İnternetdən istifadənin genişlənməsi yeni informasiya cəmiyyəti yaradıb

Bu sahənin inkişafı müasir elmi nailiyyətlərə, informatikanın və kompüterlərin imkanlarına əsaslanır

Texnologiyaların inkişafı, istifadəçi mühitinin genişlənməsi, yeni xammal, intellektual fərd və institutların rəqəmsal iqtisadiyyata daxil olması istər-istəməz ümumi qəbul olunmuş qaydalara riayət olunmasına zəmin yaradır. Ona görə də yaxın onilliklər üçün seçdiyimiz siyasi, iqtisadi istiqamət bizim gələcək həyatımızın, eləcə də rəqəmsal iqtisadiyyatın inkişafını müəyyən edəcək. Seçilən istiqamət gələcək texnoloji və iqtisadi şəraitdə azad. eynihüquqlu üzvlərin mövcudluğunu tələb edir. Əgər sabahkı iqtisadi mühit dünənki qaliblər tərəfindən diktə ediləcəksə, yüksək texnoloji təminata malik iqtisadi rəqabət faciəyə çevrilə bilər. Bizi əhatə edən həqiqətlər və dünya daima dəyişir. İldən-ilə bu dəyişmələrin sürəti daha da artır. İnformasiya texnologiyaları sahəsində aparılan müşahidələrə əsasən isə tam əminliklə demək olar ki, dəyişikliklər anbaan sürətini artırır və geniş miqyas alır. Hazırki dövrdə informasiya texnologiyaları sahəsi ən sürətlə inkişaf edərək dəyişən sahə hesab edilir. XX əsrin 90-cı illərindən başlayaraq İKT-nın intensiv inkişafı internetin populyarlaşmasına səbəb olub. İnformasiya texnologiyaları sahəsində innovasiyalar həyatın müxtəlif sahələrində istifadə edilir. Məhz bu innovasiyalar mədəniyyət, təhsil, iqtisadiyyat sahələrində, dövlət orqanlarının fəaliyyətinin effektivliyinin təmin olunmasında mühüm rol oynayır. İnternetdən istifadənin genişlənməsi yeni informasiya cəmiyyətinin və yeni “şəbəkə iqtisadiyyatı”nın yaranmasına səbəb olub. Bu iqtisadi sahənin inkişafı müasir elmi nailiyyətlərə, informatikanın və kompüterlərin imkanlarına əsaslanır. İnternetin iqtisadiyyatda tətbiqi biznesin yeni sahələrinin yaranmasına, nəticədə məhsul və xidmətlər, ənənəvi və “virtual” iqtisadiyyat arasındakı fərqlərin silinməsinə səbəb olub. İnternet iqtisadiyyat yaxın zamanlarda yaranmasına baxmayaraq dünya təsərrüfatının sistemləşdirici hissəsidir. Müasir internet sistemi qloballaşdirma kimi dünya iqtisadiyyatinin bütün operatorlarini əhatə edərək yüksək inkişaf etmiş ölkələrin iqtisadiyyatını stimullaşdırır və iqtisadi cəhətdən zəif olan ölkələrin inkişaf edərək dünya sisteminə inteqrasiyasına şərait yaradır. Müasir dövrdə bir çox dünya ölkələri üçün keçilməsi vacib olan informasiya cəmiyyətinin infrastrukturu ümumdünya şəbəkəsi olmadan mümkün deyil. Dünya dövlətləri İnternetdən istifadə etməklə və onu inkişaf etdirməklə bazar iqtisadiyyatının qabaqcıl informasiya infrastrukturunu yarada bilər. Bu infrastruktur isə istənilən ölkədə, regionda, ayrıca götürülmüş müəssisədə real iqtisadi situasiya haqqında düzgün informasiyanın əldə olunmasına şərait yaradır. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, İnternet texnologiyaların tətbiqində qabaqcıl dünya ölkələrinin təcrübəsindən kor-koronə istifadə etmək lazım olomayan nəticələrə gətirib çıxara bilər. Müasir informasiya cəmiyyətinin inkişafı mövcud informasiya ehtiyatlarından istifadənin sürəti və operativliyindən, dəqiqliyindən və miqyaslılığından ciddi asılıdır. Başqa sözlə informasiya- müasir cəmiyyətin inkişafının əsas resursudur və iqtisadi inkişafın təkanvericisidir. İnformasiya sektoru hazırda iqtisadi problemlərin həllinə daha çox intellektual səviyyəsi yüksək olan insanların cəlb edilməsinə, elmi nailiyyətlər və mütərəqqi texnologiyalara daha çox müraciət olunmasına zəmin və şərait yaradır. İnformasiyanın vacib iqtisadi resursa çevrilməsi cəmiyyətin inkişafının ölkə daxilindəki iqtisadi inkişafdan, təbii ehtiyatlardan, əsas kapitalın miqdarından, əmək qabliyyətli insanların sayından və digər ekstensiv faktorlardan asılılığını aradan qaldırır. İnformasiyanın cəmiyyətdəki rolunun artması yeni mühit olan noosferanın yarnmasına səbəb olur. Noosfera- insan fikir və fəaliyyətinin biosfer proseslərinə təsirini müəyyənləşdirən mühitdir. Bu mühitin inkişafında internetin rolu daha böyükdür. Onun bu mühitdə rolu internet iqtisadiyyatın təkamülündə xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Qeyd edilənlərdən məlum olur ki, müasir informasiya cəmiyyətinin inkişafının əsasını ənənəvi materiallar deyil, informasiya, intellektual resurslar, biliklər, elm, insanların inisativi, bacarığı təşkil edir. bu cəmiyyətin mövcudluğu yalnız İKT mühitində, qlobal İnternet şəbəkəsinin tətbiqi ilə mümkündür. Üçüncü minilliyin başlanğıcında internet istifadəçilərinin sayı durmadan artır. Bu artım inkişaf etmiş dünya ölkələrinə nisbətən iqtisadi durumu zəif olan ölkələrdə daha yüksək templə gedir. Belə temp həmin ölkələrin həm yeni informasiya cəmiyyətinə daxil olmasına, həm də yeni iqtisadi resurslara malik olmasına şərait yaradır. İnternet istifadəçilərinin sayının ildən- ilə daha yüksək sürətlə artması isə dünya iqtisadiyyatında radikal dəyişikliklərin baş verməsinə səbəb olur. Bu dəyişikliklərlə əlaqədar yaranan sahələr müxtəlif cür “yeni iqtisadiyyat”, “biliklər iqtisadiyyatı”, “informasiya iqtisadiyyatı”, “yüksək texnologiyalar iqtisadiyyatı”, “İnternet iqtisadiyyat” kimi adlandırılır. Yeni iqtisadi sahələrin əsas təkanvericisi infirmasiya istehsalıdır. İnformasiyanın yayılmasının ən önəmli vasitəsi isə internetdir. İnternet bazar mühitini və ya informasiya bazarını formalaşdırır. Bu bazarda adi fiziki məhsul və xidmətlər üçün olan qanunlar işləmir. İnformasiya cəmiyyəti texnologiyaları internet iqtisadiyyatın infrastrukturunu yaradır. İnternet iqtisadiyyata istehsalın yeni tipi kimi baxmaq olar. Bu istehsalda informasiya material və qeyri-material istehsal, eləcə də istehsalla istehlak arasında əlaqələndirici olub, iqtisadi inkişafın və əmək məhsuldarlığının artırılmasının başlıca faktorudur. İnternet iqtisadiyyatda yaradıcı fikirli, təcrübəli, universal işçilərə tələbat daha böyükdür. Bu işçilərin operativ qərar qəbul etmə bacarığına malik olması, yenilikləri seçmək və tətbiq qabliyyətli olması vacibdir. Bütün bunlarla yanaşı internet iqtisadiyyat mütəxəssis və işçilərin müasir İKT və proqram vasitələri ilə işləmə bacarığına malik olmasını önə çəkir. Başqa sözlə internet iqtisadiyyat informasiya texnologiyalrının tətbiqinin ən geniş və mühüm sahələrindən biridir. İnformasiya texnologiyaları informasiyanın elmi biliklər şəklində kompüterləşdirilmiş şəkildə emalı, saxlanması, ötürülməsi, istifadəsi və tətbiqinin üsullarıdır. İnformasiya texnologiyalarının material təcəssümü hər şeydən əvvəl informasiya emalı sistemləridir. Əsas məhsulu informasiya olan informasiya texnologiyaları prinsipcə yeni sinfə aid olan problemlər yaradır. Bu problemləri isə ənənəvi kibernetika və sitemotexnikanını köməyi ilə həll etmək mümkün deyil. Yaranmış problemlərin həlli geniş mənada qəbul edilən informatikanın mkanları daxilindədir. İnformatika elmi isə geniş mənada yalnız dördüncü nəsil EHM-ları yaradıldıqdan sonra təşəkkül tapmışdır. Müasir dövrdə informatika hesablama texnologiyaları ilə konkret sosial sahələrin vəhdətdə öyrənilməsini həyata keçirir. İnternet iqtisadiyyat üçün informasiyalaşma və kompüterləşmə xarakterik prosesdir. İnformasiyalaşma vətəndaşların, dövlət orqanlarının, yerli idarəetmə orqanlarının, təşkilatların, ictimai cəmiyyətlərin informasiya tələbatlarının ödənilməsi üçün optimal təşkilati-iqtisadi və elmi-texniki şəraitin yaradılması kimi müəyyənləşdirilir. İnformasiyalaşmanın ən mühüm mərhələsi avtomatlaşmadır. Avtomatlaşdırma dedikdə material dəyərlilərin istehsalının bütün funksiyalarının kompüterləşdirilmiş sistemə verilməsi başa düşülür. Kompüterləşmə isə verilənlərin əl və mexaniki emalından kompüter emalına keçilməsi nəticəsində baş verir. Beləliklə internet iqtisadiyyat informatikanın, kompüterləşmənin və informasiya texnologiyalarının tətbiqi ilə məhsul və xidmətləri istehsal edən sahələrin toplusudur. İnternet iqtisadiyyat özündə həmçinin İKT-ni, elektron kommersiyanı, rəqəmsal xidmətləri, proqram təminatının hazırlanmasını və s. birləşdirir. Sadalanan tərkib hissələri heterogen iqtisadi xarakteristikaya malikdirlər və ənənəvi iqtisadiyyatın komponentlərindən fərqlənirlər.

Üç nöqtə.-2013.- 18 aprel.-S.9.