Elektron hökumət vətəndaşların
mənafeyinə hesablanan bir sistemdir
Elektron hökumətin
inkişafı ilə Azərbaycanda rüşvətsiz idarəetmə
sisteminin yaradılması mümkün olacaq
«Əmək fəaliyyətinə 20 yaşımda, hələ Azərbaycan Politexnik İnstitutunda təhsil alarkən başlamışam. Tikinti sahəsində fəhləlikdən baş mühəndisliyə qədər bir əmək yolu keçmişəm. Ağır iş şəraitində işlədiyim üçün 57 yaşımda təqaüdə çıxmalı idim. Lazım olan sənədləri toplayıb 2006-cı ildə Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun yerli şöbəsinə müraciət edəndə bildirdilər ki, bu güzəşt ləğv olunub. Təxminən üç il get-gəldən sonra təqaüdə çıxa bildim. Bəzi məmurların qanunvericiliyi yaxşı bilməməsi və subyektiv münasibətlər uzun illər bizim üçün problemə çevrildi. Amma artıq respublikamızda yaradılan elektron hökumət nəticəsində bu problemlər arxada qalıb». Bunu bizimlə söhbətində 66 yaşlı Vahid Kazımov deyir.
V.Kazımov kimi bir çox vətəndaşlar öz pensiya hüququnu reallaşdırmaq üçün illərlə vaxt sərf etməli olurdu. Amma indi vətəndaş öz evindən çıxmadan «Elektron hökumət» portalına (www.e-gov.az) daxil olaraq nə zaman təqaüdə çıxacağını və təqaüdünün miqdarını hesablaya bilər.
Elektron idarəetmə dövlətlə vətəndaşların birgə, qarşılıqlı səyi nəticəsində formalaşıb
Hakimiyyət strukturlarının şəffaf işləməsinə xidmət edən elektron hökumət dünyanın əksər ölkələrində fəaliyyət göstərir. Elektron hökumət hər hansı bir ölkənin dövlət strukturlarının hamısı haqqında məlumatların hər bir vətəndaş üçün açıq olan internet səhifələrində yerləşdirilməsi deməkdir. Yəni hər bir vətəndaş hər hansı bir nazirlik və komitədən tutmuş, mənzil kommunal idarəsinə qədər olan idarələrin mövcud durumu, bu qurumlara müraciət etmənin qaydalarını istənilən vaxt əldə edə və bu təşkilatlara elə elektron rabitə vasitəsilə müraciət edə bilməlidir. İnkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, elektron hökumət qurularkən cəmiyyətdən gələn təklif və iradlar, dəyişiklik və modifikasiyalar ətraflı şəkildə təhlil edilib müvafiq addımlar atılanda daha səmərəli işləyir. Azərbaycanda da elektron idarəetmə dövlətlə vətəndaşların birgə, qarşılıqlı səyi nəticəsində formalaşıb. Dövlət hökumətin elektronlaşdırılmasında vətəndaş cəmiyyətinin baxışlarını nəzərə alaraq əməli işdə tətbiq etməkdədir. "Azərbaycan Respublikasının inkişafı naminə informasiya-kommunikasiya texnologiyaları üzrə Milli Strategiyaya (2003-2012-ci illər)” və “Azərbaycan Respublikasında informasiya cəmiyyətinin inkişafına dair 2014-2020-ci illər üçün Milli Strategiya” çərçivəsində xeyli işlər görülür. Layihə çərçivəsində yaradılan yeni mexanizm hökumətlə yanaşı, vətəndaş, biznes sektorunun da xeyrinədir və vətəndaşın canını dövlət qurumlarının qapısına ayaq döyməkdən, məmurlarla canlı təmasdan xilas edəcək. Azərbaycanda elektron hökumətin qurulması işi tam başa çatdıqdan sonra bir çox problemlərimizi ayrı-ayrı təşkilatlara ayaq döymədən, kompyuter arxasına keçməklə, yaxud da, elə mobil telefonla həll edəcəyik.
Elektron xidmətlərin göstərilməsində maraqlı olan dövlət qurumları
Respublikamızda
indiyədək 446 elektron xidmət təsdiq olunub. Bunlardan
296-sı «Elektron hökumət» portalına (www.e-gov.az)
inteqrasiya olunub. Hazırda dövlət qurumlarının
saytlarında isə 475 elektron xidmət göstərilir.
Ümumilikdə isə «Elektron hökumət» portalı vasitəsi
ilə 373
elektron xidmət göstərilir. Rabitə və Yüksək
Texnologiyalar Nazirliyinin Məlumat Hesablama Mərkəzinin təqdim
etdiyi son məlumata
görə, statistik
uçotun aparıldığı 2012-ci ilin dekabrından bu
il sentyabrın 30-dək «Elektron hökumət» portalına 2
645 769 daxilolma qeydə alınıb. Portala
müraciət edənlərin sayı isə 935 230 nəfər
olub. Həmin şəxslər 2 645 769 dəfə
portala baxaraq 5 064 756 elektron xidmətdən istifadə ediblər.
Hazırda
respublikamızda elektron xidmətləri ən çox tətbiq
edən (43 xidmət)
dövlət qurumu Rabitə və Yüksək
Texnologiyalar Nazirliyidir. Əmək və Əhalinin Sosial
Müdafiəsi Nazirliyi, Vergilər Nazirliyi, Dövlət Sosial
Müdafiə Fondu, Dövlət Qulluğu Məsələləri
üzrə Dövlət Komissiyası, Tələbə Qəbulu
üzrə Dövlət Komissiyası də bu sahədə
kifayət qədər nailiyyət əldə ediblər. Bu
dövlət qurumlarının əksəriyyəti bunu
hansısa layihələr yazıb büdcədən vəsait
almaqla yox, öz daxili imkanları hesabına ediblər.
Son statistikaya görə, Əmək və Əhalinin
Sosial Müdafiəsi Nazirliyi «Elektron hökumət»
portalında (www.e-gov.az) təqdim etdiyi elektron xidmətlərdən
istifadə edənlərin sayına görə birinci yerdə
qərarlaşıb. Belə ki, bu dövlət qurumunun göstərdiyi
6 elektron xidmətdən 1 116 873 nəfər istifadə edib.
Təqdim edilən elektron xidmətlərdən istifadə
edənlərin sayına görə ikinci yeri Rabitə və
Yüksək Texnologiyalar Nazirliyi tutur. Bu qurumun təqdim
etdiyi 43 elektron xidmətdən ay ərzində 111 997 nəfər
yararlanıb.
Ən çox elektron xidmətlərindən istifadə
olunan dövlət qurumlarından üçüncüsü
Dövlət Sosial Müdafiə Fondudur. Fondun «Elektron
hökumət» portalı (www.e-gov.az) vasitəsilə əhaliyə
təqdim etdiyi 17 xidmətdən 54 996 nəfər istifadə
edib.
Amma bəzi dövlət orqanlarının saytlarında
göstərilən elektron xidmətlərin «Elektron hökumət»
portalına inteqrasiya edilməməsi bu xidmətlərdən
bir pəncərə sistemi ilə istifadəni çətinləşdirir. Bir sıra
dövlət qurumları isə nəinki «Elektron hökumət»
portalında, heç öz saytlarında da normal elektron xidmət
göstərə bilmir. Buna görə də dövlət
qurumları arasında informasiya bərabərsizliyi var.
Əhalinin elektron xidmətlərdən daha çox
istifadə edəcəyi qurumlardan biri Daxili İşlər
Nazirliyi olsa da, göstərilən xidmətin səviyyəsi
qaneedici deyil.
Vətəndaşların daha çox ehtiyac
duyduğu sürücülük vəsiqəsi, nəqliyyat
vasitələrinin dövlət qeydiyyatına alınması və
dövlət qeydiyyat nişanlarının verilməsi, vətəndaşların
şəxsiyyət vəsiqəsinin və ümumvətəndaşlıq
pasportlarının dəyişdirilməsi üçün
müraciətlərin və sənədlərin qəbulu kimi
aktual xidmətlər hələ də elektron formada göstərmir.
Respublikamızda
dövlət vəsaitləri hesabına malların (işlərin
və xidmətlərin) satın alınması ilə
bağlı keçirilən tenderlərdə hər il milyon manatlarla dövlət vəsait udulur. Amma hələ də həmin «açıq» tenderləri
ictimaiyyətin izləməsi mümkünsüzdür və
Satınalmalar üzrə Dövlət Agentliyi «Elektron
hökumət» portalında təmsil olunmur.
Faydalı elektron xidmət olanda ondan
istifadə də yüksək olur
Azərbaycan İnternet Forumunun
prezidenti Osman Gündüz də bəzi dövlət qurumlarının
elektron hökumətə keçidindəki problemlərdən
narazıdır: «Əsas problemlərdən biri onların
daxili imkanlarının
olmaması, büdcədən bu istiqamətdə vəsait
ala bilmələridir. Qurum rəhbərlərinin
elektron hökumətə etinasız münasibəti də
burada rol oynayır. Yaxın zamanlarda
2014-2016-cı illəri əhatə edən elektron hökumətin
inkişafı ilə bağlı Dövlət
Proqramının qəbul edilməsi gözlənilir. Hazırda Maliyyə Nazirliyində ilişib qalan
proqram təsdiq olunsa, işlər sürətlənərdi».
«Elektron xidmətlər ona görə tətbiq olunur ki,
ondan istifadə edən vətəndaşlara faydalı olsun. Həmçinin,
rüşvət, korrupsiya halları aradan qalxaraq şəffaflıq
təmin olunsun. Digər tərəfdən
dövlət qurumları daha çox ictimai-sosial əhəmiyyət
kəsb edən məsələlərlə bağlı xidmətləri
elektron təklif etməlidir. Hazırda elektron hökumətdən az
istifadə edilməsinin bir səbəbi də göstərilən
xidmətlərin bir çoxunun ictimai əhəmiyyətinin
yetərincə olmamasıdır. Faydalı
elektron xidmət olanda ondan istifadə də yüksək olur.
Məsələn, əgər avtomobillərə
dövlət qeydiyyat nişanının verilməsi xidməti
də elektron olsa, istifadə edənlər çox olacaq.
Həmçinin, televiziyalarda vətəndaşların
bu xidmətlərlə bağlı məlumatlandırılmasına
dair veriliş və sosial reklamlar yayımlanmalıdır»-,
deyə O.Gündüz vurğuladı.
Konstitusiya
Araşdırmalar Fondunun prezidenti Əliməmməd Nuriyev isə
deyir ki, elektron hökumət vətəndaşların mənafeyinə
hesablanan bir sistemdir: «Sadə vətəndaşlara rahatlıq
gətirən bu sistem informasiya cəmiyyətinə
keçidin təmin edilməsi, şəffaf və demokratik
virtual məkanın yaradılması, bürokratizm və
rüşvətxorluğa qarşı mübarizədə
çox səmərəli effekt verə bilər. Elektron hökumətin inkişafı ilə gələcəkdə
Azərbaycanda rüşvətsiz idarəetmə sisteminin
yaradılması mümkün olacaq. Buna
görə də dövlət qurumlarının tədricən
bütün xidmətlərinin elektron hökumətə
keçirilməsinə daha ciddi yanaşmaq lazımdır».
«Geniş zolaqlı internetdən
istifadə ilə bağlı problemlər həllini
tapmalıdır»
İqtisadçı Rövşən
Ağayev isə deyir ki, ilk öncə elektron xidmətlərdən
istifadə mexanizmləri sadələşdirilməlidir: «Həmçinin,
internet və televiziyalar vasitəsi ilə əhali arasında
maarifləndirmə işləri aparılmalıdır. Elektron hökumətin istifadəsi üçün
areal nəzərə alınmalı, regionlarda daha çox
insanın genişzolaqlı internetə
çıxışı təmin edilməlidir».
Rabitə
və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyinin İnformasiya cəmiyyətinin
inkişafı şöbəsinin müdiri İsfəndiyar
Əliyev də elektron xidmətlərin əhali
üçün böyük faydaları olduğunu bildirir:
«Amma bu faydaları əhaliyə çatdırmaq və
elektron xidmətlərdən istifadəni daha genişləndirmək
üçün öncə geniş maarifləndirmə
işləri aparılmalıdır. Bir çox
insanların hələ də elektron xidmətlər barədə
məlumatı yoxdur. Bu məlumatlandırma
həm sosial şəbəkə, həm televiziya və həm
də çap mətbuatı ilə aparılmalıdır.
Həmçinin, genişzolaqlı internetdən
istifadə ilə bağlı problemlər həllini
tapmalıdır».
İ.Əliyevin
sözlərinə görə, elektron xidmətlərdən
istifadə faizləri hər ay 10-20 faiz artır: «Elektron
hökumət» portalına inteqrasiya olunan xidmətlərin əksəriyyəti
müraciətlərin və sənədlərin qəbulu ilə
bağlıdır. Dövlət qurumlarında
elektron xidmətlər təklif edildən sonra nazirlik
onları «Elektron hökumət» portalına inteqrasiya edir.
Amma bu gün ayrı-ayrı dövlət orqanları bu xidmətləri
formalaşdırmayıbsa, onların
inteqrasiyasından danışa bilmərik. Hazırda «ASAN xidmət»lə birgə
dövlət orqanlarında bu xidmətlərin
hazırlanması və əhaliyə təqdim olunması
istiqamətində iş aparılır».
Yaşadığımız dövrdə İnformasiya
Kommunikasiya Texnologiyalarının inkişafı ölkələrin
inkişaf səviyyəsini müəyyən edən
mühüm amillərdən biridir. Demokratik inkişaf
yolunu başlıca prioritet istiqamət kimi seçən
ölkələr üçün bu sahənin inkişafı
daha zəruridir. İnformasiya mübadiləsi
internet vasitəsi ilə elektron şəkildə
aparıldığından, elektron hökumətdə fəaliyyət
daha çevik, effektiv, şəffaf olmaqla yanaşı xərclər
də azalır. Vətəndaş
hökumət üzərində ictimai nəzarəti də bu
yolla daha effektiv şəkildə həyata keçirir.
Elektron hökumətin vətəndaş üçün bir
üstünlüyü də odur ki, vətəndaş internet
vasitəsi ilə xidmətlərdən istifadə edir, bürokratik əngəllər
aradan qalxır və artıq saatlarla növbə gözləmir.
Buna görə də dövlət qurumlarının əhaliyə
göstərdiyi
elektron xidmətlərin sayı
artırılmalı, elektron hökumətin cəmiyyət
üçün faydaları barədə daha çox maarifləndirmə
işləri aparılmalıdır ki, ondan istifadə edənlərin
sayı da artsın.
Xalid VAHİDOĞLU
Üç nöqtə.-2014.- 6 noyabr.- S.14.