“Aktyor insan mühəndisidir”

Cəfər Namiq Kamal: “O öz bacarığı ilə həyatda olmayan insanı dünyaya gətirə bilir”

“Aktyor üçün unudulmaqdan dəhşətli heç nə ola bilməz”

Çox vaxt aktyorlar səhnədə baş rolu canlandırmağa çalışırlar. Çünki, bununla daha çox yaddaşlarda qalmağa çalışırlar. Amma belə düşünürəm ki, aktyor yaddaşlarda böyük rollarla deyil, yaratdığı ən kiçik rolu məharətlə ifa etməsi ilə qalır. Bunun üçün də aktyordan böyük məharət tələb olunur. Çünki indi tamaşaçını razı salmaq da çox çətinləşib. Bu dəfə “Şənbə qonağı”mız olan əməkdar artist Cəfər Namiq Kamal da aktyorluq sənətinin çox çətin olduğunu deyir. Cəfər müəllimin sənətlə bağlı bir çox söhbətlərinin əks olunduğu müsahibəsini sizlərə təqdim edirik.

- Daha çox teatr aktyoru kimi tanınırsız. Bəlkə ilk olaraq teatr aktyorluğunun bizə məlum olmayan tərəflərindən danışasınız?

- Allaha şükür teatrı hamımız duyuruq, başa düşürük. Amma maraqlı bir şey var ki, teatr haqqında hər bir adam rəy deyə bilir. Rəy deyəndə ki, xoşuma gəldi və ya gəlmədi deyir. Amma onun dərinliyini bilmir. Biz hansısa sahədə olan birinin işinə qarışa bilmərik. Deyirik ki, o bu sənətin peşəkarıdı, ondan yaxşı bilməyəcəyik ki? Amma aktyor sənətinə hər kəs müdaxilə edib, fikrini deyə bilsə də, elmi izahını verə bilmir. Ömrünü bu sənətə həsr edən aktyor 3 ay bir rolu yaratmağa vaxt sərf edirsə, ortaya nə isə çıxara bilir, yeni insan dünyaya gətirir. Bir dəfə baxmaqla, ona fikir demək doğrudan da çətin məsələdi. Mənə bir az təsir edən məsələ budu. Bunu özümə aid etmirəm, ümumiyyətlə, sənətdən danışıram. İstənilən adam rolu pisləyə bilər. Amma analiz edib desə ki, bu belə olsa daha yaxşı olar. Bu məni sevindirər ki, teatrdan xəbəri olan adamdı. Amma indi elə deyil. İllərlə sənətdə olan aktyorun əziyyətlə yaratdığı rol haqda işi bilmədən kiminsə nə isə yazması, deməsi düz deyil. Bu da tarixdi axı, yazılan hər bir şey tarixdə qalır. Teatrda ştatda olan elə səviyyəsiz aktyorlar var ki, onları heç aktyor hesab etmirəm. Onları elə tərifləyirlər ki, adamın inanmağı gəlmir. Əstəğfirullah Allah vergisidi deyirlər. Tanışlıqla nə bilim müxtəlif yollarla bunu elətdirirlər, məqalələr buraxdırırlar. Onun işi, sənətdə xidməti yoxdu. Amma yenə də deyirəm bu tarixdi. 50 il keçəndən sonra cavanlar dərsliyi açıb oxuyub deyəcəklər ki, bu aktyor dəhşət olub, gör bunun haqqında nələr yazıblar. Amma şükürlər olsun ki, lent yazıları var. Həmin lent yazılarına baxıb, doğruları görəcəklər. Aktyorluq çox çətin sənətdi. Aktyorlara insan mühəndisi deyirlər. O öz bacarığı ilə həyatda olmayan insanı dünyaya gətirə bilir.

- Teatr aktyor üçün daha peşəkar səhnə olsa da, efir aktyorun daha tez tanınmasına şərait yaradır. Sizcə məşhur olanların çoxu reklam olunurmu?

- Reklam olunmurlar, onları reklam edirlər. Efirdə çox görünməklə tamaşaçıya özünü sevdirmək olmur. Dadsız bir yeməyi iki gün adama verəndə yeyə bilmir. Aktyorluq da elədi. Hansısa yollarla efirə çıxırlarsa, bu mənlik deyil. Xasiyyətimdə yoxdu ki, onları tənqid edim. Amma hər şey yerində olsa, hər kəs yerini bilsə daha maraqlı olar.

- Niyə belə bir fikir formalaşıb ki, Azərbaycanda teatr yoxdu?

- Teatr haqda heç bir məlumatı olmayan adam rəy deyə bilir. Ondan soruşsan ki, axırıncı dəfə teatrda nə vaxt olmusan? Yadına sala bilməyəcək. O sözü deyən adamlar teatrın qapısının kandarını tanımayanlardı. Teatr yoxdu demək düzgün deyil. Teatrımız və bu sahəyə ömrünü sərf edən aktyorlarımız var. Xarici ölkələrdə qastrollara gedirik. Bu yaxınlarda Tehranda qastrola getmişdik. Afaq Məsudun “Qatar altına atılan qadın” əsəri ilə iştirak etdik. İranın ən böyük rejissoru Vahabani gəlib tamaşaya baxdı. İranlılar dedilər ki, zaldakı tamaşaçılar bir tərəfə bu rejissorun orda iştirakı çox önəmli hadisədi. Çünki, o rejissor axıra qədər hər tamaşaya baxmır. Axıra qədər tamaşanı izlədikdən sonra səhnə arxasına 15 dəqiqə səhnə geyimimi dəyişməyimi gözlədi. Məni qucaqlayıb öpdü, tamaşanı bəyəndiyini söylədi. Aktyorluq ömür qısaldan sənətdi. Adi adam heç öz dərdini çəkə bilmir. Amma aktyor yaratdığı hər rolun dərdini, qəmini yaşayır. Əgər aktyor rolu yaşamırsa, tamaşaçı ona inanmayacaq. Amma rolu bütünlüklə yaşayanda isə aktyorun canı gedir. Ona görə aktyorların çoxu 65 yaşdan yuxarı yaşaya bilmir.

- Teatra həvəs uşaqlıqdan yaradılmalıdı ki, böyüdükdən sonra özü bilet alıb tamaşaya baxsın. Bölgələrimizdə isə bu ənənə yox səviyyəsindədi. Həmin uşaq gənc olduqda teatra necə marağı olsun axı?

- Düzdü. Bölgələrdə bizim dövrümüzdə bundan da pis dövran idi. Bir televiziya var idi. Səməndər Rzayev, Mikayıl Mirzə, Rasim Balayev və sair aktyorlar rayonlardan gəliblər. O dövrdə rayonlarda, kəndlərdə, məktəblərdə dram dərnəkləri var idi. Onlar dram dərnəklərinin üzvləri olublar. Qrimləniblər, tamaşalar oynayıblar. Yadıma gəlir ədəbiyyat dərsində sinifdə hansısa pyesi götürüb rolları uşaqlara paylayırdılar. O rolları biz ifa edirdik. Amma indi hansısa məktəbdə dram dərnəyi olmasına inamıram. Uşaqda baza olmayandan sonra teatra həvəs hardan olmalıdı. Bir tələbədən soruşuram ki, necə oldu ki, aktyorluğa gəldin? Deyir nə bilim. Biri əsgər getməmək üçün, birinin balı təsadüfən bura düşdüyü üçün gəlib aktyor olur. Qabiliyyət imtahanından beş alanlar testdən keçə bilmir. Üç alanlar gedib nə isə yazıb gəlib oxuyur. Məncə aktyorluğa qəbulda test lazım deyil. Aktyorun görüşü də səhnəyə uyğun olmalıdı ki, kimsə ona bənzəmək istəsin, kiminsə ondan zəhləsi getsin.

- Azərbaycan teatrında nələr dəyişilib bu gün?

- Əvvəllər səslə tamaşaları belə deyək də yola verirdilər. Kim bərk qışqırırdısa, olurdu gözəl aktyor. Amma indi gərək aktyorun beyni də işləsin. Pıçıltı ilə də rol oynamaq olar. Ancaq bununla tamaşaçıya təsir edə bilməlisən. Aktyor olmaq çox çətinləşib. Bir dəfə sual verdilər ki, komediya oynamaq asandı, yoxsa tragediya? Deyirəm ki, hamısı çətindi. Bu gün insanların o qədər dərdi var ki, toyda üzü gülmür. Belə adamı necə güldürmək olar. Əgər bunu bacarırıqsa, böyük savabdı. Əvvəllər kinoteatrdan çıxanda çoxları dəsmalın yaşını sıxırdı. Filmə baxıb öz acıları kimi bilib ağlayırdılar. Amma indi hər şey adiləşib. İnsanların bir-birini öldürməsi xəbərini gündə nə qədər eşidirik. İndi insanların o qədər dərdi var ki, təsirlənmələri üçün də çox çalışmaq lazımdı.

- Bütün sahələr kimi teatrda da tamaşaçı müasirlik istəyir. Ümumiyyətlə, teatrda müasirlik nə deməkdir?

- Müasirliyi inandırıcı oyun tərzində görürəm. Realistliyi tamaşaçı daha yaxın bilir və qəbul edir. O vaxtı adi səslə rolu ifa edirdilər. Ona görə o vaxtın aktyorları 90 il yaşayırdılar. Amma indi elə yaratmaq lazımdı ki, tamaşaçıya təsir edə bilsin.

- Bu gün Azərbaycan teatrında dövrün aktual problemləri işıqlandırılırmı?

- Mən bu fikirlə razılaşa bilmirəm. Teatr təbliğat, təşviqat briqadası deyil. Teatr məbədgahdı. Teatr gündəlik problemləri deməməlidi. Sabahımızdan xəbər verməlidi. Teatr güzgüdü, ora bax, pis olanları gör və elə olma. Teatrda klassik tamaşalar daha çox tamaşaçılara təsir edir. Dünənimiz məlumdu. Bu günümüzü yaxşı yaşamalıyıq və düşünməliyik ki, sabahımız necə olacaq. Bu sıradan teatrın xidməti böyükdü.

- Tamaşaçıların müasirliyə can atdığı bir dövrdə klassik əsərlər bütün tamaşaçıları üçün maraqlıdımı?

- O əsərlər bizim sənət klassikamızdı. Niyə də olmasın. Əsərə münasibətdən, təqdimatdan çox şey asılıdı. Məsələn, “Ölülər” tamaşası heç vaxt ölməyəcək. O tamaşada insanların aldadılmasından söhbət gedir. Müasir dövrdə də insanları müxtəlif yollarla aldatmağa cəhd edirlər. Bu gün də mahiyyət eynidi. Amma səhnə geyimləri dəyişilib, at arabaları maşınlarla əvəz edilib. Biz də adi insanlar kimi, pul arxasınca qaçıb, başqa yerdə işləyə bilərdik. Amma istəmirik. Çünki bu bizə Allahın vergisidi. Az pula qane olub istedadımızla çalışırıq.

- Bəzən uyğun gəldiyi üçün rejissor hansısa aktyoru nəzərdə tutduğu rola çəkir. Amma aktyor o rolu istəmədən canlandırır. Sizdə elə bir hal olubmu?

- Şükürlər olsun ki, hələ bəyənmədiyim rolu canlandırmamışam. Bəlkə də olub, yadımdan çıxıb. Aktyora xarakterinə, görünüşünə, danışığına uyğun obrazlar verirlər.

- Bu gün səhnədə olanları qənaətbəxş hesab edirsinizmi?

- Mən özümə cavabdehəm. Hansısa tamaşada mən xoşlayan material olmadığını görəndə ordan uzaqlaşıram. Çünki 3 ay boş işlə məşğul olmaq istəmirəm. İnsan qarğa deyil ki, 300 il yaşasın. Boş şeyə indi vaxt sərf edəm, deyəm ki, gələn 100 illikdə etmərəm. İnsan ömrünün hər dəqiqəsi qızıldı. Bu vaxtı səmərəli işlərə sərf etmək lazımdı.

- Aktyorun tarixə düşməsi üçün teatr kifayət edirmi, yoxsa filmlərə də çəkilmək lazımdı?

- Aktyor gərək ona təklif edilən rolu özünə rəva bilsin. Mənə seriallarımızdan bir neçəsinə təklif gəldi. Axırı “Üç bacı” serialına razılaşdım. İki-üç seriyanın mətnini oxudum, serialın heyəti ilə maraqlandım. Gördüm rejissor da yaxşıdı, ətraf da pis deyil. Rolun, geyimini, qrimini, xarakterinin necə olacağını fikirləşib tapdım. Peşəkar rejissorlarımız olsa, yaxşı filmlərə çəkilməyin nəyi pisdi ki?

- Amma seriallarımızın bir çoxu qınaq hədəfinə çevrilir. Siz bəyənirsinizmi seriallarımızı?

- Mən də bəyənmirəm. Deyir çörəyi ver çörəkçiyə birini də üstəlik. İşi elə adama verməlidilər ki, tam öhdəsindən gələ bilsin. Yoxsa mən filankəsin adamıyam deməklə iş olmaz. İstedadsız birinə filmi tapşıranda o da ətrafına özü kimi istedadsızları yığacaq. Mənə də təklifin bir neçəsinə razılıq vermədim.

- Aktyorluqda yeri səhv düşənlər çoxdu?

- Bircə onu deyə bilərəm ki, bunlar gəldi-gedər şeylərdi. Yaz gülləri kimi müvəqqətidilər.

- "Qatarın altına atılan qadın" tamaşasında yaratdığınız Bomj obrazınızı nə zamasa həyatda yaşamaqdan qorxmursunuz? Yəni Cəfər Namiq Kamal unudulmaqdan qorxur?

- Allaha şükür indiki yaşıma qədər unudulmamışam. Çünki çox iş təklif edirlər. Aktyorun unudulması teatra, kinoya, televiziyaya çağrılmamağıdı. Aktyor üçün unudulmaqdan dəhşətli heç nə ola bilməz.

Aygün Asimqızı

Üç nöqtə.-2013.-27 aprel.-S.13.