Dünya iqtisadiyyatı hər gün 100 milyard dollar itirir

Əli Məsimli: «Bəzi şirkətlərin itirdikləri vəsaitlərin həcmi isə 5 milyard dollara qədər yüksəlib»

ABŞ-ın kredit reytinqinin «Standart end Poors» agentliyi tərəfindən aşağı salınması amerikalı konqresmenlərinin ABŞ-ın borc tavanının qaldırılması və büdcə kəsirinin azaldılması istiqamətində operativ şəkildə razılığa gələ bilməməsinin nəticəsidir. Bu fikri ABŞ prezidenti Barak Obama səsləndirib.

ABŞ prezidentinin sözlərinə görə, reytinqin aşağı düşməsindən qaçmaq olardı, ancaq bunun üçün gərək Konqres üzvləri vaxtında kompromisə getmək üçün istək nümayiş etdirə idi. Onun sözlərinə görə, reytinqin aşağı salınması ABŞ-ın hesabları ödəyə bilməməsi səbəbindən deyil, Vaşinqtondakı siyasətçilərin bir araya gələrək məsələləri həll edə bilməməsinə görədir.

ABŞ prezidenti «bu bizim özümüzün özümüzə vurduğumuz yaradır» deyib. Ağ Ev rəhbəri vurğulayıb ki, 2007-ci ildən sonra ölkə iqtisadiyyatın bərpası kifayət qədər sürətlə getmir. Onun sözlərinə görə, buna daxili amillərlə yanaşı, neftin qiymətinin artımına gətirib çıxaran Yaxın Şərqdə baş verən qarışılıqlıq və Yaponiyadakı dağıdıcı zəlzələ səbəb olub.

Qeyd edək ki, ABŞ-ın kredit reytinqinin aşağı salınmasından sonra keçirilən ilk hərraclarda bu ölkənin aparıcı fond indeksləri 5,4 - 6,9 faiz-ə qədər düşüb. «Dow Jones» indeksi isə 5,42 faiz dəyərsizləşib. Bu, onun maliyyə böhranının tüğyan etdiyi 2008-ci ilin dekabr ayından bu yana ən yaxşı göstəricidir. Geniş bazar indeksi «S&P 500» 6,66 faiz, yüksək texnologiyalı şirkətlər indeksi «NASDAQ» 6,9 faiz düşüb. Neftin qiyməti də son 8 ay ərzində kəskin şəkildə ucuzlaşıb. Nyu-Yorkda neftin bir barrelinin qiyməti həftə ərzində 7 faiz azalaraq 81 dollara qədər azalıb.

İqtisadçı millət vəkili Əli Məsimli bildirdi ki, Avropa daxil olmaqla bütün dünyada səhmlərin, indekslərin qiymətləri düşüb: «Amerikanın kredit reytinqinin aşağı salınması Birləşmiş Ştatlar daxil olmaqla dünyanın aparıcı birjalarında narahatlıq yaradıb. İlkin hesablamalara görə, indekslərin qiymətinin düşməsi yalnız bir gündə dünya iqtisadiyyatına 100 milyard dollardan artıq ziyan vurub. Bir sıra şirkətlərin isə itirdikləri vəsaitlərinin həcmi 5 milyard dollara qədər yüksəlib».

İqtisadçının sözlərinə görə, yaranmış vəziyyət yalnız idekslərin, səhmlərin qiymətinin aşağı düşməsinə deyil, dünya iqtisadiyyatında yeni böhranın yarana biləcəyi ilə bağlı narahatçılığın formalaşmasına da səbəb olub: «Birjalarda indekslərin aşağı düşməsinin, eləcə də ABŞ-ın uzun müddət defolt təhlükəsi ilə üz-üzə qalmasının səbəbi Amerikanın xarici borcunun yüksəlməsidir. Belə ki, ABŞ-ın xarici borclarının məbləği 14 trilyon 300 milyard dollardır. Adambaşına düşən xarici borc 45 min 97 dollar, xarici borcların ümumi daxili məhsuldakı payı 97 fazidir. Bu da Birləşmiş Ştatların tarixində ən kritik hədd hesab edilir».

Dünyanın ən böyük brijası olan Nyu-York Fond birjasının Amerikada yerləşdiyini xatırladan iqtisadçı mütəxəssis Vüqar Bayramov isə dedi ki, kredit reytinqinin aşağı düşməsi Nyu-York Fond birjasında indekslərin ucuzlaşmasına, Avropa daxil olmaqla bütün qitələrdə səhmlərin, indekslərin qiymətinin azalmasına gətirib çıxarıb: «Avropa Birliyi, xüsusilə Yunanıstandan sonra İtaliya və İrlandiya iqtisadiyyatlarında problemlərin yaşanması, bu ölkələrin səhmlərinin dəyərinin aşağı düşməsi böhran təhlükəsinin artmasına, o cümlədən reallaşmasına səbəb olub. Bütövlükdə böhranın ikinci mərhələsi başlayarsa bu, dünya , həmçinin Azərbaycan iqtisadiyyatına mənfi təsir edəcək. Çünki Dövlət Neft Fondunun aktivlərinin əhəmiyyətli hissəsi ABŞ-ın dövlət istiqrazlarının alınmasına yönəldilib. Dövlət istiqrazları az riskli hesab edilsə də, «Standard and Poor's» reytinq agentliyinin son qiymətləndirmələri Amerikanın dövlət istiqrazlarının da gəlirlik səviyyəsinin aşağı düşdüyünü gösətirir. Hansıki bu, Neft Fondunu aktivlərinin idarə edilməsindən əldə etdiyi vəsaitlərinin azalmasına gətirib çıxara bilər».

Məlumat üçün bildirək ki, fondun aktivlərinin 47 faizi Avropa Birliyində saxlanılır. Avropa Birliyində müşahidə edilən böhran da birmənalı şəkildə DNF-ın aktivlərinin idarə olunmasından əldə edilən vəsaitin həcminin azalmasına təsir göstərəcək.

İqtisadçılar Rusiya birjalarında da səhmlərin qiymətlərinin aşağı düşməsinin müşahidə edildiyini vurğulayır. Proseslər belə deməyə əsas verir ki, böhranın ikinci mərhələsində böhranın vuracağı ölkə daha çox Rusiya olacaq. Nəticədə bu ölkədən Azərbaycana daxil olan vəsaitlər azalacaq. Hətta böhranın ikinci mərhələsinin azərbaycanlıların Rusiyadakı biznesi üçün ciddi təhlükələr yaradacağı ehtimal edilir. Yeri gəlmişkən, Rusiya mətbuatının hesablamalarına əsasən il ərzində Azərbaycana 5 milyard dollara yaxin vəsait göndərilir. Həmin vəsaitlər regionlarda yaşayan əhali üçün sosial baxımdan böyük dəstəkdi. Bunları nəzərə alsaq Rusiyadakı böhranın Azərbaycandakı sosial vəziyyətə təsiri qaçılmazdır.

İqtisadçı Ə.Məsimli böhranın dünya, eləcə də Azərbaycan iqtisadiyyatı üçün yaxşı heç nə vəd etmədiyini söylədi. O, digər narahatçılıq kimi Azərbaycanın rezervlərinin önəmli birhissəsinin dollarla saxlanmasını göstərir: «ABŞ-ın kredit reytinqinin aşağı düşməsi dolların məzənnəsinin azalmasına gəritib çıxara bilər. Bütövlükdə dolların məzənnəsi ilə bağlı proqnozlar göstərir ki, böhranın ilk aylarında dolların məzənnəsinədə azalmalar baş verəcək. Sonrakı mərhələdə isə dolların başqa valyutalara, eləcə də manata təzyiqinin artması müşahidə ediləcək. Bu da böhran başladıqdan sonra Mərkəzi Bankın mütəmadi olaraq dövriyyəyə dollar buraxmasına, eləcə də manatın məzənnəsinin qorunması yönündə xərclərini kəskin artırmasına gəritib çıxaracaq. Bütün hallarda dünya ciddi böhranla üz-üzədir. Bu böhran maliyyə ilə yanaşı real sektorda ciddi böhran yaradacaq. Nəticədə dünyada və Azərbaycanda istehlak mallarının qiyməti artacaq».

Əfsun

Üc nöqtə.- 2011.-13 avqust.-S.9.