizdə bu cür tutarlı faktlara əsaslanan müraciətlər olsa, biz onu dünyaya yayarıq. Beynəlxalq Diaspora Mərkəzi Avropanın mərkəzində fəaliyyət göstərən böyük bir qurumdur. Nümayəndəliklərimizin Avropanın bütün ölkələri ilə əlaqələri var. Bu məlumatları kifayət qədər nüfuzu olan kütləvi informasiya vasitələrinə, Praqa şəhərində yerləşən televiziya və mətbuata təqdim etməyə çalışarıq. Təsəvvür edin ki, bu cür tələbləri Avropanın mərkəzindən dünyaya yaysaq, bir neçə Avropanın dilindən də bu məsələ səslənsə, necə gözəl effekti olar? Lobbi, diaspora böyük qüvvədir. Mənim yadımdadır, Serj Sarqsyana Fransada Türkiyə-Ermənistan sərhədlərinin açılması ilə bağlı bir sual verdilər. Sarqsyan düşünülmədən belə bir cavab verdi. Mən cavabı o dəqiqə tutdum. Sarqsyan dedi ki, canım, diaspora məndən üstün bir qüvvədir, mən ona təsir edə bilmərəm. Onun sözündən belə çıxdı ki, bu gün Avropada yaşayan ermənilər diaspora bayrağı altında birləşdikləri üçün Ermənistanın prezidentindən də üstün bir qüvvədirlər. Onda biz niyə durmuşuq?

İsmayıl Ağayev: - Bilirsiniz ki, diasporumuzun formalaşması ulu öndər Heydər Əliyev cənablarının adıyla bağlıdır. Diasporamızın fəaliyyəti ilə bağlı Azər müəllim ətraflı danışdı. Mən isə bizim fəaliyyətimizə dəstək olan qurumlardan, insanlardan danışmaq istərdim. Bildirmək istəyirəm ki, xarici ölkələrdə, avropada Azərbaycanda baş verənləri çatdırmaq üçün son illər əlimizdə xeyli vəsait yaranıb. Bunlar isə Heydər Əliyev fondunun Azərbaycan həqiqətlərinin dünyaya yayılmasıyla bağlı gördüyü işlərlə bağlıdır. Fondun nəşr etdiyi kitablar, əyani vəsait bizim xeyli köməyimizə çatır. O cümlədən Milli təhlükəsizlik naziri hörmətli Eldar Mahmudovun rəhbərliyi altında deportasiya, soyqırımı, qaçqınlar, məcburi köçkünlər haqqında çəkilən film və buraxılan kitablar bizə çox kömək edir. Və təbii ki, bu məsələdə bizə mayaq olmuş, yol göstərən Diaspora ilə İş Üzrə Dövlət Komitəsi ilə əməkdaşlığımızı qeyd edə bilərəm. Və biz Diaspora Mərkəzi olaraq Ermənistandan qovulan ziyalıların problemlərini beynəlxalq aləmə çatdırmaq üçün şura yaratmışıq. O şuranın üzvləri millət vəkili olmaqla Azərbaycanda çox hörmətli insanlardır, hüquqşünaslardır. Ermənistandan qovulan beş nəfərin ərizəsini artıq Avropa məhkəməsinə təqdim etmişik. Onlar da onu icraata götürüblər. Belə bir vaxtda mən də düşünürəm ki, bu müraciət yerində edilib. Diaspora Mərkəzi Ermənistandan deportasiya olunmuş azərbaycanlılarla bağlı təkliflər paketi hazırlayıb. Burada ikili vətəndaşlıq, onların Ermənistanda keçirilən seçkilərdə iştirak etməsi və öz torpaqlarına qayıtmaları ilə bağlı onlarda hüququn olması, dəymiş maddi ziyanın ödənilməsi və sair kimi məsələlər nəzərdə tutulub.

- Beynəlxalq Diaspora Mərkəzinin fəaliyyəti əsasən Türkiyədə nəzərə çarpır. Bu nə ilə bağlıdır?

- İsmayıl Ağayev: - Bu, təbiidir. Türkiyənin İqdır və Qars bölgəsinə də Azərbaycandan çoxlu sayda insanlar köç etmişlər. Ora da bizim doğma vətənimizdir. İqdırlılar özlərini həm Azərbaycan, həm də Türkiyə vətəndaşı hiss edirlər. Bayaq adı çəkilən Soltan bəy Laçın bölgəsində ermənilərə qarşı çox mətin bir mübarizə aparıb və ermənilərin aparmaq istədikləri soyqırıma imkan verməyib. Laçın yeganə bir bölgədir ki, orada ermənilərə qarşı sonadək mübarizə aparılıb. Bu isə Soltan bəyin adıyla bağlıdır. Sonradan o, məlum hadisələrlə bağlı məcburiyyət qarşısında qalaraq Azərbaycanı tərk edib və Qars bölgəsinin Azərbaycanla sərhəd hissəsində Qoçqoy kəndində yaşamağa məcbur olub. O zaman həm Göyçə mahalından, həm də digər bölgələrdən olan qəhrəman insanlar onunla çiyin-çiyinə vuruşublar və Soltan bəyin yaxın qohumları diasporanın üzvləridir. Biz 31 martda Qoçqoy kəndinə getdik, Soltan bəyin məzarı üzərində Azərbaycan bayrağını dalğalandırdıq. Onun məzarı üzərində xatirə lövhəsi qoyulmasını və gələcəkdə abidəyə çevrilməsini artıq gündəmə gətirdik. Çanaqqala şəhidlərinin məzarları üzərinə də öz lövhəmizi qoymuşuq. Bu işdə millət vəkili Gülər Əhmədovanın xüsusi rolunu qeyd etmək istərdim.

- Türkiyə rəsmi dairələrinin diasporanın təşəbbüslərinə reaksiyası necədir?

- Əvvəllər, Türkiyə rəsmiləri bu məsələnin üstündən keçirdilər. Bu dəfə isə çox yaxşı haldır ki, cənab Rəcəb Təyyub Ərdoğan Çanaqqala hadisələrinin 96-cı ildönümündə bu məsələni şükranlıqla yad etdi. Bu isə həm də onunla bağlıdır ki, bizim bu gün qeyd etdiyimiz məsələlərə Azərbaycan ictimaiyyətində geniş diqqət var. Eyni zamanda diasporanın tədbirləri daim Azad Azərbaycan və ANS televiziyaları tərəfindən işıqlandırılır.

Üç nöqtə.- 2011.- 9 aprel.- S. 6.