Təkmilləşən İKT infrastrukturu və milli “Elektron hökumət”

Elektron sistemə keçidə milli iqtisadi inkişafın mühüm strateji amili kimi yanaşılır

Müasir zamanda İKT sektoru mültiplikativ effektivliyi ilə daha çox fərqlənərək, dünya ÜDM-ində mühüm pay yüksəlişləri əldə edir. Buradakı sürət hər beş ildə iki dəfə artan yüksəliş templəri ilə ölçülür. İKT sahəsində Azərbaycanda da sürətli inkişaf müşahidə olunur. Hazırda ölkədə informasiya cəmiyyətinin bərqərar olması və bunun tərkib hissəsi kimi İKT-nin geniş tətbiq edilməsi istiqamətində sistemli fəaliyyət aparılır. Bunun nəticəsidir ki, son 5 ildə İKT sektorunda əlavə dəyər 2,1 dəfə artıb və Azərbaycan müvafiq göstəricilərə görə bir çox inkişaf etmiş ölkələri geridə qoyub. İKT-nin inkişaf indeksləri üzrə qlobal mənzərəyə baxdıqda görərik ki, Azərbaycan 2008-2012-cu illər arasında ən sürətlə inkişaf edən 10 ölkədən biri olub. Ölkəmiz 2012-ci il Dünya İqtisadi Forumunun hesabatına əsasən “Gələcək üçün dövlətə İKT-nin vaciblik indeksi” üzrə 142 ölkə arasında 14-cü, “Şəbəkə hazırlığı indeksi”nə görə 61-ci yeri, “Qlobal rəqabət qabiliyyətlilik indeksi”nə görə 55-ci, “İnnovasiyaların tətbiqi üzrə reytinq”də 52-ci yeri tutur. 2020-ci ildə respublikanın İKT sahəsindən 9,3 milyard manat gəlir əldə edəcəyi gözlənilir. İstehsal sahəsinin hazırkı İKT strukturunda 9,54 faizlik payı 2020-ci ildə 25 faizə yüksələcək, onun ÜDM-dəki 2,5 faiz tutumu isə 2020-ci ildə 10 faizi aşacaqdır. İKT sahəsinə yönələn investisiyaların 7,2 milyard dollar təşkil edəcək. Ümumiyyətlə, 2020-ci ilədək bu sektorda artımın 5 dəfə yüksəlməsi gözlənilir. Statistik tədqiqatlar göstərir ki, İKT-nin 10 faiz inkişafı iqtisadiyyatın 1 faiz inkişafına təkan verir. Azərbaycanda isə bu sahədəki inkişaf templəri daha uğurlu hesab olunur. Belə ki, ölkə üzrə buradakı inkişaf sürəti müqabil ümumdünya göstəricilərini 2-3 dəfə qabaqlayır. Lakin bu nəticələrlə kifayətlənməməli, informasiya cəmiyyətinin artan tələblərindən irəli gələrək dövlət informasiya sistemlərinin inkişafı, İKT məhsulları üzrə yerli istehsal və ixrac potensialının gücləndirilməsi, ayrı-ayrı sahələr üzrə İKT-nin tətbiqinin genişləndirilməsi, normativ hüquqi, texniki və texnoloji baza təkmilləşdirilməli və sahəvi kadr hazırlığı daim diqqət mərkəzində saxlanılmalıdır. Azərbaycanda “elektron hökumət” layihəsi tumluluğu və uzaq hədəfliliyi ilə fərqlənir və respublika üzrə bütün dövlət qurumlarını əhatə edir. Bu göstəricilərin 2020-ci ildə 100 faizə çatdırılması məqsəd olaraq qarşıda durur. Həmçinin, 2020-ci ildə elektron xidmətlərdən istifadə edən vətəndaşların xüsusi çəkisinin də indiki 20 faizdən 80 faizə qaldırılması da əsas strateji hədəflər sırasındadır. Elektron hökumət”in tam reallaşdırılması ölkədə hakimiyyət strukturlarının şəffaf fəaliyyət göstərməsində ən mühüm mexanizm olaraq çıxış edəcəkdir. Buna görə də, bu infrastrukturun genişlənməsinə hökumət zəruri resursları ayırmalı və təkmilləşməsi istiqamətində davamlı məsrəflər etməlidir. Proqnozlara görə, 2020-ci ildə dövlətin İKT xərcləri kosmik sənayenin, yerüstü və simsiz rabitə şəbəkəsinin inkişafı və elektron hökumət və kiber cinayətkarlıqla mübarizə xərcləri hər bir sahə üzrə bərabər olmaqla 3 milyard dollar təşkil edəcəkdir. Bu xərclər perspektivi nəzərdə tutulan regional iqtisadi zonaların yaradılması üzrə isə 500 milyon dolları, rəqəmsal televiziyanın inkişafı üzrə isə 100 milyon dolları ötəcəkdi. Nəticədə, dövlət və vətəndaşların iqtisadi və hakimiyyət münasibətlərinin inkişafı yeni templərlə irəliləyərək, biznes mühitinin yaxşılaşdırılmasında da təsirli olacaq və bu proseslər öz növbəsində makroiqtisadi effektivliyin yüksəlməsi ilə müşayiət olunacaqdır. İnformasiya cəmiyyətində isə yalnız istehsal dəyişmir. Burada, bütün həyat ukladı,dəyərlər sistemi təbəlüddatlara uğrayır, mədəni asudəliyin əhəmiyyəti artır. İndustrial cəmiyyətdən fərqli olaraq, informasiya cəmiyyətində hər bir şey əmtəələrin istehsalı və istehlakına deyil, intellektin istehsal və istehlakına yönəlir ki, bu da özü özlüyündə əqli əməyin həcm artımı ilə müşayiət edilir. Ona görə də informasiya cəmiyyətində insandan daha çox yaradıcılıq, kreativlik bacarığı istənilir və burda biliyə olan tələbat daim artır. Aparılan tədqiqatlar bir daha əsaslandırır ki, informasiya cəmiyyətində komyuterləşmə, internetin genişlənməsi prosesi insanların fiziki işlərini optimallaşdıraraq onların informasiya mənbələrinə daha etibarlı girişini təmin edir. Prosesin informasiya cəmiyyəti texnologiyalarının inkişafı və elektron hökumət konsepsiyasının artan əhəmiyyət ilə daha geniş sosial-iqtisadi məzmun alır. Bu isə onu göstərir ki, cəmiyyətin inkişafının hərəkətverici gücü daha çox material deyil, informasiya məhsulunun emalı ilə bağlı olacaqdır. Həmçinin, bu çevrədə material-məhsul özü də daha çox informasiya biçimli olaraq, onun innovasiyalığını artırılmasına xidmət edəcəkdir. Dövlət cəmiyyətin informasiya erasına keçidində ən başlıca liderdir. Onun sıradakı imkanları bənzərsizdir. Bu baxımdan da “Elektron hökumət” dövlətin və-zifələrini icra etmək üçün yaradılmış çox unikal bir infastrukturdur. İnformasiya cəmiyyəti texnologiyalarının inkişafında elektron hökumət konsepsiyasının rolu və əhəmiyyəti ictimai portallar arasına texniki inteqrasiya və onun mükəmməlliyindən keçir. Bu şəbəkədəki müxtəlif iştirakçılar öz aralarında eksklyuziv müqavilələr bağlamırlar. Burada, hər bir hərəkət açıq, texniki tələblər tandartlarına uyğun biznes qaydalara müvafiq qurulur. Yeni texnologiyaların sürətli təkamülü rəqəmsal qeyri-bərabərsizliyi mülayimləşdirir, renovasiyanı qaynaqlandırır və eyniliklə də hüquqi müstəvidə də “rəqəmsal dünyaya” adaptasiyaya təkan verir. “Elektron hökumət”ə keçid dövlət orqanlarına islahatlar aparmağa, iqtisadi irəliləyişləri davamlı etməyə, rəqabətqabiliyyətliyi artırmağa geniş imkanlar açır. Belə ki, dövlət idarəçiliyində müasir texnologiyaların tətbiqini genişləndirməklə həyata keçirilən fəaliyyətin səviyyəsinin yüksəldilməsi və onlardan istifadə imkanları sadələşir, dövlət qurumlarının və yerli özünüidarəetmə orqanlarının işinin səmərəliyi artır və təqdim olunan elektron xidmətlərin keyfiyyətinin yüksəlir. İstifadəçilərə dövlət qurumları tərəfindən təqdim olunan elektron xidmətlərin optimallaşdırılması və yerinə yetrilmə prosedurlarının sadələşdirilməsi həyata keçirilir. Bundan başqa, elektron xidmətlər vasitəsilə istifadəçilərə təqdim olunan məlumatların həqiqiliyinin, tamlığının, etibarlılığının və sərbəst əldə olunmasının təmin edilir ki, bu da istifadəçinin sorğusuna əsasən məlumatların axtarılması və əldə edilməsinə sərf olunan vaxtın maksimum azaldılır, ondan istifadəçinin yerləşdiyi coğrafi məkandan asılı olmayaraq ölkənin bütün ərazisində istifadə mümkündür. Beləliklə, “Elektron hökumət” virtual məkanın, müasir texnologiyaların imkanlarından, dövlət orqanlarında informasiyalaşdırmanın yüksək səviyyəsindən istifadə edərək ölkə vətəndaşlarına göstərilən xidmətlərin keyfiyyətcə yeni formada təqdim edilməsinə xidmət edir. Azərbaycanda da elektron sistemə keçidə milli iqtisadi inkişafın mühüm strateji amili kimi yanaşılır. Burada, hərtərəfli dəstək qazanan İKT sisteminin və qurulmaqda olan “elektron hökumət” infrastrukturunun dövlət və vətəndaşların iqtisadi və hakimiyyət münasibətlərinin inkişafının yeni paradiqmasının formalaşmasındakı, milli sahibkarlığın və biznesin inkişafındakı rolu və əhəmiyyəti daim güclənir.

Üç nöqtə.- 2013.- 29 iyun.- S. 9.