Daşınmaz əmlakdan vergi tutulacaq

Oqtay Haqverdiyev: “Dəyəri 120 min manatdan aşağı olan əmlak ƏDV-dən azad edilib”

“Daşınmaz əmlakın Əlavə Dəyər Vergisinə (ƏDV) cəlb edilməsi yeni məsələ deyil. Sadəcə olaraq uçot olmadığından bu sahədə verginin tətbiqi ləngiyirdi”.

Bu açıqlamanı jurnalistlərə bu günlərdə Vergilər naziri Fazil Məmmədov bildirib. Onun sözlərinə görə, sadəcə olaraq daşınmaz əmlakın uçotu yox idi: “Bu gün isə artıq bütün alqı-satqı əməliyyatları notarial qaydada rəsmiləşdirilir və həmin məlumatlar da hesabat formasında Vergilər Nazirliyinə təqdim edilir. Artıq Vergilər Nazirliyinin əlində baza var. Buna görə də, keçən ilin əvvəlindən daşınmaz əmlakın vergiyə cəlb edilməsinə başlanılıb”.

F.Məmmədov qeyd edib ki, əgər əmlakın satışından mənfəət əldə olunacaqsa bu zaman vergi tutulacaq: “Əgər vergi ödəyicisi üç ildən çox əsas yaşadığı əmlakı təqdim edirsə onda aldığı qiymətlə satdığı qiymət arasındakı fərqdən gəlir vergisi ödəməlidir. Əgər alqı-satqı ilə bağlanmış ƏDV-in dəyəri 120 mindən yuxarıdırsa həmin şəxs artıq əlavə dəyər verigisini də ödəməlidir. Bu əlavə dəyər vergisi dövlət büdcəsinə ödənilir», Azərbaycanda bu təcrübənin tətbiqini düzgün hesab edən iqtisadçı ekspert Oqtay Haqverdiyev deyir ki, daşınmaz əmlak satan hüquqi və fiziki şəxslərdən ƏDV ödənilməsi ilə bağlı yeni qərar təkcə kommersiya obyektləri deyil, qeyri-kommersiya, yaşayış mənzili olmayan əmlaklar, eyni zamanda şəxsin qeydiyyatda olmadığı, lakin ona məxsus olan şəxsi mənzilləri də əhatə edəcək: “Dəyişikliyə görə, vergi ödəyicisinin azı 3 ildən çox əsas yaşayış yeri olduğu daşınmaz əmlakının satışından gəliri vergidən azaddır.

Bu da o deməkdir ki, belə daşınmaz əmlak 3 ildən sonra satılarsa, o vergiyə cəlb olunmur. Qeyri-yaşayış sahəsi hesab olunan daşınmaz əmlakın satılması hüquqi və fiziki şəxsin sahibkarlıq fəaliyyəti hesab olunur. Qanunvericiliyə əsasən, belə daşınmaz əmlakın satışından əldə edilən gəlir ƏDV-yə, habelə mənfəət və gəlir vergisinədə cəlb edilir”.

Müsahib vurğulayır ki, qanunvericiliyə görə ƏDV məqsədləri üçün qeydiyyata alınmamış və ardıcıl 12 aylıq dövrün istənilən ayında vergi tutulan əməliyyatların həcmi 120 min manat və ondan az olan şəxslər sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi olmaq hüququna malikdirlər: “Hesabat dövrü ərzində vergi ödəyicisi tərəfindən təqdim edilmiş mallara və əmlaka görə əldə edilmiş ümumi hasilatın, habelə satışdankənar gəlirlərin həcmi vergitutma obyektidir”.

O qeyd edir ki, bu məsələdə gəlir vergisi ilə əlavə dəyər vergisini fərqləndirmək lazımdır: “Gəlir vergisi əmlakın dəyərindən asılı olmadan ödənilirrsə, ƏDV-nin tətbiqində müəyyən məbləğ vergidən azaddır. Yəni, dəyəri 120 min manatdan aşağı olan əmlak ƏDV-dən azaddır. Əgər vergi ödəyicisi üç ildən çox əsas yaşadığı əmlakı təqdim edirsə, onda aldığı qiymətlə satdığı qiymət arasındakı fərqdən gəlir vergisi ödəməlidir. Əgər alqı-satqı ilə bağlanmış ƏDV-in dəyəri 120 mindən yuxarıdırsa həmin şəxs artıq əlavə dəyər verigisini də ödəməlidir. Bu əlavə dəyər vergisi dövlət büdcəsinə ödənilir”.

Vergilər nazirinin Baş müşaviri Akif Musayev də hesab edir ki, daşınmaz əmlak vergisinin dərəcəsi müxtəlif ölkələrdə qanunvericiliyin və həyata keçirilən iqtisadi siyasətin xüsusiyyətlərindən asılı olaraq, müxtəlif formada və ölçülərdə müəyyən edilir. Bəzi ölkələr öz daxilində əmlakın yerləşdiyi ərazidən asılı olaraq dəyişən vergi dərəcələri, bəziləri isə sabit dərəcələr tətbiq edirlər: “Dəyişən vergi dərəcələri, əsasən, ərazidəki sosial və iqtisadi vəziyyətdən və daha çox fayda verə bilməsi üçün əmlakın əlverişli yerləşməsindən asılı olaraq yüksək və ya aşağı vergi dərəcələri şəklində müəyyən olunur və bunlar yerli özünüidarəetmə orqanlarına qanunla verilmiş səlahiyyətlər əsasında həyata keçirilir. Ümumiyyətlə, təcrübə göstərir ki, daşınmaz əmlak vergisinin tətbiqi zamanı daha yüksək vergi dərəcəsinin müəyyən olunması məqsədəmüvafiq sayılmır. Əks halda, bu, əhalinin müəyyən kateqoriyaları üçün vergi güzəşti mexanizminin müəyyən olunmasında problem yarada bilər, bundan əlavə, yüksək vergi dərəcəsi əhalidə müəyyən narazılıqların yaranmasına səbəb olur”.

O qeyd edir ki, dünyanın əksər ölkələrində daşınmaz əmlak vergisinin dərəcəsi, adətən, vergitutma obyektinin dəyərinin 1 faiziindən aşağı olur: “Lakin bəzi ölkələrdə bu, istisna haldır. Məsələn, Pakistanın bir neçə əyalətində üçpilləli vergi dərəcələri tətbiq olunur və yüksək vergi dərəcəsi 20-26 faiz həcmində müəyyən edilir. Sinqapurda yaşayış binaları 4 faiz, digər təyinatlı daşınmaz əmlaklar isə 12 faiz dərəcə ilə vergiyə cəlb edilir. Təcrübə göstərir ki, vergi dərəcələrinin bu və ya digər hədlərinin müəyyən edilməsi vergi daxilolmalarına tələbatdan və iqtisadi mədəniyyətdən irəli gəlir. Dünyada daşınmaz əmlakın növündən asılı olaraq müxtəlif vergi dərəcələrinin tətbiq olunması halları da mövcuddur. Buna misal olaraq Almaniyanın, Rusiyanın və Kosovanın təcrübəsini göstərmək olar”. O deyir ki, daşınmaz əmlak vergisinin vergitutma bazasında operativ düzəlişlərin aparılması məqsədilə əmlak satılarkən satış qiyməti müvafiq dövlət xidməti orqanlarında qeydə alınır və bu məlumat fiskal kadastra da daxil edilir. Lakin bir çox ölkələrdə bu qaydaya riayət olunmur.

Onun sözlərindən məlum olur ki, daşınmaz əmlak vergisinin inzibatçılığının səmərəliliyinin artırılmasında qeyd olunan məsələnin həlli böyük əhəmiyyət kəsb edir. Onu da vurğulayır ki, daşınmaz əmlakın dəyərinin surətlə artdığı bir şəraitdə vergi dərəcəsində düzəliş edilməsinin mümkün olmaması həm də əhalinin narazılığına gətirib çıxarır. Məsələn, ABŞ-ın Kaliforniya ştatında bu cür hadisə baş verib.

Təcrübə göstərir ki, dünyada gedən inflyasiya prosesi zamanı büdcə daxilolmalarının artırılması məqsədilə daşınmaz əmlak vergisinin dərəcəsini yüksəltmək olar. Bu, həm də daşınmaz əmlak vergisinin sosial və iqtisadi şəraitdən asılı olaraq daha çevik olmasını təmin edir. İdeal şəraitdə vergi bazası hər il yenidən qiymətləndirilməlidir. Lakin təcrübədə bu, o qədər də asan məsələ deyildir. Çünki bu məqsədlər üçün büdcədən sərbəst vəsaitlərin ayrılması bəzən problemli olur. Buna görə də əmlakın yenidən qiymətləndirilməsini 3-5 ildə bir dəfə həyata keçirmək olar. Əmlakın dəyərində yüksək artımlar müşahidə edildikdə, təbii ki, büdcə gəlirləri artmış olur. Lakin bu zaman verginin sosial rolu nəzərə alınaraq vergi dərəcəsinin aşağı salınması yaddan çıxarılmamalıdır. Vergitutma obyektinin dəyərinin müəyyən olunması isə satış dəyərinin müqayisə edilməsinə, yəni əmlakın satışı zamanı bazarda tətbiq olunan qiymətlərin öyrənilməsinə, əmlakdan daha səmərəli istifadə zamanı əldə olunan gəlirin kapitallaşmasına və ya əmlakın tam bərpası üçün tələb olunan xərclərin hesablanmasına əsaslanır.

Qeyd etmək lazımdır ki, müasir dövrdə dünyanın əksər ölkələrində daşınmaz əmlak vergisinin vergitutma bazası müəyyən edilərkən daha çox bazar qiymətindən istifadə olunur ki, bu da öz növbəsində, əmlak sahiblərini həmin əmlakdan daha səmərəli istifadə etməyə məcbur edir.

Əfsun

Üç nöqtə.- 2015.- 12 fevral.- C.- 8