İnformasiya təhlükəsizliyinin prioritetləri

İnformasiya təhlükəsizliyinin təmin olunmaması cəmiyyət üçün böyük fəsadlar törədə bilər

Müasir dövr sənaye cəmiyyətinin informasiya cəmiyyətinə transformasiyası ilə xarakterizə olunur. İnformasiya cəmiyyətinin qurulmasının əsas vəzifələrinə bu sahədə hüquqi əsaslarının yaradılması, insan resurslarının inkişafı, vətəndaşların məlumat almaq və istifadə etmək hüquqları, elektron dövlətin, elektron ticarətin formalaşması daxildir. Xüsusən, ölkənin intellektual potensialının möhkəmləndirilməsi, informasiya və biliklərə əsaslanan iqtisadiyyatın qurulması, müasir informasiya-kommunikasiya infrastrukturunun yaradılması, milli elektron informasiya fəzasının formalaşdırılması və informasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsi kimi məsələlərinə diqqət yetirilir. İnformasiya cəmiyyəti sivilizasiyanın inkişafının müasir mərhələsi kimi cəmiyyətdə informasiya və biliyin rolunun artması, ümumi daxili məhsulun tərkibində informasiya sektorunun payının artması, insanların səmərəli informasiya mübadiləsini və onların qlobal informasiya resurslarına çıxışını təmin edən qlobal informasiya fəzasının yaradılması ilə xarakterizə olunur. Hal-hazırda cəmiyyətin müxtəlif sferalarında, o cümlədən, iqtisadi, enerji, ekologiya sahələrində informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının (İKT) geniş tətbiqi informasiya təhlükəsizliyi məsələsini ön plana çıxarır. Ümumiyyətlə, cəmiyyətin bütün sahələrinin və insanların İKT-dən asılılığı gücləndikcə informasiya təhlükəsizliyinin əhəmiyyəti özünü daha çox büruzə verir. İnformasiya cəmiyyətinin qurulmasının əsas vəzifələrindən biri kimi informasiya təhlükəsizliyi dövlətin, cəmiyyətin və şəxsiyyətin təhlükəsizliyinin təmin edilməsinin əsas istiqamətlərindən birinə çevrilir.

İnformasiya təhlükəsizliyinin təmin olunmasına dair beynəlxalq təcrübə

cəmiyyət informasiyalaşdıqca insanlar informasiyadan daha artıq dərəcədə asılı vəziyyətə düşürlər. İnformasiya təhlükəsizliyinin təmin olunmaması isə cəmiyyət üçün böyük fəsadlar törədə bilər. Hər hansı ölkədə informasiya təhlükəsizliyinin prioritetləri dövlətin, cəmiyyətin və vətəndaşların maraqlarının balanslı nisbəti əsasında müəyyənləşir.

İNFORMASİYA TƏHLÜKƏSİZLİYİ - CƏMİYYƏTİN TƏHLÜKƏSİZLİYİNİN ƏSAS KOMPONENTLƏRİNDƏN BİRİ

Ölkədəki siyasi, hərbi, fövqəladə vəziyyətlərdən asılı olaraq bu nisbət dəyişə bilər. Cəmiyyətin təhlükəsizliyinin əsas komponentlərindən biri kimi informasiya təhlükəsizliyinin vəzifələri informasiyanın konfidensiallığı, tamlığı, əlyetərliliyi və ziyanlı kontentlərlə mübarizədir. İlk dəfə 1988-ci ilin noyabr ayının 30-da universitetlər, elmi-tədqiqat institutları və hərbi idarələr də daxil olmaqla, ARPANET-in minlərlə qovşağını sıradan çıxaran ilk kompyuter virusu meydana gəldi və böyük itkilərə səbəb oldu. Yaradıcısının adına uyğun olaraq “Morris soxulcanı” adlandırılan bu virusun vurduğu ziyan təxminən 100 milyon dollar həcmində qiymətləndirildi. “Morris soxulcanı” göstərdi ki, informasiya təhlükəsizliyi həqiqətən də çox ciddi məsələdir və insanlar tərəfindən böyük səylər və müvafiq tədbirlərin həyata keçirilməsini tələb edir. Buna görə də dünya ictimaiyyəti informasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsinə kompleks yanaşmanın zəruriliyi haqqında ciddi düşünməyə başladı. Həmin vaxtdan bəri informasiya texnologiyaları, informasiya cəmiyyəti inkişaf etdikcə bu problem daha da aktuallaşır. Bunları əsas tutaraq, 1988- ci ildə Kompüter Avadanlığı üzrə Amerika Assosiasiyası 30 noyabrı Beynəlxalq informasiya təhlükəsizliyi günü elan etdi. Ona görə ki, informasiya təhlükəsizliyi məsələsi bir ölkə üçün yox, bütün bəşəriyyət üçün mühüm əhəmiyyət daşıyır. İnformasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsi sistematik, kompleks yanaşma tələb edir. Bu sahədə əlaqədar qurumlar tərəfindən konseptual, təşkilati, elmi-metodoloji, qanunvericilik, maddi-texniki əsasların yaradılması üzrə işlər aparılmalıdır. Cəmiyyətin informasiya təhlükəsizliyinin təmin olunması üçün zəruri olan tədbirlər kimi beynəlxalq hüquqi

mexanizmlərin ciddi araşdırılması, milli normativ-hüquqi bazanın formalaşdırılması, təhlükəsizlik siyasətinin işlənilməsi və reallaşdırılması, xüsusi texnologiyaların tətbiqi, ölkə və korporativ səviyyədə informasiya təhlükəsizliyinin monitorinqi və menecmentinin aparılması, kadr hazırlığı, əhalinin maarifləndirilməsi və vətəndaşlarda informasiya mədəniyyətinin tərkib hissəsi kimi informasiya təhlükəsizliyi mədəniyyətinin formalaşdırılması məsələləri aktuallıq kəsb edir. Ümumiyyətlə, informasiya təhlükəsizliyinin təmin olunması istiqamətində zəruri tədbirlərin həyata keçirilməsi üçün beynəlxalq üquqi mexanizmlərin, milli normativ-hüquqi bazanın formalaşdırılması mühüm əhəmiyyət daşıyır və bu məsələ ayrı-ayrı ölkələr kontekstində deyil, beynəlxalq qlobal informasiya təhlükəsizliyi kontekstində nəzərdən keçirilməlidir.

ÖZ SİSTEMİNİ NORMAL QORUYAN ÖLKƏLƏR NADİR HALLARDA ZƏRƏR ÇƏKİR

Beynəlxalq təcrübə göstərir ki, öz sistemini normal qoruyan ölkələr nadir hallarda zərər çəkir. Məsələyə münasibət bildirən Azərbaycan İnternet Forumunun prezidenti Osman Gündüzün qənaətinə görə, informasiya cəmiyyətində dövlətin və vətəndaşların maraqlarının qorunması üçün ciddi addımlar atılmalıdır: «Azərbaycanın da kibercinayətkarlıqla bağlı beynəlxalq konvensiyaya qoşulması mühüm hadisədir. Mövcud qanunvericilikdə də dövlət qurumlarının istifadə etdiyi informasiya sisteminin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi ilə bağlı məsələlər öz əksini tapıb. Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin, Xüsusi Dövlət Muhafizə İdarəsinin və Daxili İşlər Nazirliyinin müvafiq qurumu öz səlahiyyətləri çərçivəsində bu işlə məşğul olmalıdır. Amma bu sahədə qanunvericiliyin icrasında ciddi problemlər qalmaqdadır. İxtisaslı kadrların hazırlanması, müəyyən avadanlıqların alınması işi də yetərincə icra edilməyib. Lisenziyalaşdırma və sertifikatlaşdırma ilə bağlı işdə də problem var. Buna görə də bu sahəyə dövlət tərəfindən diqqətin artırılmasına ehtiyac böyükdür».

O.Gündüzün sözlərinə görə, bəzi informasiyalar qanunla qorunur: «Digər tərəfdən vətəndaşlar təhlükəsizlik qaydalarına riayət etməlidir. Belə olanda həmin informasiyaların zərər çəkməsi ehtimalı aşağı düşür. Dünyanın əksər ölkələrində informasiya təhlükəsizliyinə qarşı ictimai mərkəz yaradılıb. Həmin mərkəz vətəndaşlar arasında maarifləndirmə işi ilə məşğul olur və metodiki köməklik göstərilir».

Ekspert Mahmud Hacıyev də hesab edir ki, dövlət qurumlarının, o cümlədən vətəndaşların şəxsi məlumatlarının qorunması üçün ən müasir üsullardan istifadə edilməlidir: “Respublikamız üçün bu cür əməlləri “pioner cinayətlər” adlandırardım. Belə cinayətlərin qarşısını ala biləcək peşəkar kadrların yetişməsi üçün müəyyən vaxt lazım olacaq. İndiyədək əldə edildiyi halda Azərbaycana ciddi zərər vura biləcək məlumat saytlara yerləşdirilməyib. Amma maliyyə, iqtisadiyyat sahəsində informasiyaların qorunması vacib məsələdir. Ən müasir üsullardan istifadə edib informasiya təhlükəsizliyni təmin etmək olar».

Qeyd edək ki, bu gün Azərbaycanda da informasiya təhlükəsizliyi məsələləri milli təhlükəsizliyin əsas tərkib hissələrindən biridir. Bu sahədə normativ-hüquqi bazanın formalaşması informasiya cəmiyyəti quruculuğunda prioritet məsələlərdən hesab olunur. Ölkəmizdə informasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsinin qanunvericilik bazasının formalaşdırılması və inkişaf etdirilməsi istiqamətində bir sıra mühüm konseptual sənədlər, normativ-hüquqi aktlar qəbul edilib. Bunlara misal olaraq 2007-ci ildə qəbul olunan “Azərbaycan Respublikasının Milli Təhlükəsizlik Konsepsiyası”nı, eləcə də, “İnformasiya, informasiyalaşdırma və informasiyanın mühafizəsi haqqında”, “Dövlət sirri haqqında”, “Elektron sənəd və elektron imza haqqında”, “Elektron ticarət haqqında”, “İnformasiya əldə etmək haqqında”, “Telekommunikasiya haqqında” qanunlarını göstərmək olar.

Üç nöqtə.-2013.-6 fevral.-S.-9.