“Yazılı, professional musiqinin təməlini Üzeyir Hacıbəyli qoydu”

Zümrüd Dadaşzadə: “Üzeyir Hacıbəyli Azərbaycan musiqisində köklü dönüş yaratmış dahi bəstəkardır»

Dahi Üzeyir Hacıbəyli Azərbaycan musiqi tarixində dərin iz qoyub. Bu barədə “Üç nöqtə”yə danışan əməkdar incəsənət xadimi Zümrüd Dadaşzadə Üzeyir Hacıbəylinin Azərbaycan musiqisində köklü dönüş yaratmış dahi bəstəkar olduğunu bildirdi: “Uzun müddət şərq və qərb musiqisi arasında böyük bir sədd mövcud idi. Üzeyir Hacıbəyli o səddi arada götürdü. Bildirim ki, o vaxt Azərbaycanda və şərqdə peşəkar musiqi vardı, amma şifahi formada idi. Yazılı, peşəkar, professional musiqinin təməliniı Üzeyir Hacıbəyli qoydu və o, təkrarsız yaradıcılıq yolu keçdi. O heç vaxt Avropa formalarını kor-koranə təqlid etməyib. Belə ki, 1908-ci ildə Azərbaycanda və bütün şərqdə ilk bəstəkarlıq əsərini opera janrında yaradıb. Opera avropa janrıdır, amma Üzeyir bəy onu yaradarkən muğam operası kimi ərsəyə gətirdi, milliləşdirdi. Bununla analoqu olmayan bir janr muğam operası ərsəyə gətirdi, belə bir janr dünyada yox idi. Belə ki, muğamı ilk dəfə səhnəyə, teatra gətirdi. Bu onun bədii kəşfi olaraq, yeni bir janr idi”.

Z. Dadaşzadə o vaxta qədər opera ilə muğam janrının sintezinin olumadığını qeyd etdi: “Üzeyir Hacıbəylinin yaradıcılığından bir çox bəstəkarlar bəhrlənib, Fikrət Əmirov simfonizmi muğamla, Vaqif Musatafazadə isə caz ilə muğam üslubunu birləşdirdi. Bunlar Üzeyir bəyin dahiyənə fikirindən, ideyasından qaynaqlandı. O ilk dəfə opera ilə yanaşı operretta janrında da əsərləri yazdı. Məsələn, “Arşın mal alan”ı milli formada, yəni meydan tamaşalarına yaxın formada operetta yaratdı. Ona musiqili komediya da deyirlər. Orada çox vacib mövzulara toxunulub. O dövr üçün səciyyəvi olan mövzuları səhnəyə gətirilib. Sanki komik formada bu məsələlər insanlarla müzakirə edilib. Çox sadə formadan istifadə edilməklə çox vacib mətləblərə toxunulub. Bu da onun maarifpərvərliyinə, publisist məharətini göstərir”.

Əməkdar incəsənət xadimi Üzeyir Hacıbəylinin “Koroğlu” operasını aşıq üslübunda yaratdığını əlavə etdi: “ O, “Koroğlu” operasını xalqımızın bədii təcrübəsinin gövhəri kimi ortaya qoyur. Bu əsər onun ali uğurudur. Bəstəkar Avropaya xas olan cəhətləri, milli məcrada həyata keçirib. Bu çox vacib amildi. Onun böyük nailiyyətlərindən biri də “Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları” kitabını yazmasıdır. Orada bütün fikirlərini elmi cəhətdən əsaslandırır. Aşıq yaradıclığımızı, muğamlarımızın strukturunu çox mükəmməl göstərir. Təsadüfi deyil ki, “Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları” kitabı Orta Asiya xalqlarının stolüstü kitabına çevrilir. O xalq çalğı alətləri orkestrı yaradıb, muğamlarımızı təsdiq edib. Bununla bizim milli, şifahi ənənəmizi, aşıq musiqimizi, muğamlarımızı qoruya bilib.

O, müasir Azərbaycan musiqisinin və professional musiqi təhsilinin banisi olub. 1921-ci ildə onun təşəbbüsü ilə konservatoriya təsis edilib,1926-cı ildə xor kollektivi yaradılıb”.

Zümrüd Dadaşzadə bütün Azərbaycan bəstəkarlarının Ü. Hacıbəylinin yaradıcılığından bəhrələndiyini qeyd edir: “Üzeyir bəy “Koroğlu” operası haqqında yazır ki, “Bu operanı yazarkən ciddi qayda-qanunlara əsaslanmışam, lakin bu əsaslar mənim nəinki təşəbbüsümü boğdu, əksinə mənim fantaziyamı qanadlandırdı. “Koroğlu” kimi opera yaratmaq iqtidarında oldum”. Onun ideyaları bu gün də yaşayır və bizim bütün bəstəkarlar Qara Qarayevdən tutmuş müasir Azərbaycan bəstəkarları da onun yaradıcılığına üz tutur. O şərq ilə qərb arasındakı sərhəddi götürdü və əsərlərini elmi cəhətdən əsaslandırdı”.

Rəqsanə.

Üç nöqtə.-2014.- 18 sentyabr.- S. 13.