Teatrın simasını baş rejissor müəyyən etməlidir

Bəs, bizim teatrlarda vəziyyət necədir?

Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin teatrlarda bədii rəhbər funksiyalarına xitam verməsindən bir beş il keçir. Artıq o vaxtdan teatrlarda bir direktor var, təşkilati məsələləri yerinə yetirmək üçün, bir də baş rejissor, o, da yaradıcılıq prosesinə cavabdehlik daşıyır. Teatrların bədii rəhbərləri, baş rejissorları və direktorları, onların hansının hansı funksiyanı yerinə yetirmələri, statuslarının sərhədləri barədə az-çox aldığımız məlumatlardan bilirik ki, teatr bütün dünya praktikasında baş rejissorun adı ilə təşəkkül tapır. Stanslavski teatr, Vaxtanqov teatrı və ilaxır, bu siyahını Azərbaycan teatrının adı ilə də davam etdirmək olar. Adil İsgəndərov (1938-60-cı illəri əhatə edir), Tofiq Kazımov teatrı (1964-80-ci illər). Gənc Tamaşaçılar Teatrının tarixində Zəfər Nemətov dövrü olub (1950-70-ci illər). İndi nədənsə elə bir teatrımız yoxdur ki, hansısa baş rejissorun adı ilə tanınsın. Mövzuya mütəxəssisləri də cəlb etməklə baş vurduq. Görək, bədii rəhbər vəzifəsinin ləğv olunması teatrın xeyrinə işlədimi?

Teatrşünas İlham Rəhimli belə hesab edir: “Tarixən teatrlarda direktor vəziffsi də olub, bədii rəhbər də, amma həmin adam elə baş rejissorun funksiyasını yerinə yetirən yaradıcı şəxs təyin olunarmış. Bədii rəhbər vəzifəsi yalnız Musiqili Komediya Teatrında və Opera teatrında ola bilər, çünki orda baletmesyter də var, baş baletmeyster də, xoreoqraf da olur, baş xoreoqraf da. Bunlar ayrı-ayrı yaradıcı qruplardır. Dram Teatrında isə yalnız baş rejissor olmalıdır, hətta direktor, bədii rəhbər, başqa sözlə baş rejissor deyil, başqa bir nəfər təyin olunsa belə yaradıcı truppa yalnız baş rejissora tabe olmalıdır. Bədii rəhbər əslində elə baş rejissorun özüdür. Əgər teatrda baş rejissor varsa, ikinci ştata – bədii rəhbərə ehtiyac yoxdur.

Baş rejissor, yaxud başqa dillə bədii rəhbər təyin olunan adam müstəqil bir-neçə tamaşa qoymuş olmalıdır.

Teatrın yazılmamış qanunlarına görə, direktorun baş rejissorsuz işə yaradıcı adam götürməyə ixtiyarı yoxdur. Direktora yaradıcılıq prosesinə qarışmaq ixtiyarı verilmir. O, yalnız inzibati işləri həyata keçirə bilər. İnzibatçı, sərəncamçı direktor vəzifələri sən demə, bədii rəhbərlə direktor vəzifəsi birləşdirilib bir şəxsə, özü də bədii rəhbər funksiyasını yerinə yetirməyə ixtiyarı çatmayan şəxsə həvalə olunan vaxtdan yaranıb.”

Mütəxəssisin fikrincə teatra baş rejissor təyin olunan yaradıcı insan müstəqil surətdə ən azı bir-neçə tamaşa ortaya qoyub, özünü sübut elmiş olmalıdır. Əks halda teatrın bütün yaradıcı yükünü çiyinlərində daşıyan, ayrı-ayrı rejissorlar tərəfindən səhnəyə qoyulan tamaşaları da korrektə etmək hüququnda olan baş rejissorluğu necə həyata keçirə bilər?

“Teatr tariximizdə aktyor bədii rəhbər vəzifəsinə təyin olunub, amma özünü rejissor kimi sübut edəndən sonra. İndiki dövr üçün bədii rəhbər heç olmasa özünün yaradıcılıq konsepsiyasını ortaya qoymalıdır ki, mən nə istəyirəm. Yoxsa öz oynadığı obrazlardan birinin belə ali məqsədini açıb ortaya qoymağı bacarmayan aktyor bədii rəhbərlik edə bilməz. Onun hansısa rejissorun səhnələşdirdiyi tamaşanı korrektə etmək hüququ yoxdur. Hərçənd, bütün fərdi işlər bədii rəhbərin dəsti-xətti ilə teatrın ənənələrinə söykənən ümumi poetikasına xidmət etməlidir. İstəyirsən həmin vəzifəni baş rejissor adlandır, istəyirsən bədii rəhbər, istəyirsən lap rejissor başı, fərqi yoxdur. Əsas məsələ ondadır ki, həmin şəxs teatrın yaradıcı iqlimini müəyyən edəndir, lakin bu gün bəzi teatrlarımızda həmin funksiyanı yerinə yetirən şəxslər yarıdıcılığa cavabdeh kimi işə yaramırlar. Yenə baş rejissor təyin olunan adam heç olmasa ixtisasca rejissordur və tamaşalar hazırlayıb, deməli müəyyən təcrübəsi var. Bədii rəhbər olmasa da olar. ”

Gənc Tamaşaçılar Teatrında Mübariz Həmidov direktor, Cənnət Səlimova ötən il baş rejissor təyin edilib. Musiqili Komediya Teatrında Əliqismət Lalayev direktor vəzifəsini daşıyır. Yusif Əkbərov baş rejissordur. Bu teatrda sərəncamçı direktor da var, Elxan Ocaqov. Belə olan halda həmin teatrda və Opera və Balet Teatrında baş rejissorun funksiyaları artır, yaradıcılıq baxımından. Opera və Balet Teatrında da direktor Akif Məlikovdur, baş rejissor Hafiz Quliyev.

Baş teatrımız Akademik Milli Dram Teatrında bütün səlahiyyət direktora həvalə olunub.

Üç nöqtə.- 2011.- 28 yanvar.- S. 13.