Milli kino tariximizdən “Böyük dayaq”

Film xalqın mədəniyyətini, tarixini və bu kimi digər sahələrini özündə cəmləşdirən bir vasitədir. Çünki, hər bir insan öz xalqına məxsus bir filmə baxanda daha çox zövq ala bilir, həmin filmdə özünü tapa bilir. Tariximizi, məişətimizi yaşadan ən yaddaqalan filmlərimizdən biri də “Böyük dayaq”dır. Bu il “Böyük dayaq”ın çəkilməsindən 50 il ötür. 50 ildir ki, izlədiyimiz bu filmi hər dəfə izləyəndə başqa nə isə kəşf edirik. Əsərdə olduğu kimi, kinoromanda da ciddi siyasi, əxlaqi və tərbiyəvi problemlər qaldırılıb. Burada kənd təsərrüfatında gedən dəyişikliklərdən, müasir kəndimizin adamlarından, rəhbərlikdə demokratik üsulların bərpası uğrunda aparılan mübarizədən söhbət açılır.

“Böyük dayaq” 1962-ci ildə Həbib İsmayılovun rejissorluğu ilə Tovuz rayonunda çəkilib. Film Mirzə İbrahimovun eyniadlı romanı əsasında ekranlaşdırılıb.

Ələsgər Ələkbərov (Rüstəm kişi), Tamilla Rüstəmova (Maya), Həsən Məmmədov (Qaraş), Leyla Rzayeva (Səkinə), Zemfira Əliyeva (Pərşan), Nəsibə Zeynalova (Telli), Məmmədrza Şeyxzamanov (Şərəfoğlu), Hacımurad Yegizarov (Şirzad) kimi aktyorların yer aldığı filmdə aktrisa Tamilla Rüstəmova və aktyor Həsən Məmmədovun kinoda ilk işidir. Dəfələrlə izlədiyimizə görə, bilirik ki, film boyu Ələsgər Ələkbərov (Rüstəm kişi) bir çox kadrlarda at üstündə olur. Lakin bilmədiyimiz bir fakt da var. Film çəkilişləri zamanı sonradan ortaya bir problem çıxır. Ələsgər Ələkbərovun böyrəkləri xəstə olduğu üçün at minə bilmir. Xeyli götür-qoydan sonra filmin operatoru çıxış yolu tapır. Belə ki, çəkiliş meydançasına gətirilən yük maşınında yəhər quraşdırıb, çəkilişi aparmağa başlayır. Lakin illərdir bu filmi izləyənlər belə, heç hiss etməyiblər ki, Rüstəm kişi atsız yəhərin üstündə çapır.

Əməkdar incəsənət xadimi, rejissor Aydın Dadaşov da milli kino tariximizdə adı kimi yeri də böyük olan “Böyük dayaq” filmi haqda danışdı. Bildirdi ki, sovet dövründə çəkilsə də, bu filmin bir çox özəllikləri var: “Kino tarixində ilk peşəkar kino səsini görmüş rejissorumuz Səməd Mərdanov idi. Səməd Mərdanov 1939-cu ildə “Kəndlilər” filmini çəkdi. Lakin o kinonun montajını etmək belə ona qismət olmadı. Kinonu çəkəndən sonra dünyasını dəyişdi. Ondan sonra Azərbaycanda uzun müddət kino böhranı yaşandı. Müharibə dövründə bizim bir çox rejissorlarımız var idi ki, onlar heç təhsil də almamışdılar. Müharibə ərəfəsində kino sahəsində də dağınıqlıq, pərakəndəlik oldu. Həmin dövrdə Həbib İsmayılov mükəmməl teatr təhsili gördü. Moskvada Dövlət Teatr Sənəti İnstitutunun rejissorluq və aktyorluq fakültəsini bitirib gələndən sonra Gəncə teatrında bir neçə tamaşa qoydu. Sonra ilk dəfə bizdə “Ögey ana” filmini çəkdi. Sonra isə “Böyük dayaq” filmini çəkdi. Mirzə İbrahimovun siyasi fəaliyyətində dil məsələsi qaldırıldı, müstəqillik məsələsinə toxunuldu. “Böyük dayaq” əsərinin mövzusu, ordakı ziddiyət, dövlət planının yerinə yetirilib-yetirilməməsi kolxoz miqyasında həyata keçirildi. Bir neçə istisnaları çıxmaq şərti ilə sovet dövründə çəkilən filmlərin əksəriyyəti ya neftlə bağlı olurdu, ya da kolxozla bağlı. Lakin, “Böyük dayaq” filminin özünəməxsus özəlliyi var. Bu özəllik nədən ibarətdir? Bizim böyük aktyorumuz Ələsgər Ələkbərovun bir aktyor kimi gələcək nəsillərə çatdırılması məhz elə bu filmlə bağlıdır. Azərbaycanda həmişə teatrda aktyorları kinoda iştirak ediblər. Amma bu filmdə ilk dəfə olaraq, Gündüz Abbasov teatrda oynamadan filmə çəkildi. Nəsibə Zeynalovanın bu kinoda çox maraqlı və yaddaqalan rolu var. Dramaturji strukturda olan kinoda obraz faktın hadisənin mahiyyətini üzə çıxaran şəxs deməkdir”.

Üç nöqtə .-2012.- 20 iyul.- S.13.