Kosmik sənayenin yaradılması istiqamətində də işlər həyata keçirilir

Yeni kosmik texnologiyaların öyrənilməsi və tətbiqi istiqamətində təkliflərin hazırlanması işləri davam etdirilir

İlk telekommunikasiya peykinin orbitə çıxarılması Azərbaycanın parlaq gələcəyini təmin edəcək İKT sahəsinin inkişafı istiqamətində atılan əhəmiyyətli bir addım kimi qiymətləndirilməlidir. 2013-cü ilin fevral ayının 8-də Azərbaycanın müstəqillik tarixinin ən əlamətdar və tarixi hadisələrindən birinin, Azərbaycan Respublikasının ilk telekommunikasiya peyki – “Azerspace-1”-in uğurla orbitə çıxarılmasının şahidi olmuşuq. Bu hadisə Azərbaycanın parlaq gələcəyini təmin edəcək informasiya-kommunikasiya texnologiyaları sahəsinin inkişafı istiqamətində atılan əhəmiyyətli bir addım kimi qiymətləndirilməlidir. Çünki artıq hamıya məlumdur ki, dövlətin inkişafına, onun vətəndaşlarının yüksək rifah halına yalnız yüksək texnologiyaların tətbiqi ilə nail olmaq mümkündür. Bu məqsədlə, son dövrlərdə İKT sahəsi ölkədə prioritet sahə elan edilmiş, bir çox iri layihələrin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Həyata keçirilən siyasətin məntiqi nəticəsi olaraq Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev 2013-cü ili “İKT ili” elan etmişdir. Yüksək texnologiyaların tətbiqi istiqamətində kosmik sənayenin yaradılması mühüm bir məqsəd kimi qarşıya qoyulmuşdur ki, artıq addım-addım bu məqsəd həyata keçirilir. Qeyd edək ki, bu gün telekommunikasiya peykinin uğurla orbitə çıxarılması 5 il ərzində aparılan işlərin son nəticəsidir. 2008-ci ildə Prezident İlham Əliyevin “Azərbaycanda kosmik sənayenin yaradılması və telekommunikasiya peyklərinin orbitə çıxarılması” haqqında Sərəncamı ilə başlayan, 2009-cu ildə ölkədə “Azərbaycan Respublikasında kosmik sənayenin yaradılması və inkişafı üzrə Dövlət Proqramı”nın təsdiq edilməsi ilə davam etdirilən işlər, dünyanın 10-dan çox inkişaf etmiş ölkəsi ilə beynəlxalq əməkdaşlıq nəticəsində, eyni zamanda yerli kadrların hazırlanması və aktiv iştirakı sayəsində mümkün olmuşdur. Bu isə o deməkdir ki, Azərbaycan artıq bir kosmos ölkəsidir, başqa sözlə desək, kosmik klubun üzvüdür. Bu mənada, peykin orbitə çıxarılması yaratdığı texniki imkanlarla yanaşı, həm də Azərbaycanın beynəlxalq nüfuzunun artmasına da səbəb olmuşdur. Kosmik sənayenin yaradılması və telekommunikasiya peyklərinin, digər çoxməqsədli peyklərin orbitə çıxarılması ilk növbədə, informasiya mübadiləsinin xarici ölkələrdən asılılığının aradan qaldırılması və informasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsində, eyni zamanda ölkədə yeni iqtisadi sahələr üzrə mövcud insan ehtiyatları və intellektual potensialın inkişaf etdirilməsi, elm tutumlu yeni layihələrin həyata keçirilməsi və nəticə etibarilə innovasiya yönümlü iqtisadiyyatın formalaşdırılması istiqamətində aparılan işlər arasında öz xüsusi və strateji əhəmiyyəti ilə seçilir. Telekommunikasiya peykinin orbitə çıxarılması və istismarının ölkəmizə gətirəcəyi faydaları bir neçə qrupda birləşdirmək mümkündür. Peykin əsas faydası ölkədə yüksək səviyyəli peyk rabitəsinin təmin edilməsidir. Məlumdur ki, respublikanın yarıdan çox sahəsi dağlıq ərazilərdən ibarətdir. Dağlıq ərazilərin, dağlarda yerləşən ucqar yaşayış məntəqələrinin yerüstü kabel şəbəkəsi vasitəsilə rabitə əlaqəsi ilə təmin edilməsi müəyyən çətinliklər yaradır ki, peyk rabitəsinin köməyi ilə ölkənin bütün ərazisi, Naxçıvan Muxtar Respublikası da daxil olmaqla yüksək keyfiyyətli rabitə ilə təmin ediləcəkdir. Həmçinin, peyk rabitəsi mövcud yerüstü fiber-optik kabel şəbəkəsinin alternativi kimi qiymətləndirilməlidir. Belə ki, peyk rabitəsi yerüstü şəbəkənin həddən artıq yüklənməsinin qarşısını alır, təbii fəlakətlər nəticəsində yerüstü şəbəkənin zədələnmələri zamanı onun əvəz edilməsini təmin edir. Bu məqsədlərlə xarici dövlətlərin deyil, öz milli peykimizdən istifadə edilməsi informasiya təhlükəsizliyi baxımından da vacib bir məqamdır. İkinci bir tərəfdən, peykin istismara verilməsi bütün ölkə ərazisinin, xüsusilə ucqar yaşayış məntəqələrinin internet xidmətləri ilə təmin edilməsini, televiziya yayımının daha yüksək keyfiyyətlə təşkilini, həmçinin yaxın gələcəkdə yüksək dəqiqlikli televiziya (HD) yayımı ilə təmin edilməsini mümkün edəcəkdir. Telekommunikasiya peyki ən ucqar məntəqələri belə əhatə etməklə, dövlət ilə vətəndaşlar arasında qarşılıqlı əlaqəni təmin edən müasir rabitə və idarəetmə sisteminin yaradılmasına və “Elektron hökumət”in daha üstün keyfiyyətlə təşkilinə, həmçinin məsafədən (distant) təhsil və e-səhiyyə xidmətlərinin genişləndirilməsinə əlavə dəstək verəcəkdir. Digər tərəfdən, telekommunikasiya peyki həmçinin mürəkkəb geoloji və coğrafi mövqeyə malik ölkə ərazisində təbii fəlakətlərin nəticələrinin aradan qaldırılmasına və fövqəladə hadisələrin daha effektiv idarə edilməsinə töhfə verəcəkdir. Göstərilənlərlə yanaşı, peyk sənayesi ən innovativ və texnoloji cəhətdən inkişaf etmiş və dünya üzrə rentabelli sənaye sahələrindən biri hesab edilir. Bu baxımdan, Azərbaycanın peyk rabitəsinə olan daxili tələbatını təmin etməklə yanaşı, peykin istismara verilməsinin digər məqsədi dünya səviyyəsində peyk rabitə xidmətlərinə artan tələbatın ödənilməsi üzrə ixtisaslaşmış gəlirli bir biznesdə iştirak edərək qazanc əldə etməkdir. 230 milyon ABŞ dollarına başa gələn “Azərspace-1” peykinin ona yatırılmış investisiyanı öz istismarının 7-ci ilində doğruldacağı nəzərdə tutulur. Yer səthindən 36000 km hündürlükdə ekvator üzərində 46 dərəcə şərq uzunluğunda geostasionar orbitdə yerləşən “Azerspace-1” peykinin əhatə zonasına Mərkəzi Asiya, Avropa və əksər Afrika ölkələri daxildir. Azərbaycanın daxili tələbatı Azerspace-1 peykinin tutumlarının təqribən 20%-nə bərabərdir. Bu gün Azərbaycan televiziya kanallarının xarici ölkələrə məxsus peyklərdən yayımının təşkil edilməsi üçün ildə təxminən 5 milyon dollardan çox xərc çəkilir. Yaxın gələcəkdə bu xərcin azı 2 dəfə artması gözlənilir. Milli peykin istismara verilməsi, eyni zamanda həmin vəsaitin Azərbaycanın iqtisadiyyatına yönəldilərək son dövrlər davamlı inkişaf tempini təmin edən respublika üçün əlavə gəlir mənbəyinə çevriləcəkdir. Tutumların digər hissəsinin isə beynəlxalq bazarda satışa çıxarılması nəzərdə tutulur. İlkin olaraq, tutumların 44%-nin icarəsi ilə bağlı müqavilə artıq imzalanmışdır. Bu göstərici Azərbaycanın bu biznesə uğurlu girişini tərənnüm edən bir göstəricidir. Nəhayət, qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan öz peykini milli kadrlar vasitəsilə idarə edəcəkdir. Belə ki, Azerspace-1 peykinin orbitə çıxarılması, idarə olunması və istismar işlərini həyata keçirən Azərkosmos ASC tərəfindən son 3 il ərzində yerli mütəxəssislər hazırlanmışdır. Həmin gənc kadrlar müxtəlif ölkələrdə yüksək səviyyəli təlimlərdə iştirak etmişlər və peykimizi müstəqil idarə etməyə qadirdirlər. “Azərbaycan Respublikasında kosmik sənayenin yaradılması və inkişafı üzrə Dövlət Proqramı”na və “Azərbaycan 2020: Gələcəyə baxış” İnkişaf Konsepsiyasına uyğun olaraq 2020-ci ilədək telekommunikasiya və yeri müşahidə peyklərinin orbitə çıxarılması nəzərdə tutulmuşdur. 2-ci telekommunikasiya peyki – Azerspace-2-nin 2016-cı ildə orbitə çıxarılması planlaşdırılır. 2015-cı ildə isə ilk milli Yerin Müşahidə Peykinin istismara verilməsi gözlənilir. Qeyd edək ki, artıq adı çəkilən layihələr üzrə işlərə başlanmışdır. Bununla yanaşı, ölkədəki digər nazirlik və strukturlarla birlikdə kosmik sənayenin yaradılması istiqamətində də işlər həyata keçirilir. Kosmik aparatların, xüsusilə peyklərin ayrı-ayrı hissələrinin ölkə ərazisində istehsal edilməsi, yeni kosmik texnologiyaların öyrənilməsi və tətbiqi istiqamətlərində təkliflərin hazırlanması işləri davam etdirilir. Azərbaycan kosmik sənaye üzrə aparıcı xarici şirkətlər və maliyyə təsisatları ilə sıx əməkdaşlıq yaratmış, habelə BMT-nin Kosmik Fəzanın Sülh Məqsədləri ilə İstifadəsi üzrə Komitəsi (COPUOS) kimi bir sıra beynəlxalq təşkilatlarla kosmik sahə üzrə bir çox müstəvilərdə regional əməkdaşlıq istiqamətində mühüm işlər aparmışdır. Bu kimi əməkdaşlıq tədbirləri təcrübə mübadiləsi ilə yanaşı kosmik fəaliyyətin ölkənin üzv olduğu beynəlxalq təşkilatın fəaliyyəti çərçivəsində həyata keçirilməsi, respublikanın regional və beynəlxalq əhəmiyyətli kosmik proqramlarda iştirakını hədəfləyir.

Üç nöqtə.-2013.-1 may.-S.9.